قازاقستاندىق بالالار اراسىندا ەڭ ءجيى تاراعان اۋرۋ تۇرلەرى بەلگىلى بولدى

استانا. قازاقپارات - ەلىمىزدە سوڭعى ءۇش جىلدا بالالار اراسىندا ەڭ ءجيى تاراعان اۋرۋلارعا قاتىستى دەرەكتەر بەلگىلى بولدى. اتاپ ايتساق، اۋتيزم، سەرەبرالدى سال اۋرۋى، پسيحولوگيالىق دامۋدىڭ كەشەۋىلدەۋى (ز پ ر ر) جانە قانت ديابەتىنە شالدىققان بالالار سانى انىقتالدى. تولىعىراق ماسساگەتتىڭ ماتەريالىندا.

قازاقستاندا سوڭعى ءۇش جىلدا اۋتيزم دياگنوزىمەن اۋىراتىن بالالاردىڭ سانى جىل ساناپ ارتقانى بەلگىلى بولدى. ناقتىراق ايتساق، 2021 ج. – 1204، 2022 ج. – 1626، 2023 ج. - 2260 بالا اۋتيزمگە شالدىققان. بۇل تۋرالى دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگى رەداكسيا جولداعان ساۋالعا بەرگەن جاۋابىندا مالىمدەدى.

رەسمي دەرەكتەر نە دەيدى؟

«سەرەبرالدىق سال اۋرۋىمەن سوڭعى 3 جىلدا ءبىرىنشى رەت انىقتالعان بالالار سانى: 2021 ج. – 5130، 2022 ج. – 4471، 2023 ج. - 4974. پسيحولوگيالىق دامۋدىڭ كەشىگۋى دياگنوزىمەن ءبىرىنشى رەت انىقتالعان بالالار سانى: 2021 ج. – 158، 2022 ج. – 118، 2023 ج. - 74. 2023 -جىلدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا ينسۋلينگە تاۋەلدى قانت ديابەتى دياگنوزىمەن ديسپانسەرلىك ەسەپتە 5494 بالا تۇر» دەپ مالىمدەدى ۆەدومستۆو.

سونداي-اق، اتالمىش اۋرۋ سالدارىنان تىركەلگەن ءولىم-ءجىتىم ەسەبى دە جاريا ەتىلدى. سوڭعى ءۇش جىلدا قانت ديابەتىنە شالدىققان 27 بالا كوز جۇمعان. تسەرەبرالدى سال اۋرۋىمەن تۋىلعان بالالاردىڭ دا ءولىم-ءجىتىم سانى ازايماي تۇر. ءۇش جىلدا 432 ءولىم دەرەگى تىركەلدى.

ۆەدومستۆو جوعارىدا اتالعان اۋرۋ تۇرلەرىنەن بولەك ەلىمىزدە 0-17 جاس ارالىعىنداعى بالالار اراسىنداعى سىرقاتتانۋ بويىنشا تىنىس- الۋ جۇيەسىنىڭ، اسقورىتۋ جۇيەسى مەن جۇيكە-جۇيەسىنىڭ اۋرۋلارى الدىڭعى ورىندا تۇرعانىن حابارلادى.

سيرەك كەزدەسەتىن اۋرۋلارى بار بالالار جايى

قازاقستاندا نەگىزىنەن 18 جاسقا دەيىنگى بالالارعا بارلىق مەديتسينالىق كومەك تەگىن مەديتسينالىق كومەكتىڭ كەپىلدىك بەرىلگەن كولەمى شەڭبەرىندە كورسەتىلەدى. بۇل تۋرالى مينيسترلىك مالىمدەمەسىندە ايتىلدى. سونداي- اق، ۆەدومستۆو ەلىمىزدەگى سيرەك كەزدەسەتەىن اۋرۋلارعا شالدىققان بالالر سانىن اتادى.

«قازاقستان رەسپۋبليكاسى دەنساۋلىق ساقتاۋ ءمينيسترىنىڭ 2021 -جىلعى 5-تامىزداعى № ق ر د س م -75 «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ بەلگىلى ءبىر اۋرۋلارى (جاي-كۇيلەرى) بار ازاماتتارىنىڭ جەكەلەگەن ساناتتارىن تەگىن جانە (نەمەسە) جەڭىلدىكتى امبۋلاتوريالىق قامتاماسىز ەتۋگە ارنالعان دارىلىك زاتتار مەن مەديتسينالىق بۇيىمداردىڭ تىزبەسىن بەكىتۋ تۋرالى» بۇيرىعىنا سايكەس قاجەتتى دارلىك زاتتارمەن تەگىن قامتاماسىز ەتىلەدى. 2024 -جىلعى 1-قىركۇيەكتەگى جەدەل اقپارات بويىنشا سيرەك اۋرۋلارى بار بالالاردىڭ سانى 22700 اسادى» دەلىنگەن جاۋاپتا.

سەبەپ نەدە؟

اۋتيزممەن اۋىراتىن بالالاردىڭ سانىنىڭ ارتۋىنىڭ سەبەبىن ق ر ءبىلىم جانە عىلىم ع ز ي «گەنەتيكا جانە فيزيولوگيا» ينستيتۋتى جانىنداعى زەرتحانا مامانى وزادا حامديەۆا ءتۇسىندىرىپ بەردى. ول بالالار اراسىنداعى تاراعان اۋتيزمنىڭ 5 نەگىزگى سەبەبىن اتاپ كورسەتتى.

1. دياگنوز قويۋدىڭ جاقسارتىلعان ءادىسى. اۋتيزممەن جانە ەپيلەپسيامەن اۋىراتىن بالالار سانىنىڭ كوبەيۋىنىڭ ءبىرىنشى جانە نەگىزگى سەبەپتەرىنىڭ ءبىرى دياگنوز قويۋدىڭ جاقسارتىلۋىندا. زاماناۋي دياگنوستيكالىق ادىستەر وسى جاعدايلاردى جاقسىراق جانە دالىرەك انىقتاۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. بۇرىن اۋتيزمنىڭ جەڭىل ءتۇرى نەمەسە سيرەك ۇستاما اۋرۋى بار بالالارعا دياگنوز قويىلماي قالۋى مۇمكىن ەدى. بۇگىنگى كۇنى مەديتسينا ماماندارى مەن اتا-انالار بۇل جاعدايلاردىڭ بەلگىلەرىن ەرتە بايقاپ، دۇرىس دياگنوز قويۋعا بەيىمدەلدى.

2. ەگدە جاستاعى اتا-انالار. ورتا جاستاعى اتا-انالار مۋتاتسيالانعان ۇرىقتاردى تاراتادى. مۋتاتسيالانعان ۇرىق جاسۋشالارى ميدىڭ دامۋىنا اسەر ەتەتىن گەنەتيكالىق اۋىتقۋلاردىڭ قاۋپىن ارتتىرۋى مۇمكىن. زەرتتەۋلەرگە سايكەس، ەگدە جاستاعى اتا-انادان تۋعان بالالاردا اۋتيزم جانە باسقا نەۆرولوگيالىق اۋرۋلاردىڭ دامۋ قاۋپى جوعارى بولىپ كەلەدى.

3. قورشاعان ورتانىڭ اسەرى. قورشاعان ورتا مەن قورەكتىك فاكتورلاردىڭ اسەرى دە بار. اۋىر مەتالدار، پەستيتسيدتەر، اۋانىڭ لاستانۋى، ۆيرۋستىق ينفەكتسيالار جانە جۇكتىلىك كەزىندە كەيبىر ءدارى- دارمەكتەردى قولدانۋ سياقتى قورشاعان ورتا فاكتورلارى دا اۋرۋدىڭ جيىلىگىن ارتتىرۋدا ءرول اتقارۋى مۇمكىن. كەيبىر زەرتتەۋلەر فولي قىشقىلى مەن D دارۋمەنى سياقتى قورەكتىك زاتتاردىڭ جەتىسپەۋشىلىگىنەن اۋتيزم جانە ەپيلەپسيا اۋرۋلارىنىڭ قاۋپى ارتاتىنىن كورسەتتى.

4. ەپيگەنەتيكالىق فاكتورلار. اعىمداعى زەرتتەۋلەر ەپيگەنەتيكالىق وزگەرىستەر، ياعني قورشاعان ورتا فاكتورلارىنان تۋىنداعان گەندەردىڭ ەكسپرەسسياسىنىڭ وزگەرۋى اۋتيزم مەن ەپيلەپسيا جيىلىگىنىڭ ارتۋىنا ىقپال ەتۋى مۇمكىن دەپ بولجايدى. توكسيندەر، لاستانۋ، جۇقپالى اۋرۋلار جانە ديەتا سياقتى فاكتورلاردىڭ اسەرى گەندەردىڭ جۇمىس ىستەۋىنە اسەر ەتىپ، وسى جاعدايلاردىڭ دامۋ ىقتيمالدىعىن ارتتىرادى.

5. گەنەتيكالىق فاكتورلار. اۋتيزم دە، ەپيلەپسيا دا گەنەتيكالىق مۋتاتسيالارمەن بايلانىستى بولۋى مۇمكىن. كەلەسى ۇرپاق سەكۆەنتسياسى، ەكزومالىق رەتتىلىك جانە گەنومدىق رەتتىلىك سياقتى زاماناۋي گەنەتيكالىق ادىستەر اۋتيزم مەن ەپيلەپسيا دياگنوزىن ايتارلىقتاي دامىتىپ، وسى جاعدايلاردىڭ سيرەك كەزدەسەتىن گەنەتيكالىق سەبەپتەرىن انىقتاۋعا كومەكتەستى.

سونداي-اق ول، جوعارىدا اتالعان اۋرۋلاردان بولەك اللەرگيا، استما، سەمىزدىك، گيپەربەلسەندىلىك پەن زەيىن جەتىسپەۋشىلىگىنىڭ بەلگىسى (گ ز ج ب) سيندرومدارىنىڭ دا تىم جيىلەپ كەتكەنىن اتادى.

«سوڭعى جىلدارى اتوپيالىق دەرماتيت (ەكزەما) جانە تاعامدىق اللەرگيامەن اۋىراتىن بالالار كوبەيىپ كەلەدى. ونىمەن قوسا تاعى ءبىر اۋرۋ - استما. دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمىنىڭ (د د ۇ) مالىمەتىنشە، بۇل اۋا ساپاسىنىڭ ناشارلاۋى، ۋربانيزاتسيا جانە كليماتتىڭ وزگەرۋىمەن بايلانىستى كوبەيىپ بارادى. ودان كەيىن ءجيى كەزدەسەتىن تاعى ءبىر اۋرۋ - سەمىزدىك. ونىڭ سالدارى ديەتانىڭ وزگەرۋىنە (كالوريا مەن قانتتى سۋسىنداردىڭ ارتۋى) جانە فيزيكالىق بەلسەندىلىكتىڭ تومەندەۋىنە بايلانىستى بولىپ وتىر. سونداي- اق، سوڭعى كەزدەرى پسيحيكالىق بۇزىلۋلاردىڭ، سونىڭ ىشىندە مازاسىزدىقتىڭ، دەپرەسسيانىڭ جانە زەيىننىڭ جەتىسپەۋشىلىگىنىڭ گيپەراكتيۆتىلىگىنىڭ بۇزىلۋىنىڭ (س د ۆ گ) جيىلىگى ارتتى. بۇل ءبىلىم بەرۋ ورتاسىنداعى بالالارعا قىسىمنىڭ كۇشەيۋىنەن، وتباسىلىق ماسەلەلەردەن جانە الەۋمەتتىك جەلىلەردىڭ ىقپالىنان بولۋى مۇمكىن» دەدى وزادا حاكيم قىزى.

قالاي الدىن الامىز؟

وزادا حامديەۆا بالالار اراسىندا تاراعان اۋرۋلارعا بايلانىستى اتا-انالارعا قاتاڭ ەسكەرتۋ جاسادى. ول تۋا بىتكەن اۋرۋلاردىڭ قاۋپىن ازايتۋ جانە بولاشاق بالانىڭ دامۋىنا وڭتايلى جاعدايلاردى قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن بالا جوسپارلاماس بۇرىن مۇقيات دايىندالۋعا كەڭەس بەردى:

1. گەنەتيكالىق كەڭەسكە جۇگىنۋ. اتا-انالارعا گەنەتيكالىق اۋرۋلاردىڭ بەرىلۋ قاۋپىن تۇسىنۋگە جانە جۇكتىلىكتى جوسپارلاۋعا قاتىستى نەگىزدەلگەن شەشىم قابىلداۋعا كومەكتەسەتىن گەنەتيكالىق كەڭەستەن ءوتۋ قاجەت. وتباسىندا تۇقىم قۋالايتىن اۋرۋلارى بار جۇپتارعا گەنەتيكالىق تەكسەرۋدەن ءوتى مىندەتتى سانالادى.

2. سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ساقتاۋ. بولاشاق اتا-انالاردىڭ، اسىرەسە انالاردىڭ سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ۇستانۋى جانە تاماقتانۋى ماڭىزدى. جۇكتىلىككە دەيىن جانە جۇكتىلىك كەزىندە فولي قىشقىلىن قابىلداۋ وتە ماڭىزدى، ويتكەنى ول جۇلىن بيفيدا سياقتى ۇرىقتىڭ جۇيكە تۇتىگىنىڭ تۋا بىتكەن اقاۋلارىنىڭ الدىن الادى.

3. مەديتسينالىق تەكسەرۋدەن ءوتىپ، ەكپە الۋ قاجەت. ەگەر بولاشاق انانىڭ سوزىلمالى اۋرۋلارى بولسا (مىسالى، قانت ديابەتى نەمەسە گيپەرتونيا)، ولار جۇكتىلىككە دەيىن باقىلاۋدا بولۋى كەرەك. باقىلانبايتىن جاعدايلار تۋا بىتكەن جاعدايلاردىڭ قاۋپىن ارتتىرۋى مۇمكىن. جۇكتىلىكتى جوسپارلاماس بۇرىن، بولاشاق اتا-انانىڭ، اسىرەسە انانىڭ قىزامىققا قارسى ۆاكتسينا سياقتى قاجەتتى ەكپەلەردى العانى ابزال.

4. حيميالىق زاتتار مەن رادياتسيادان اۋلاق بولۋ. بولاشاق اتا-انالار، اسىرەسە جۇكتىلىكتى جوسپارلاپ جۇرگەن جاندار حيميالىق زاتتار مەن رادياتسيادان الشاق جۇرگەندەرىڭىز دۇرىس. اۋىر مەتالدار، توكسيندەر جانە لاستاۋشى زاتتار سياقتى زياندى دۇنيەلەردىڭ اسەرى ۇرىقتىڭ دامۋىنا تەرىس اسەر ەتۋى مۇمكىن.

5. دارىگەر كەڭەسىن جۇيەلەۋ. بالا كوتەرمەس بۇرىن بولاشاق اتا-انالار دارىگەر قابىلداعان بارلىق ءدارى- دارمەكتەردى الدىن- الا تالقىلاعانى ءجون. كەيبىر پرەپاراتتار ۇرىقتىڭ دامۋىنا قاۋىپ ءتوندىرۋى مۇمكىن، ال دارىگەرلەر سىزدەرگە قاۋىپسىز بالامالاردى ۇسىناتىن بولادى.