قازاقستاندا تۋۋ كورسەتكىشى 2,8 گە ءتۇستى: دەموگراف نە دەيدى
استانا. KAZINFORM - بۇعان دەيىن الەم حالىقتارىنىڭ قارتايىپ بارا جاتقانى، وسى پروتسەسس قازاقستاندا دا بەلەڭ الا باستايتىنىن جازعان ەدىك. بۇل ماسەلە جاھاندا تۋۋ كورسەتكىشىنىڭ تومەندەۋىنە بايلانىستى شىعىپ وتىر. كەز كەلگەن ەلدىڭ دەموگرافيالىق جايى تۇراقتى بولۋى ءۇشىن ءار ايەلگە شاققاندا بالا سانى 2,1 دەن كەم بولماۋعا ءتيىس. دامىعان ەلدەردە بۇل كورسەتكىش قانداي، ال قازاقستاندا حالىق ءوسىمى تۇراقتى ما؟ Kazinform اگەنتتىگىنىڭ اناليتيكالىق شولۋشىسى ساراپشىدان سۇراپ كوردى.
اۋەلى الەم ەلدەرىندەگى جاعدايعا توقتالساق. جەر بەتىندەگى تۋۋ كورسەتكىشى ەڭ تومەن ەل - وڭتۇستىك كورەيا. مۇندا قازىر ءار ايەل ورتا ەسەپپەن 0,7-0,8 بالا بوسانادى، ياعني دەموگرافيالىق ءوسىم كەرى كەتكەن. جاپونيادا كورسەتكىش - 1,3، ا ق ش-تا - 1,6. كارى قۇرلىق ەلدەرىندە دەڭگەي 1,5-1,8 ارالىعىندا. دامىعان ەلدەردەگى جاعداي دەموگرافيالىق ونىمدىلىكتى تۇراقتى دەپ باعالاتاتىن 2,1 كورسەتكىشىنەن الدەقايدا تومەندەپ كەتكەنىن اڭعارۋ قيىن ەمەس.
ەندى ەلدەگى جاعداي كەلسەك، ۇلتتىق ستاتيستيكا بيۋروسىنىڭ دەرەگىنشە، قازاقستاندا 2022 -جىلى جالپى تۋۋ كوەففيتسيەنتى ءار ايەلگە شاققاندا 3,05 بالادان بولعان ەكەن. ال 2023 -جىلى 2,96 بالاعا ازايعان. بىلتىر كورسەتكىش 2,8 بولدى. بۇل قارقىنمەن الداعى ونجىلدىقتا قازاقستاندا دا تۋۋ كورسەتكىشى ءار ايەلگە 2 بالا دەڭگەيىنەن تومەن ءتۇسىپ كەتەتىن سەكىلدى. دەموگراف شىنار پازىلبەك قىزىنىڭ ايتۋىنشا، پاندەميادان كەيىن قازاقستاندا تۋۋ كورسەتكىشى راسىمەن تومەندەي باستاعان.
- پاندەميا جىلدارىن ءبىز «بەبي بۋم» كەزەڭى دەپ ايتامىز. 2021 -جىلى تۋۋ كوەففيتسيەنتى ورتا ەسەپپەن ءبىر ايەلگە 3,32 بالا بولدى. بۇل - تاۋەلسىزدىك جىلدارىندا بولماعان تۋۋ دەڭگەيى. 2022 -جىلدان باستاپ كورسەتكىش بىرتىندەپ تومەندەدى. بۇل - زاڭدىلىق، ويتكەنى «بەبي بۋم» ادەتتە 1-2 جىلعا عانا سوزىلادى. بىلتىر تۋۋ دەڭگەيى ورتا ەسەپپەن ءبىر ايەلگە 2,80 بالا بولدى، وسىنداي دەڭگەي 2016 -جىلى دا تىركەلگەن بولاتىن، - دەدى ساراپشى.
الايدا دەموگراف «قازاقستاندا جاقىن ارالىقتا تۋۋ كورسەتكىشى ءبىر ايەلگە 2 بالادان تومەن ءتۇسىپ كەتەدى» دەگەن بولجام ايتۋ قيىن ەكەنىن جەتكىزدى. بۇعان بىرنەشە سەبەپ تە بار كورىنەدى.
- بىرىنشىدەن، وسىنداي تومەن دەڭگەي 1999 -جىلى تىركەلگەن، سول جىلى تۋۋ كورسەتكىشى ەلىمىزدە ءبىر ايەلگە 1,80 بالانى كورسەتتى. جالپى، تاۋەلسىزدىكتەن كەيىنگى 1990-جىلدارداعى داعدارىس وتباسىلاردىڭ بالا جوسپارلاۋىن كەيىنگە قالدىردى، ويتكەنى حالىقتىڭ بولاشاققا سەنىمى ازداۋ، ماتەريالدىق جاعدايى ناشار بولدى. بۇل - پوستكەڭەستىك ەلدەرگە ءتان ورتاق قۇبىلىس. قازاقستاندا 2000-جىلداردىڭ باسىنان باستاپ الەۋمەتتىك- ەكونوميكالىق جاقسارۋ جۇرگەن ۋاقىتتا تۋۋ كورسەتكىشى دە جوعارىلاي باستادى. سوندىقتان ەلىمىزدە ساياسي، الەۋمەتتىك- ەكونوميكالىق داعدارىس بولماسا، تۋۋ دەڭگەيى كۇرت تومەندەي قويمايدى.
ەكىنشىدەن، ەلىمىزدىڭ وڭىرلەرىندەگى تۋۋ دەڭگەيى ءارتۇرلى. وڭتۇستىك، باتىس وڭىرلەردە تۋۋ كورسەتكىشى ايتارلىقتاي جوعارى. 2024 -جىلى تۇركىستان وبلىسىندا كورسەتكىش ءبىر ايەلگە 4,25 بالا دەڭگەيىندە بولدى. بۇل ءوڭىر تۋۋ دەڭگەيى بويىنشا ەلىمىزدە كوش باستاپ تۇر. ال سولتۇستىك قازاقستان، قوستاناي وبلىستارىندا تۋۋ دەڭگەيى ءبىر ايەلگە 2 بالادان تومەن. سوندىقتان ەلىمىزدەگى، سونىڭ ىشىندە وڭتۇستىك، باتىس وڭىرلەردەگى ءداستۇرلى تۇسىنىك، كوپبالالى بولۋ تەندەنتسياسى جوعالماسا، تۋۋ دەڭگەيى تومەندەي قويمايدى، - دەيدى شىنار پازىلبەك قىزى.
ساراپشى وسى تۇستا تاعى ءبىر سەبەپ بارىن العا تارتتى. ەلىمىزدە وتباسىلاردىڭ بالانى باستى قۇندىلىق دەپ ەسەپتەۋى، وتباسىن قۇرعاننان كەيىن بالالى بولۋعا ۇمتىلۋى ءالى دە جالعاسىپ كەلەدى. ال تۋۋ كورسەتكىشىنىڭ تومەندەۋىنە ءقاۋىپ توندىرەتىن قۇبىلىس رەتىندە باس قوسقان ەر مەن ايەل ءۇشىن باستى ماقسات بالانى ومىرگە اكەلۋ ەمەس، وزدەرىنىڭ جەكە مۇددەلەرىن قاناعاتتاندىرۋ ەكەنىن ايتۋعا بولادى. بۇل دەگەنىمىز شەتەلدە كەڭ تارالعان child free (بالادان ەركىن) ۇعىمىنىڭ تارالۋى ارقىلى تۇسىندىرىلەدى.
- كوپبالالى وتباسىلاردىڭ ازايۋىن دا دەموگرافياعا قاۋىپ توندىرەتىن قۇبىلىس رەتىندە اتاۋعا بولادى. بۇعان اسەر ەتەتىن فاكتور - جاستاردىڭ وتباسىن قۇرۋعا اسىقپاۋى. اسىرەسە، ايەلدەردىڭ تۇرمىسقا كەش شىعۋى ونىڭ كوپ بالانى دۇنيەگە اكەلۋ مۇمكىندىگىن تومەندەتەدى. رەپرودۋكتيۆتى جاستا بولا تۇرا ۇيلەنبەگەن، تۇرمىس قۇرماعان، سايكەسىنشە دۇنيەگە بالا اكەلمەگەن جالعىزباستى ادامدار ۇلەسىنىڭ كوبەيۋى دەموگرافيالىق وسىمگە كەرى اسەر ەتەدى، - دەپ قورىتىندىلادى دەموگراف.
اۆتور
ماديار تولەۋوۆ
