قازاقستاندا كرەديتى بارلار سانى الداعى ۋاقىتتا جۇمىس ىستەيتىندەردەن اسىپ تۇسەدى
كەيىنگى جىلداردا ەنگىزىلىپ جاتقان ءتۇرلى شەكتەۋلەرگە قاراماستان وتانداستارىمىزدىڭ تۇتىنۋشىلىق ماقساتتا العان نەسيە پورتفەلى ءوسىپ جاتىر. قازاقستاندا ەڭبەككە قابىلەتتى 9,7 ميلليونعا جۋىق ادام بار دەسەك، نەسيەسى بارلاردىڭ كورسەتكىشى وسىعان ءسال جەتپەي تۇر. دەگەنمەن الداعى 2-3 جىل كولەمىندە اسىپ ءتۇسۋى مۇمكىن، ويتكەنى قارجى ساراپشىلارى ەلدەگى Z ۇرپاقتىڭ دا نەسيە الۋعا بەيىم ەكەنىن بولجاۋدا.
ءار قازاقستاندىق بانك الدىندا ورتا ەسەپپەن قانشا قارىز، ەڭ ۇلكەن نەسيەنىڭ مولشەرى قانداي؟ Kazinform ءتىلشىسى تاقىرىپقا قاتىستى ەرەكشە تەزيستەردى شولىپ شىقتى.
نەسيە الۋشىلار 1 جىلدا 400 مىڭ ادامعا ارتقان
الدىمەن قازاقستاندىقتاردىڭ نەسيە پورتفەلى جىل ساناپ ارتىپ جاتقانىن ايتا كەتكەن ءجون. ءبىرىنشى كرەديتتىك بيۋرونىڭ ەسەبىنشە، 2024 -جىلدىڭ 1-قازانىندا جەكە تۇلعالاردىڭ كرەديتتىك ۇيىمدار الدىنداعى جالپى بەرەشەگى 22,7 تريلليون تەڭگەگە جەتتى، بۇنىڭ ءبارى - 8,9 ميلليون قازاقستاندىقتىڭ بورىشى.
ال تۋرا ءبىر جىل بۇرىنعىمەن سالىستىرعاندا نەسيە پورتفەلى قانشالىقتى وسكەنىن جوعارىداعى كەستەدەن بايقاي الامىز.
22,7 تريلليون تەڭگەنى قۇرايتىن جالپى نەسيەلەردىڭ 49,1 پايىزى كەپىلسىز تۇتىنۋشىلىق كرەديتتەرگە تيەسىلى. ياعني، ماقساتتى قارىزدارعا قاراعاندا قاجەتتىلىك ءۇشىن الىنعانىنىڭ ۇلەسى تىم كوپ. ال 27,8 پايىزى يپوتەكالار ەنشىسىندە، اۆتوكرەديتتەر 14,1 پايىزدى قۇراعان. بۇدان كەيىنگى ورىنداردا كەپىلمەن الىنعان تۇتىنۋشىلىق نەسيە (4 پايىز) مەن باسقا دا ماقساتتا الىنعان قارىزدار (5 پايىز) تۇر.
جالپى، نەسيەسى بار ءار قازاقستاندىقتىڭ كەپىلسىز تۇتىنۋشىلىق كرەديتتەرىن جان باسىنا شاعار بولساق، بەرەشەكتىڭ ورتاشا مولشەرى 1,37 ميلليون تەڭگەدەن كەلەدى. ال يپوتەكالار بويىنشا ءار ازامات موينىنا 10,9 ميلليون تەڭگە، اۆتوكرەديتتەر بويىنشا 6,2 ميلليون تەڭگەنى جۇكتەگەن.
وسى تۇستا ءتۇرتىپ الار تاعى ءبىر دەرەكتەردى ايتا كەتەيىك، قارىز الۋشىلاردىڭ جارتىسىندا، ياعني، شامامەن 4,45 ميلليون ادامنىڭ بەرەشەگى 641 مىڭ تەڭگەگە جەتپەيدى. بارلىق نەسيە پورتفەلىنىڭ بار بولعانى 9 پايىزىن قۇرايدى. بۇل رەتتە 900 مىڭعا جۋىق ادامدى قۇراعان ەرەكشە توپ بار، ءارقايسىسىنىڭ قارىزى 3,6 ميلليون تەڭگەدەن اسادى. وسى توپ بارلىق پورتفەلدىڭ 46 پايىزىن تولتىرىپ وتىر. ءبىر قىزىعى، ەلدە ەڭ كوپ نەسيە العان ءبىر ادامنىڭ بورىشى 15,5 ميلليارد تەڭگەگە جەتكەن ەكەن.
جالعىز ءوزى 116 كرەديت العان ادام بار
بيىل كوكتەمدە قارجى نارىعىن رەتتەۋ جانە دامىتۋ اگەنتتىگى قارجى سالاسىنداعى دەموگرافيالىق احۋالعا شولۋ جاساپ، تالداۋ قورىتىندىسىن جاريا ەتتى. مىنە، وسى قۇجاتتا قارىز الۋشى قازاقستاندىقتارعا بايلانىستى ءتۇرلى دەرەكتەردى ۇشىراتۋعا بولادى.
قارىز الىپ، قايتارا الماي قالعان جەكە تۇلعالاردىڭ 52 پايىزى - ەر ادامدار ەكەن. بۇل رەتتە ەر ادامدار 5 جىل ىشىندە دەفولتقا تۇسكەن قارىزداردىڭ 59 پايىز ۇلەسىن العان. ياعني، ەرلەرگە قاراعاندا ايەلدەر نەسيەنى مەزگىلىندە تولەۋگە تىرىساتىنى بايقالعان.
تيىسىنشە، ايەلدەرگە قاراعاندا ەرلەردىڭ كرەديتتەرى كوبىرەك كەشىرىلگەن. قارجىلىق رەتتەۋ اگەنتتىگىنىڭ مالىمەتىنشە، ەسەپتەن شىعارۋ ستاتيستيكاسىندا زاەمداردىڭ سانى بويىنشا دا (%52)، كەشىرىلگەن بەرەشەكتىڭ سوماسى بويىنشا دا (%59) ەركەكتەر باسىم ءتۇسىپتى. كەشىرىلگەن نەسيەلەردىڭ ورتا مولشەرى ەرلەردە - 545,5 مىڭ تەڭگە، ايەلدەردە - 438,3 مىڭ تەڭگە.
وسىعان قاراماستان، بانكتەر سوماسى 15 ميلليون تەڭگەدەن اساتىن ءىرى كرەديتتەردى ەرلەرگە كوبىرەك بەرەدى. 2 ميلليونعا دەيىنگى ۇساق قارىزداردا عانا ايەلدەردىڭ ۇلەسى باسىم.
قازاقستاندا جەكە قارىز الۋشىلاردىڭ كوپشىلىگىن «ميللەنيالدار» دەپ اتالاتىن 1982-2000 -جىلدار ارالىعىندا تۋعان ادامدار قۇراپتى. ءبىر جاقسىسى، عاسىرلار توعىسىندا تۋىس-وسكەن بۇل ۇرپاق وزدەرىن جاۋاپتى تۇلعا رەتىندە كورسەتە الىپتى. سونىڭ ارقاسىندا ميللەنيالداردىڭ جالپى كرەديتتىك تاريحى، نەسيەلەرىنىڭ ساپاسى باسقا ۇرپاقتارعا قاراعاندا جاقسىراق.
ال كەپىلى بار قارىزدار بويىنشا دەفولتتار مەن بانكروتتىققا كوبىنەسە 1963-1981 -جىلدار ارالىعىندا دۇنيەگە كەلگەن X ۇرپاعىنىڭ وكىلدەرى جول بەرەدى.
1943-1962 -جىلدار ارالىعىندا، سوعىستان كەيىنگى كەزەڭدە ءومىر ەسىگىن اشقان ۇرپاق اراسىندا كوبىنە-كوپ ايەلدەر كەپىلسىز تۇتىنۋشىلىق كرەديتتەر بويىنشا دەفولتتارعا تاپ بولعان.
ايتپاقشى، جاڭا عاسىر باسىندا، 2001-2005 -جىلدارى جارىق دۇنيەگە كەلگەن Z ۇرپاق اراسىندا كەپىلسىز تۇتىنۋشىلىق قارىزدار بويىنشا دەفولتقا دۋشار بولۋدىڭ العاشقى دەرەكتەرى تىركەلىپ جاتىر. الەۋمەت تانۋشىلار كوبىنە بۇل بۋىنداعىلاردى «جىلتىراققا قۇمار» رەتىندە باعالاپ جاتادى. دەمەك، الداعى ۋاقىتتا Z ۇرپاقتىڭ اسەرىنەن ەلدىڭ نەسيە پورتفەلى ارتا بەرۋى مۇمكىن.
قارجى نارىعىن رەتتەۋ جانە دامىتۋ اگەنتتىگى ەلىمىزدە ەڭ كوپ كرەديت العان رەكوردسمەندەردى دە جاريالاعان. ورتا ەسەپپەن قازاقستاندا ەرلەر مەن ايەلدەر 2 قارىزدان الادى. 2023 -جىلى ءبىر عانا ەر ادامنىڭ العان قارىزدارىنىڭ سانى 69 نەسيەنى قۇراپتى. 2022 -جىلى ءبىر ازامات 79 نەسيە راسىمدەگەن. ال ايەلدەر اراسىندا ەڭ كوپ قارىز العان ادام وزگەرىسسىز - ءبىر ءوزى 116 نەسيەگە يە.
ەرلەر دە، ايەلدەر دە كوپ جاعدايدا 1 بانكتەن عانا كرەديت الۋدى ءجون كورەدى، 64 پايىزى تەك ءبىر بانكتىڭ الدىندا قارىز. ەكى بانكتە كرەديتى بارلار ۇلەسى - %26. 3 بانككە بەرەشەك بولىپ قالعاندار ۇلەسى - %8.
جاسىرىن سحەمانىڭ جولى كەسىلدى
نەگىزى كرەديت ماسەلەسىنە كەلگەندە بانكتەردىڭ ءوزىن قاپى قالدىراتىن ءتۇرلى سحەمالار بارى ايتىلادى. سونىڭ ءبىرىن ءسوز ەتەر بولساق، ءبىر ازامات يپوتەكاعا ءۇي راسىمدەگىسى كەلەدى، الايدا قولىندا جيناعان باستاپقى جارناسى جوق. ءوزىنىڭ نەسيە تاريحى جاقسى ەكەنىن بىلگەن ول ءبىر كۇندە بىرنەشە بانكتەن كرەديت الىپ، باستاپقى جارناسى بار ازامات رەتىندە يپوتەكا دا راسىمدەپ ۇلگەرەدى. بۇنداعى شيكىلىك نە دەسەڭىز، كەزەك- كەزەگىمەن نەسيە بەرگەن قارجىلىق ۇيىمدار ونىڭ باسقا دا بانكتەردەن ءدال سول كۇنى قارىز الىپ جاتقانىن ءبىلىپ ۇلگەرمەيدى.
سەبەبى ءبىرىنشى كرەديتتىك بيۋرو ۋاقىتىندا دەرەكتەردى جاڭارتىپ ۇلگەرە المايتىن. دەگەنمەن وسى ولقىلىق جىل باسىنان باستاپ تۇزەلدى، ەگەر ءبىر ازامات كرەديت راسىمدەپ جاتسا، سول ساتتە باسقا بانكتەر دە ارناۋلى جۇيە ارقىلى حاباردار بولىپ وتىرادى.
ءبىر جاعىنان ەكىنشى دەڭگەيلى بانكتەردىڭ ازاماتتارعا ەسەپسىز نەسيە بەرىپ كەلگەنىنىڭ دە كەرى اسەرى بولعانداي. ويتكەنى بۇعان دەيىن بانكروتتىققا ءوتىنىش بەرگەن ءار قازاقستاندىقتىڭ باسىندا ورتا ەسەپپەن 5 نەسيە بولعانى جاريا ەتىلگەن. دەمەك، بانكتەر ازاماتتاردىڭ تولەم قابىلەتى مەن قارجىلىق جاعدايىن تولىققاندى ەسكەرمەي كەلگەن سىڭايلى.
بيىل ەلىمىز كرەديت بەرۋ كەزىندە تاۋەكەلدەردى ازايتۋ، قارىز الۋشىلاردىڭ قۇقىعىن قورعاۋ جونىندە زاڭ قابىلدادى. ول بويىنشا ەندى قازاقستاندىقتار جۇبايىنىڭ رۇقساتىنسىز 1000 ا ە ك-تەن (شامامەن 3,7 ميلليونعا جۋىق تەڭگە) جوعارى سومادا نەسيە راسىمدەي المايدى.
دەگەنمەن جىل باسىندا TALAP قولدانبالى زەرتتەۋلەر ورتالىعى زەرتتەۋ جۇرگىزىپ، تالقىلانىپ جاتقان رەتتەۋ شارالارىنا قاراماستان پروبلەمالىق نەسيەلەردىڭ ودان ءارى ءوسۋ قاۋپى بولا بەرەتىنىن جاريا ەتكەن.
- نەگىزگى فاكتور - تاۋەكەلدەردى ناشار باعالاۋ، بورىشتىق جۇكتەمە كوەففيتسيەنتىنىڭ تالاپتارىن ساقتاماۋ. حالىقتىڭ قارجى ساۋاتتىلىعى بويىنشا ماسەلەنىڭ بار ەكەنى بەلگىلى. ءبىراق قارجى ۇيىمدارى الەۋەتتى قارىز الۋشىلاردىڭ دا تولەم قابىلەتىن ءتيىستى تۇردە باعالاۋعا ءتيىس. قازىر تولەم قابىلەتىن باعالاۋ 12 كىرىس كريتەريى بويىنشا جۇرگىزىلەدى. ولاردىڭ قاتارىندا كارتا بويىنشا شىعىندار، كوممۋنالدىق قىزمەت، ينتەرنەت- دۇكەندە ساۋدا جاساۋ، مۇلىكتىڭ بولۋى، دەپوزيتتەگى اقشا قالدىقتارىنىڭ مولشەرى ەسكەرىلەدى. دەگەنمەن بۇل بەلگىلەر تۇراقتى كىرىستىڭ بارىن ءاردايىم اشىپ كورسەتپەيدى. سالدارىنان تۇراقتى تابىسى جوق ازاماتتارعا قارىز بەرۋ تاجىريبەسى تارالعان، - دەلىنگەن زەرتتەۋدە.
ساراپشىلار پايىزدىق مولشەرلەمەلەر جوعارى بولعاندىقتان، تابىسى تومەن ادامدار ءۇشىن نەسيەنىڭ 1 ميلليون تەڭگەگە دەيىنگى سوماسىنىڭ ءوزى دە پروبلەماعا اينالعانىن جەتكىزگەن. ولار ءبىر قارىز الۋشىعا بەرىلەتىن كەپىلسىز تۇتىنۋشىلىق قارىزدىڭ سوماسى مەن سانىن، سىياقى مولشەرلەمەسىن شەكتەۋ كەرەگىن العا تارتىپتى.
بانكتەر بيزنەستى قارجىلاندىرۋعا بەت العانى ءجون
جالپى، ەلدىڭ تۇتىنۋشىلىق نەسيەگە جاپپاي بەت بۇرۋىن ساراپشىلار جاقسى ۇردىسكە بالامايدى. مىسالى، ەكونوميست باۋىرجان ىسقاقوۆتىڭ ايتۋىنشا، نەسيە بەرۋ تالاپتارى قاتاڭداتىلا بەرگەنى ءجون. سوندا عانا ەكىنىڭ ءبىرى نەگىزسىز ءارى ماقساتسىز نەسيە الۋ مۇمكىندىگىنەن ايىرىلادى.
- ەڭبەككە جارامدى حالىقتىڭ 85-90 پايىزىنىڭ باسىندا نەسيە بار، دەنى بيزنەسكە نە قانداي دا ءبىر ءوندىرىس وشاقتارىن اشۋعا ەمەس، تۇتىنۋشىلىق نەسيەگە قاراي باعىتتالعان. كوبىنە جۇرتشىلىق نەسيەنى قارجى ساۋاتتىلىعىنىڭ، باسقا دا ءبىلىمنىڭ جەتىسپەۋشىلىگىنە بايلانىستى كوز جۇمىپ الا بەرەتىنى جاسىرىن ەمەس. نەگىزى بانكتەر بۇرىنعىداي تۇتىنۋشىلىق نەسيەگە ەمەس، كەرىسىنشە كورپوراتيۆتىك، ياعني، زاڭدى تۇلعالاردى، بيزنەستى نەسيەلەندىرۋگە قاراي باعىت العانى ءجون. ايتپەسە قازىر ەكىنشى دەڭگەيلى بانكتەردىڭ كوبىنىڭ نەسيەلىك پورتفەلى تۇتىنۋشىلىق باعىتقا قاراي لايىقتالعانىن كورىپ وتىرمىز، - دەيدى ساراپشى.
سونداي-اق ول قازىرگى نەسيە نارىعىنداعى احۋال سىرتقى جانە ىشكى فاكتورلارعا تىكەلەي بايلانىستى ەكەنىن جەتكىزدى. سىرتقى فاكتورلاردىڭ ءبىرى - كوپتەگەن ەكىنشى دەڭگەيلى بانكتىڭ، ميكروقارجى ۇيىمدارىنىڭ پايىزدىق مولشەرلەمەسى وتە جوعارى. ويتكەنى بىزدەگى قايتا قارجىلاندىرۋ ستاۆكاسىنىڭ جوعارى بولۋىنىڭ ءوزى بانكتەر بەرەتىن نەسيەنىڭ قىمبات بولۋىنا اكەلىپ وتىر. سول ءۇشىن ەكونوميكالىق فاكتورلار كەرى اسەرىن تيگىزەدى. مەملەكەت ەكونوميكانى ارزان نەسيەمەن قامتاماسىز ەتۋدىڭ جولىن قاراستىرعانى ءجون. ول ءۇشىن قايتا قارجىلاندىرۋ ستاۆكاسى تومەندەۋى قاجەت.
ماديار تولەۋوۆ
