قازاقستاندا بالالار ادەبيەتى قالاي دامىپ كەلەدى
استانا. قازاقپارات - 2 -ءساۋىر - حالىقارالىق بالالار كىتابى كۇنى. بۇل ايتۋلى كۇن 1956-جىلدان باستاپ، جىل سايىن دات جازۋشىسى گانس حريستيان اندەرستەننىڭ تۋعان كۇنىنە ورايلاستىرىلعان.
قازىر «بالالار كىتاپ وقىمايدى»، «بالالارعا ارنالعان كىتاپ جوق» دەگەن پىكىر ءجيى ايتىلادى. دەگەنمەن كەيىنگى جىلدارى ەلىمىزدە بالالار ادەبيەتىن دامىتۋ ءىسى قولعا الىندى. ايتۋلى كۇنگە وراي، Jibek Joly تىلشىلەرى سالا ساراپشىلارىنىڭ پىكىرىن سۇراپ كوردى.
«حارري پوتتەردى» قازاقشاعا اۋدارۋ نەلىكتەن ماڭىزدى
تانىمال «حارري پوتتەر» تۋىندىسىن قازاقشا سويلەتكەن باسپاگەر، Steppe World باسپاسىنىڭ نەگىزىن قالاۋشى رايسا قادىر بالالاردىڭ كىتاپ وقۋى قازاقستاندا عانا ەمەس، تۇتاس الەمدە كۇرت ازايعانىن ايتۋدا. ويتكەنى كىتاپ پەن سيفرلىق ءداۋىر ءبىر-بىرىمەن تالاسىپ كەلەدى. اتا-انا دا، بالا دا بوس ۋاقىتىن الەۋمەتتىك جەلىدە وتكىزەتىن بولدى.
- دەگەنمەن كىتاپتىڭ قۇندىلىعىن بىلەتىن، سانالى اتا-انالار دا بار. ولار كىتاپ وقىپ وسكەن بالانىڭ كەلەشەكتە قانداي جەتىستىككە جەتەتىنىن بىلەدى. سوندىقتان، جوسپار قۇرىپ، بالاسىنا كىتاپ وقىتادى. مۇنداي اتا-انالار كوبەيىپ كەلەدى جانە ءبارى وتباسىلىق تاربيەگە بايلانىستى. ءبىزدىڭ باسپانىڭ اشىلعانىنا 7 جىل بولدى، بۇل ءىستى دەكرەتتە وتىرعاندا باستادىم. ويتكەنى ءاربىر انا بالاسىنا تەك جاقسىلىق تىلەيدى، ءسابيىنىڭ ءبىلىمدى بولعانىن، ءوز ماقساتىنا جەتەتىن مىقتى ازامات بولعانىن قالايدى. سوندىقتان مەنىڭ عانا ەمەس، بۇكىل قازاق بالاسى قازاقشا ساپالى كىتاپ وقىسىن دەگەن نيەت بولدى، - دەيدى ر. قادىر «Bugin Live» باعدارلاماسىنا بەرگەن سۇحباتىندا.
باسپاگەر قازاق تىلىنە اۋداراتىن شىعارمانى تاڭداۋدا ونىڭ سيۋجەتىنە، كەيىپكەرلەرىنە، قانداي ەموتسيا تۋدىراتىنىنا ءمان بەرىلەتىنىن اتاپ ءوتتى.
- ءبىز شەتەلدىك ادەبيەتىڭ مارجانىن تەرىپ اكەلەمىز، سوندىقتان شىعارمانىڭ الەمگە تانىلۋى دا ماڭىزدى. ويتكەنى ءبىزدىڭ بالالار بۇل كىتاپتى وقىعان سوڭ، الەمنىڭ قاي ەلىنە بارسا دا، شەتەلدىكتەرمەن ورتاق تاقىرىبى، ورتاق ءازىلى، ورتاق تسيتاتاسى بولادى. «سەن حارري پوتتەردى وقىدىڭ با؟» دەپ، تەز ءتىل تابىسۋىنا كومەكتەسەدى. ءبىز باسپا رەتىندە تەك كاسىبي اۋدارماشىلارمەن، كاسىبي رەداكتورلارمەن جۇمىس ىستەيمىز. ءبىر كىتاپتى شىعاۋ ءۇشىن تۇتاس كوماندا جۇمىس ىستەيدى. اۋدارماشى كىتاپتىڭ ءتۇپنۇسقا ءتىلىن - اعىلشىن، نەمىس، فرانسۋز، يتاليان ءتىلىن جەتىك ءبىلۋى كەرەك جانە قازاق ءتىلىن بارىنەن دە جاقسىراق مەڭگەرگەن بولۋى كەرەك. ياعني اعىلشىنشا جازىلعان ءازىلدى قازاقشاعا تىكەلەي ءدوپ تۇسەتىندەي اۋدارۋى كەرەك،- دەيدى ر. قادىر.
قازاقستاندا باسپا ۇيلەرى كوبەيدى
قازاق ادەبيەتىندەگى تانىمال بالالار تۋىندىسى كەڭەستىك كەزەڭدە وتە كوپ جارىق كوردى. قازىر دە جاڭا كىتاپتار بار. ماسەلەن، زيرا ناۋرىزبايەۆا پەن ليليا كالاۋس جازعان «باتۋ مەن دوستارىنىڭ شىتىرمان وقيعالارى» جارىققا شىقتى. ءبىراق ولاردىڭ سانى وتە از.
- سەبەبى ەلىمىز تاۋەلسىزدىك العان سوڭ نارىقتىق ەكونوميكاعا كوشتى. وعان دەيىن باسپا ءىسى مەملەكەتتىڭ قاراۋىندا بولدى. سول جىلدارى حالىقتىڭ تۇرمىسى ناشارلاپ، پوليگرافيالار جابىلدى نەمەسە كاسىبىن ساقتاپ قالۋ ءۇشىن ءبىرىڭعاي وقۋلىق شىعارۋعا كوشتى. ال كرەاتيۆتى شىعارماشىلىقتى قولداۋ ءۇشىن بەلسەندى ازاماتتار كوپتەپ شىعۋى كەرەك. سوڭعى 5 جىلدا قازاقستاندا باسپالار كوبەيدى. «Foliant»، «مازمۇنداما»، «قاسىم»، «Amal Books» ،«Tentek Publishing House» سەكىلدى باسپا ۇيلەرى ەندى- ەندى تاجىريبە جيناقتاپ كەلەدى. كىتاپ يندۋسترياسى - وتە اۋىر بيزنەس، وندا اۆتورلىق قۇقىقتى ساتىپ الاسىز، ءماتىندى اۋداراسىز، رەداكسيالايسىز، بەتتەيسىز، باسۋعا جىبەرەسىز. تەحنيكالىق پروتسەس بىتكەن سوڭ، دايىن كىتاپتى جارنامالاپ، ساتۋ قاجەت بولادى. ەلىمىزدە كىتاپ ساتۋ مادەنيەتى ەندى باستالىپ كەلەدى. بۇعان دەيىن كىتاپ شىعارۋمەن اينالىستىق، كەلەسى كەزەڭ - كىتاپتى جارنامالاۋ، كىتاپتى سورەلەرگە دۇرىس ورنالاستىرۋ، كىتاپ دۇكەندەرىمەن تىعىز جۇمىس ىستەۋ بولادى،- دەدى ر. قادىر.
زاماناۋي بالاعا زاماناۋي شىعارمالار كەرەك
بالالارعا ارنالعان بىرنەشە تۋىندىنىڭ اۆتورى بايانعالي ءالىمجانوۆ قازىرگى زامانعا دايىق بالالار شىعارماسىن ۇسىنۋىمىز كەرەك دەيدى.
- بىزدە بالالار ادەبيەتى بار، ول ءوسىپ-وركەندەپ كەلەدى، ال وسى زاماننىڭ بالالارىنا قالاي وقىتامىز - بۇل ۇلكەن ماسەلە. دەمەك، ولارعا ارنالعان شىعارمانى بۇرىنعى داستۇرمەن ساباقتاستىرا وتىرىپ، جاڭاشا جازۋىمىز كەرەك شىعار دەگەن ويلاپ كەلەدى. بىزدە بالاباقشادان باستاپ، باستاۋىش سىنىپ بالالارىنا جاقسى شىعارمالارىمىز بار، ال مەكتەپتىڭ 7-11-سىنىپتارىنا، جاسوسپىرىمدەرگە ارنالعان شىعارما جوقتىڭ قاسى. ال بالالار كىتاپتان وزدەرىن ىزدەيدى. سوندا عانا كىتاپقا بەت بۇرۋى مۇمكىن، - دەيدى ول.
ال استانالىق جاس قالامگەر ايعانىم سالكەن 12 جاسىندا «دينوزاۆر كەلىسىمى» كىتابىن اعىلشىن تىلىندە جازىپ باستاعان جانە ونى جاقىندا جارىققا شىعاردى.
- مەن بۇل كىتاپتى 5-سىنىپتا اڭگىمە رەتىندە جازا باستادىم. سول كەزدەگى مەكتەپ گازەتىنە 4 ءبولىمىن جاريالادىم. كەيىنىرەك 11-سىنىپتا وسى ءىستى قولعا الىپ، كىتاپ رەتىندە شىعاردىم. 100 بەتتىك كىتاپ عىلىمي فانتاستيكا جانرىندا جازىلعان. وندا باستى كەيىپكەر ءالياعا جۇمىرتقانى جارىپ شىققان دينوزاۆر كەز بولادى. ماعان كىتاپ وقۋ قاتتى ۇنايدى، سوندىقتان كىتاپ جازۋ قيىنعا سوقپادى. ءبىراق مەن ادەبيەتتى اعىلشىن تىلىندە وقيمىن، سەبەبى بىرىككەن اراب امىرلىكتەرىندە 5 جىل تۇرىپ، قازاقستانعا ورالدىق. قازاقستاندا اعىلشىنشا كىتاپتار اسا سۇرانىستا ەمەس، سوندىقتان كىتابىم قازاق جانە ورىس تىلدەرىنە اۋدارىلادى،-دەيدى جاس قالامگەر.
ايعانىمنىڭ اناسى ءمولدىر قايىڭبايەۆا نەگىزگى ماماندىعى قارجىگەر بولعانىنا قاراماستان، اۋدارماعا بەت بۇرىپ، «حارري پوتتەر» شىعارماسىن قازاق تىلىنە اۋدارا باستاعان.
- وسى كىتاپتى مەنىڭ بالالارىم قازاقشا وقىسا ەكەن دەگەن ارمانىم بولدى. ءبىراق قازاقشا اۋدارماسىن تاپپاي، العاشقى «حارري پوتتەر جانە ءپالساپا تاس» كىتابىن قازاقشا اۋدارىپ كوردىم. بۇل پروتسەستەن ءوزىم ءلاززات الدىم. ءبىراق كىتاپ شىعارۋ ءىسى قيىن ەكەن. ادەبي اگەنتتىكتەرگە حابارلاسىپ سويلەستىم، دجوان روۋلينگتىڭ كومانداسى جەكە تۇلعالارمەن ەمەس، تەك ۇلكەن باسپالارمەن جۇمىس ىستەيتىنىن ايتتى. وزگە باسپالار اسا قىزىعۋشىلىق تانىتپادى. وسىلايشا، 2019 -جىلى رايسا قادىردىڭ تانىمال شىعارمانى قازاقشاعا اۋداراتىنىن ەستىپ، بىردەن حابارلاستىم. وعان اۋدارمام ۇنادى، ءبىراق حارري پوتتەر كىتابىنا اۋدارماشىلار بەكىتىلىپ قويعاندىقتان، ماعان راكەل پالاسيونىڭ «عاجايىپ» ءتۇپنۇسقادان اۋدارۋدى ۇسىندى. ودان كەيىن «نارنيا شەجىرەسىنىڭ» ءبىرىنشى كىتابىن اۋداردىم، - دەيدى م. قايىڭبايەۆا.
بالانى كىتاپ وقۋعا ىنتالاندىرۋ كەرەك
ساراپشىلار قازاقستاندا كىتاپ وقۋ مادەنيەتى دامىماعانىن مويىندايدى. الەمنىڭ بىرنەشە ەلىندە بالالاردى كىتاپ ىنتالاندىراتىن شارالار جولعا قويىلعان.
- ماسەلەن، اراب امىرلىكتەرىندە وقۋ جىلىنىڭ باسىندا كىتاپ وقۋدان جارىس جاريالايدى، جاقسى ىنتالاندىرادى. وسىلايشا، بالالار جىلىنا 40-50 كىتاپ وقىپ تاۋىسادى. مەكتەپتەردە كىتاپ جارمەڭكەلەرى ءجيى وتەدى. اتا-انا كىتاپ الۋعا ارنالعان اقشانى كونۆەرتكە سالىپ بەرەدى. بالا ءوزى ۇناتقان كىتاپتى تاڭدايدى، ساتىپ الادى. ءوزى تاڭداپ ساتىپ العان كىتابىن البەتتە وقيدى. بۇل تاجىريبەنى ءبىزدىڭ مەكتەپتەرگە ەنگىزۋ كەرەك. بۇل جاستايىنان كىتاپ وقۋ مادەنيەتىن قالىپتاستىرۋعا كومەكتەسەدى،-دەيدى ءمولدىر قايىڭبايەۆا.
قازىرگى ۋاقىتتا قازاقستاندا 273 بالالار كىتاپحاناسى بار. ولارعا جىلىنا ورتا ەسەپپەن 1,5 ميلليون جاس وقىرمان كەلەدى ەكەن. جاقىندا عانا اقمولا وبلىسىنىڭ قوسشى قالاسىندا قازاقستاندا بالاماسى جوق جاڭا كوميۋنيتي- ورتالىق اشىلدى. مۇنداي قوعامدىق، مادەني، سپورت ورتالىقتارى اسىرەسە ەۋروپا ەلدەرىندە كەڭ تارالعان.
ەلوردا ىرگەسىندە بوي كوتەرگەن قوعامدىق، مادەني، سپورت كەشەنىنىڭ جالپى قۇنى - 9,6 ميلليارد تەڭگە. بۇل كەشەندە بارلىق جاستاعى كەلۋشىلەر ءۇشىن بارلىق جاعداي جاسالعان - ۆولەيبول، فۋتبول، تەننيس الاڭدارى جانە كىتاپحانا مەن كينوزال سالىنعان. مۇنداعى كىتاپ قورى 20 مىڭ دانا، ونىڭ 6 مىڭعا جۋىق كىتابى بالالارعا ارنالعان.
- بالالار كىتاپحانا ءجيى كەلەدى. ءبىز جىل سايىن 25 مىڭ وقىرمانعا قىزمەت كورسەتسەك، ونىڭ 10 مىڭعا جۋىعى - مەكتەپ جاسىنداعى بالالار. سوڭعى ۋاقىتتا بەردىبەك سوقپاقبايەۆتىڭ «مەنىڭ اتىم قوجا»، «بالالىق شاققا ساياحات» شىعارمالارى ۇلكەن سۇرانىستا. «حارري پوتتەردىڭ» قازاقشا جانە ورىسشا اۋدارمالارى جانە كومكستار ۇنەمى سۇرانىسقا يە، - دەيدى قوسشى قالاسىنىڭ ورتالىق كىتاپحانا باسشىسى سىمبات قۋاندىقوۆا.
ەسكە سالا كەتسەك، قازاقستاندا 2021-جىل - بالالار ادەبيەتى جىلى دەپ اتالدى. بالالار ادەبيەتى جىلى اياسىندا مەملەكەتتىك تاپسىرىسپەن 40 كىتاپ جارىق كوردى.
بۇعان دەيىن بالالارعا ارنالعان قازاقشا ۇزدىك 10 كىتاپتىڭ ءتىزىمى جاريالانعان ەدى.
ايجان سەرىكجان قىزى
