قازاقستاندا 136 ميلليارد تەڭگە تابىس تاپقان شەتەلدىكتەر ەلدەرىنە 1 تريلليون اۋدارعان
استانا. KAZINFORM - جوعارى اۋديتورلىق پالاتا كولەڭكەلى ەكونوميكاعا قارسى ءىس- قيمىل جونىندەگى مەملەكەت ساياساتىنىڭ تيىمدىلىگىنە جۇرگىزىلگەن مەملەكەتتىك اۋديتتى اياقتادى. اۋديت ناتيجەلەرى ءاليحان سمايىلوۆتىڭ توراعالىعىمەن وتكەن جوعارى اۋديتورلىق پالاتانىڭ وتىرىسىندا قارالدى.

وتىرىسقا قارجىلىق مونيتورينگ اگەنتتىگى ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى قايرات بيجانوۆ، قارجى ۆيتسە-ءمينيسترى ەرجان ءبىرجانوۆ، مەملەكەتتىك كىرىستەر كوميتەتىنىڭ ءتوراعاسى جاندوس دۇيسەمبيەۆ، ۇلتتىق ستاتيستيكا بيۋروسىنىڭ باسشىسى ماقسات تۇرلىبايەۆ جانە ت. ب. قاتىستى.
ەكونوميكانىڭ كولەڭكەلى سەكتورى ەلدىڭ دامۋىنا تەرىس اسەر ەتەدى، شاعىن جانە ورتا بيزنەستىڭ وسۋىنە كەدەرگى كەلتىرە وتىرىپ، ادال باسەكەلەستىك دەڭگەيىن تومەندەتەدى، سونداي- اق مەملەكەتتىك بيۋدجەتكە تۇسەتىن تۇسىمدەردى ازايتادى.
قازاقستان جالپى ىشكى ونىمدەگى كولەڭكەلى ەكونوميكانىڭ ۇلەسىن %15 عا دەيىن تومەندەتۋگە باعىتتالىپ وتىر، بۇل ە ى د ۇ- نىڭ دامىعان ەلدەرىنىڭ دەڭگەيىنە سايكەس كەلەدى. 2017 -جىلى بۇل كورسەتكىش %28,8 بولسا، 2023 - جىلى %17,5 عا دەيىن تومەندەگەن. دەگەنمەن جۇرگىزىلگەن اۋديت ناتيجەلەرى وسى باعىتتاعى مەملەكەت ساياساتى شارالارىنىڭ تيىمدىلىگىن تەجەيتىن ءبىرقاتار ەلەۋلى كەمشىلىكتەر بار ەكەنىن كورسەتىپ وتىر. ماسەلەن، بۇگىندە كولەڭكەلى ەكونوميكاعا قارسى ءىس- قيمىل سالاسىندا ءبىرىڭعاي ساياساتتى قالىپتاستىرۋعا جانە باسقا ۆەدومستۆولاردىڭ ءىس- قيمىلىن ۇيلەستىرۋگە جاۋاپتى مەملەكەتتىك ورگان جوق. بۇل فۋنكتسيالار باستاپقىدا قارجىلىق مونيتورينگ اگەنتتىگىنە بەكىتىلگەن، الايدا كەيىننەن ولار ق م ا- نىڭ ەرەجەسىنەن الىپ تاستالدى. ناتيجەسىندە ءاربىر مەملەكەتتىك ورگان ءوز قۇزىرەتى شەگىندە شارالار قابىلدايدى، ءبىراق فۋنكسيونالدى ناقتى بولەتىن تۇتاس جۇيە جوق. كولەڭكەلى ەكونوميكاعا قارسى كۇرەس جونىندەگى كەشەندى جوسپارلاردا بارلىق سالا قامتىلماعان جانە ولاردا فورمالدى سيپاتتاعى ءىس - شارالار كەزدەسەدى.
- مەملەكەتتىك ورگاندار ۇيلەسىمدى جۇمىس ىستەمەيدى. كەشەندى جوسپارلار كولەڭكەلى ەكونوميكانى تومەندەتۋگە جەتكىلىكتى دەڭگەيدە باعىتتالماعان. ءىس- شارالار پىسىقتالماعان، كەيبىرەۋلەرى ءىس جۇزىندە ورىندالماي باقىلاۋدان الىنادى. ولاردىڭ كولەڭكەلى ەكونوميكانىڭ تومەندەۋىنە تيگىزەتىن اسەرىنە باعالاۋ جۇرگىزىلمەيدى. اۋديت ەلىمىزدە جاسىرىن اينالىم كولەمى ەداۋىر ەكەنىن كورسەتتى، - دەپ اتاپ ءوتتى جوعارى اۋديتورلىق پالاتانىڭ ءتوراعاسى ءاليحان سمايىلوۆ وتىرىس بارىسىندا.
اۋديتورلاردا باقىلانبايتىن ەكونوميكانى ايقىنداۋ ادىستەمەلەرىنە قاتىستى دا سۇراقتار تۋىندادى. مىسالى، قولما- قول اقشاسىز اينالىم كوەففيتسيەنتى قولدانىلادى. بۇل - جەكە تۇلعالاردىڭ تاۋارلار مەن كورسەتىلەتىن قىزمەتتەر ءۇشىن قولما- قول اقشاسىز تولەمدەرىنىڭ ج ءى و- گە قاتىناسى. مۇنداي تولەمدەردىڭ ۇلەسى جىل سايىن ءوسىپ كەلەدى، بۇل كولەڭكەلى ەكونوميكا دەڭگەيىن اۆتوماتتى تۇردە «تومەندەتەدى». سوندىقتان بۇل كوەففيتسيەنتتىڭ ورىندىلىعى كۇمان تۋدىرادى.
سونداي-اق ەسەپتەۋ ساناتتارىنىڭ ءبىرى بويىنشا تۇرعىن ءۇيدى جالعا الۋ سالاسىن دا قامتيتىن «جىلجىمايتىن مۇلىكپەن جاسالاتىن وپەراتسيالار» جانە «ونەر، ويىن- ساۋىق جانە دەمالىس» جىكتەۋىشتەرى ەسەپكە الىنبايدى. ال باسقا ساناتتا شاعىن ساۋدا كاسىپورىندارى جونىندەگى دەرەكتەر تۇتاس ەمەس، ىرىكتەمە ءادىس ارقىلى جينالا باستادى، بۇل باقىلانبايتىن ەكونوميكانى قامتۋدىڭ تومەندەۋىنە اكەلدى.
جۇرگىزىلگەن تالداۋ نەگىزىندە مەملەكەتتىك اۋديت كولەڭكەلى اينالىمعا بەيىم تۇرعان تاۋەكەلى جوعارى ءبىرقاتار سالا مەن باعىتتى انىقتادى. مىسالى، مەملەكەتتىك كىرىستەر كوميتەتىنىڭ دەرەكتەرى بويىنشا ورتالىق ازيانىڭ ءۇش ەلىنىڭ ازاماتتارى قازاقستاندا ءۇش جىل ىشىندە 136 ميلليارد تەڭگە تابىس تاپقان. الايدا ۇلتتىق بانكتىڭ اقپاراتى بويىنشا وسى ۋاقىت ىشىندە ولار ءوز ەلدەرىنە جالپى 1 تريلليون تەڭگە اۋدارعان. ياعني، «كولەڭكەلى» تاۋارلار نەمەسە كورسەتىلەتىن قىزمەتتەر بولۋ ىقتيمالدىعى جوعارى. اۋديت ناتيجەلەرى بويىنشا: بارلىعى 74 ميلليارد تەڭگە سوماسىنا بيۋدجەتتىڭ كىرىس بولىگى بويىنشا جاناما شىعىندار؛ 18 راسىمدىك بۇزۋشىلىق؛ 23 جۇيەلى كەمشىلىك انىقتالدى.
جوعارى اۋديتورلىق پالاتا بارلىق پروبلەمالىق ماسەلە بويىنشا قاجەتتى ۇسىنىمدار مەن تاپسىرمالاردى دايىندادى. ولار انىقتالعان كەمشىلىكتەردى جويۋعا جانە كولەڭكەلى ەكونوميكاعا قارسى ءىس- قيمىل سالاسىندا العا قويعان ماقساتتارعا قول جەتكىزۋگە ىقپال ەتەتىن بولادى.