قازاقستان-سلوۆەنيا: كەلىسسوزدەن نە كۇتەمىز؟
استانا. قازاقپارات - 31- ناۋرىزدا سلوۆەنيا پرەزيدەنتى ناتاشا پيرتس مۋسار قازاقستانعا رەسمي ساپارمەن كەلمەك. ەكى ەل باسشىلارى جوعارى دەڭگەيدە كەلىسسوز جۇرگىزىپ، ساياسي سەرىكتەستىكتى جاڭا دەڭگەيگە شىعارۋعا نيەتتى.
كەزدەسۋدە ساۋدا- ەكونوميكالىق، مادەني- گۋمانيتارلىق ماسەلەلەر تالقىلانادى جانە ىسكەرلىك بايلانىستى نىعايتۋ ماقساتىندا قازاقستان- سلوۆەنيا بيزنەس- فورۋمى وتەدى. وسى تۇستا Kazinform ءتىلشىسى قوس مەملەكەتتىڭ قارىم-قاتىناسىنىڭ باسىم باعىتىنا شولۋ جاساپ، كەيىنگى كورسەتكىشكە ءۇڭىلىپ كوردى.
بەرىك بايلانىس
قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەن سلوۆەنيا رەسپۋبليكاسى اراسىنداعى ديپلوماتيالىق قاتىناس 1992 -جىلى ورنادى. سودان بەرى جان-جاقتى بايلانىسى مىعىم، پرەزيدەنتتەردىڭ ءبىر- بىرىنە بارىس- كەلىسى تولاستاعان ەمەس. 2002 -جىلدىڭ كۇزىندە سلوۆەنيانىڭ بۇرىنعى مەملەكەت باسشىسى ميلان كۋچان العاش رەت ەلىمىزگە كەلگەنى ەستە.
«كارى قۇرلىقتاعى» سەرىكتەسىمىزدىڭ كەلەسى پرەزيدەنتى دانيلو تيۋرك تە استانادا ەكى مارتە قوناق بولدى. ساپار بارىسىندا «حالىقارالىق اۆتوموبيل تاسىمالى تۋرالى»، «ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىق تۋرالى» ، «ديپلوماتيالىق پاسپورت يەلەرىنىڭ ۆيزاسىز ساپارلارى تۋرالى» ۇكىمەتارالىق قۇجاتتارعا قول قويىلدى. سونداي-اق ەكى ەلدىڭ ەكونوميكا مينيسترلىكتەرى مەن ساۋدا- ونەركاسىپ پالاتالارى اراسىنداعى ىنتىماقتاستىق تۋرالى مەموراندۋمدار جاسالدى.
بۇدان وزگە ساۋدا- ەكونوميكالىق قاتىستارعا ارنالعان ۇكىمەتارالىق وتىرىستار جۇيەلى جۇرگىزىلىپ كەلەدى. 2017 -جىلى قازاقستان مەن سلوۆەنيا اراسىنداعى سىرتقى ىستەر مينيسترلىكتەرى اراسىنداعى العاشقى ساياسي كونسۋلتاتسيالار ءوتتى. 2023 -جىلى ەكى ەلدىڭ زاڭ شىعارۋ ورگاندارىندا پارلامەنتتىك دوستىق توپتارى قۇرىلدى.
ەسكەرەتىن جايت، سلوۆەنيا - ەلىمىزدىڭ ساياسي ارەناداعى باستى جاقتاۋشىلارىنىڭ ءبىرى. ءدال وسى مەملەكەت قازاقستاننىڭ ەۋروپاداعى قاۋىپسىزدىك جانە ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنا (ە ق ى ۇ) ءتوراعالىق ەتۋىنە، «ەكسپو-2017» حالىقارالىق كورمەسىن وتكىزۋىنە بولىسقانداردىڭ قاتارىندا. 2017-2018 -جىلدارعا قازاقستاننىڭ بۇۇ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ تۇراقتى ەمەس مۇشەلىگىنە كانديداتۋراسىن لايىقتى قولداي ءبىلدى. ال 2022-2024 -جىلدارى ەلىمىزدىڭ بۇۇ ادام قۇقىقتارى جونىندەگى كەڭەسى مۇشەلىگىنە وتۋىنە سەپتەستى. ءوز كەزەگىندە قازاقستان 2021-2022 -جىلدارعا ارنالعان ماگاتە باسقارۋشىلار كەڭەسىنە سلوۆەنيانىڭ ەنۋى ءۇشىن داۋىس بەردى.
ەستە بولسا، 2023 -جىلى قاسىم-جومارت توقايەۆ ب ۇ ۇ نيۋ-يوركتەگى شتاب-پاتەرىندە سلوۆەنيا پرەزيدەنتى ناتاشا پيرتس-مۋسارمەن كەلىسسوز جۇرگىزگەن بولاتىن. سوندا مەملەكەت باسشىسى ناتاشا پيرتس- مۋساردى قازاقستانعا رەسمي ساپارمەن كەلۋگە شاقىرعانىن بىلەمىز. ادەپكىدە استانا حالىقارالىق فورۋمىنا قاتىسۋعا جاسالعان ۇسىنىس كەيىن ناۋرىزداعى مامىلەگە ويىستى.
وسى ورايدا ناتاشا پيرتس- مۋساردىڭ ساپارى - ءوزارا بايلانىستى ودان ءارى تەرەڭدەتە تۇسۋگە تاپتىرماس مۇمكىندىك. قر پرەزيدەنتى جانىنداعى ق س ز ي ەۋروپالىق جانە امەريكالىق زەرتتەۋلەر ءبولىمىنىڭ باسشىسى بەكجان سادىقوۆتىڭ پىكىرىنشە، سلوۆەنيانىڭ ەكوجۇيەلەردى قورعاۋ جانە ورنىقتى دامۋ باستامالارى ساپاردىڭ جاڭالىعى بولماق.
- سلوۆەنيا مەن قازاقستاننىڭ ءوزارا قارىم-قاتىناسى كۇردەلى گەوساياسي كونتەكست اياسىندا دامۋدا. ليۋبليانا ب ۇ ۇ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ تۇراقتى ەمەس مۇشەسى رەتىندە حالىقارالىق قاۋىپسىزدىك ماسەلەلەرىندە ايقىن ۇستانىمىن بىلدىرسە. پرەزيدەنتتەر كەزدەسۋىندە قاۋىپسىزدىكتىڭ ماسەلەلەرى، ونىڭ ىشىندە ەۋروپا مەن تاياۋ شىعىستاعى تۇيتكىلدەر تۋرالى پىكىر الماسۋ مۇمكىندىگى بار، - دەدى ساراپشى.
العاشقى ايەل پرەزيدەنت
رەتى كەلگەندە ناتاشا پيرتس- مۋساردىڭ بيلىككە كەلۋ جولىن باعامداپ كورەيىك. سەبەبى ساياساتكەر تۇسىندا قوعامدىق كوزقاراس وزگەرىسكە بەت الدى جانە دەموكراتيالىق ۇستىندار اۋىسقان شاق ەدى. مىسالى، ناتاشا پيرتس- مۋسار - سلوۆەنيانىڭ العاشقى ايەل پرەزيدەنتى. 2022 -جىلى سايلاۋ ناۋقانى كەزىندە پارتياسىز ۇمىتكەر ەسەبىندە جەكە ارەكەت ەتتى. باستى قارسىلىسى - بۇرىنعى سىرتقى ىستەر ءمينيسترى انجە لوگاردان باسىم ءتۇسىپ، 53,86 پايىزبەن جەڭىسكە جەتكەننىڭ ءوزى حالىقتىڭ تىڭ تالاپقا دايىن ەكەنىن بىلدىرگەنىن جوققا شىعارا المايمىز. ونىڭ زاڭگەر ءارى قۇقىق قورعاۋشى مانسابىنداعى تاجىريبەسى دە پرەزيدەنتتىك لاۋازىمعا كىرىسكەندە ءبىرقاتار رەفورماعا كومەك بولدى.
كاسىبي مانساپ دەگەننەن شىعادى، ناتاشا پيرتس- مۋسار ەۋروپادا بىلىكتى زاڭگەر رەتىندە بەدەلدى. ءبىراز بۇرىن الەمدىك ب ا ق ونىڭ ا ق ش- تىڭ ءبىرىنشى حانىمى مەلانيا ترامپتىڭ زاڭگەرى بولعانىن جارىسا جازعان- دى. وعان قوسا ا ق ش- تىڭ ارناۋلى قىزمەتتىڭ بۇرىنعى مامانى ەدۋارد سنوۋدەننىڭ اتىشۋلى وقيعاسىنا قاتىستى كەلىسسوزدە ەۋرووداق دەلەگاتسياسىنىڭ قۇرامىندا بولدى.
سلوۆەنيانىڭ يننوۆاتسيا مەن تۇراقتى دامۋ بويىنشا سالماعى باسىم. ورتالىق ەۋروپاداعى ورنالاسۋ ورايى، عىلىمداعى ىزدەنىسى ەلدى جاڭا ساتىعا كوتەردى. الىس- جاقىن ەلدەرمەن ءتيىمدى الىس- بەرىستىڭ ارقاسىندا ەكونوميكاسىن ىلگەرىلەتىپ وتىر. ەندى قازاقستانمەن ەنەرگەتيكا، تسيفرلاندىرۋ بويىنشا ەكىجاقتى كەلىسىمدەرگە ءۇمىت ارتۋدا. بەكجان سادىقوۆ دوستاس ەلدىڭ يننوۆاتسيالىق الەۋەتىن پايدالانۋ ماڭىزدى دەگەن ويدا.
- سلوۆەنيانىڭ گەوگرافيالىق ورنالاسۋىن جانە جەرورتا تەڭىزىندەگى پورت ينفراقۇرىلىمىنىڭ ماڭىزىن ەسكەرسەك، ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋ جانە ورنىقتى لوگيستيكالىق باعىت قۇرۋ پەرسپەكتيۆاسى بار. ويتكەنى، سلوۆەنيا - ە و- نىڭ ەڭ ەكولوگيالىق باعدارلانعان ەلىنىڭ ءبىرى. مەنىڭ ويىمشا، ناتاشا پيرتس- مۋساردىڭساپارىنداعى نەگىزگى جايت قازاقستان- سلوۆەنيا بيزنەس- فورۋمى بولماق. دەگەنمەن، سلوۆەن كاسىپكەرلەرى قازاقستاندا «جاسىل» تەحنولوگيالار نارىعى قالىپتاسىپ جاتقانىن ءتۇسىنۋى ماڭىزدى، - دەدى ول.
سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ دەرەگىنشە، قازاقستاندا سلوۆەنيامەن بايلانىستى 19 كاسىپورىن تىركەلگەن. باسىم دەنى فارماتسيەۆتيكا، جاڭارتىلاتىن ەنەرگيا كوزدەرى، ينجەنەريا، تەلەكوممۋنيكاتسيا سالالارىنا تيەسىلى.
الايدا بەكجان سادىقوۆ قوس تاراپتىڭ ساۋدا بالانسىندا تەڭسىزدىك بارىن ايتىپ وتىر. سەبەبى سلوۆەنيالىق بيزنەس وكىلدەرى ەلدە جوبالار باستاعانىمەن، وتاندىق كاسىپكەلەر سەرىكتەس مەملەكەتتىڭ نارىعىنا ەنۋگە ونشا قۇلىقتى ەمەس.
- سلوۆەنيا - ەۋروپاداعى نەگىزگى يننوۆاتسيالىق حاب. قازاقستان ەكونوميكاسى مودەرنيزاتسيالاۋ ساتىسىندا ەكەنىن ەسكەرسەك، مۇمكىندىكتى پايدالانعان دۇرىس. ال سلوۆەنيا وزدەرىنىڭ فارماتسيەۆتيكالىق جانە تەحنولوگيالىق كومپانيالارىن ءبىزدىڭ نارىققا كىرگىزۋگە مۇددەلى. قازىر ەلىمىزدە KRKA، Gorenje, Lek, BisolGroup, DUOL، Iskrat سەكىلدى سلوۆەن كومپانيالارى جۇمىس ىستەپ جاتىر. دوستاس ەلدىڭ قازاقستانعا سالعان ينۆەستيتسياسى دا ۇلعايىپ كەلەدى. وكىنىشتىسى، وتاندىق كاسىپكەرلەر سلوۆەنيادا بيزنەس جۇرگىزۋدە اسا بەلسەندى بولماي تۇر، - دەدى سپيكەر.
اتالعان ءۋاجدى ستاتيستيكا دەرەگى دە ايعاقتايدى. مىسالى، 2005 -جىلدان بەرى سلوۆەنيا ەلىمىزگە 36 ميلليون ا ق ش دوللارى كولەمىندە تىكەلەي ينۆەستيتسيا سالعان. وتكەن جىلى ەكى ەلدىڭ تاۋار اينالىمى 105,7 ميلليون ا ق ش دوللارىن قۇراسا، ونداعى قازاقستان ەكسپورتىنىڭ ۇلەسى 5,7 ميلليون ا ق ش دوللارى عانا.
سلوۆەنيا ەلىمىزگە 20 ءتۇرلى تاۋار اكەلەدى، ءبىزدىڭ تاراپ تەك 5 ءتۇرلى ەكسپورتتان اسپاي وتىر:
· جەلىمدەلگەن فانەرا؛
· تاماق ونىمدەرى؛
· قاراقۇمىق، تارى جانە وزگە دە ءداندى داقىلدار؛
· شەللاك جانە تابيعي شايىرلار؛
· تيتان جانە تيتان بۇيىمدارىمەن شەكتەلۋدە.
سوندىقتان 1- ساۋىردە وتەتىن قازاقستان- سلوۆەنيا بيزنەس- فورۋمى تارازى باسىن تەڭەستىرۋگە تاپتىرماس مۇمكىندىك بولماق. ساراپشىلاردىڭ ايتۋىنشا، جيىندا اۋقىمدى ەكونوميكالىق كەلىسىم ورناپ، كاسىپكەرلەردىڭ ءوزارا بايلانىسى فورۋم وزەگىنە اينالۋى مۇمكىن. بۇعان قوسا جاڭا لوگيستيكالىق باعىتتاردى قۇرۋ ماسەلەسى دە قالىس قالمايتىن سەكىلدى.
ورتاق تاريح پەن رۋحاني جاقىندىق
ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس - قازاقستان مەن سلوۆەنيانىڭ ورتاق تاريحي جادى. زۇلمات جىلدارىنىڭ ەستەلىگى رەتىندە سلوۆەنيانىڭ ترنوۆو قالاسىندا كەڭەس جاۋىنگەرلەرىنە ارنالعان مەموريال ورناتىلعان. وندا قازا تاپقان قازاقستاندىق جاۋىنگەرلەردىڭ ەسىمدەرى ەستەلىك تاقتالارعا قاشالۋى تاريحي ءتىننىڭ مىزعىماس بەرىكتىگىنەن حابار بەرەتىندەي.
2018 -جىلى سلوۆەنيانىڭ پوۆير اۋىلىندا 1943 -جىلى فاشيزمگە قارسى كۇرەستە قازا تاپقان قازاقستاندىق «كاسسا سەبەرو» (قاسىم جاقىپوۆ) باتىرىن ەسكە الۋعا ارنالعان سالتاناتتى شارا ءوتتى. سول جىلى «جىراقتا جاتساڭ دا، وشپەس ەرلىگىڭ ەلىڭنىڭ جادىندا!» اتتى مەموريالدىق تاقتا ورناتىلىپ، قازاقستاننىڭ ۇلتتىق پانتەونىنان الىنعان توپىراق كاپسۋلاسى قويىلدى.
مادەني بايلانىس كەشەندى ءجۇرىپ جاتىر. 2015 -جىلدان باستاپ قازاقستاننىڭ سلوۆەنياداعى ەلشىلىگى «قازاقستاننىڭ ءىنجۋ- مارجاندارى - ۇلى دالا اۋەندەرى» جوباسىن ىسكە اسىرىپ كەلەدى. جوبا اياسىندا سلوۆەنيادا قازاقستاننىڭ حالىق ارتىستەرى ايمان مۇساقوجايەۆا جانە ديماش قۇدايبەرگەن باستاعان قازاق ۇلتتىق ونەر ۋنيۆەرسيتەتى ۇجىمىنىڭ كونسەرتتەرى ءوتتى.
2023 -جىلدىڭ ساۋىرىندە شمارەشكە توپليتسە قالاسىندا ارتىستەردىڭ الەمدىك گاسترولى اياسىندا «تۇران» ەتنو- فولكلورلىق ءانسامبلىنىڭ كونسەرتى ۇيىمداستىرىلدى. سول جىلى «استانا وپەرا» بالەت ترۋپپاسى ليۋبليانادا گاسترولدىك ساپار جاساعان بولاتىن.
سلوۆەنيا پرەزيدەنتىنىڭ العاشقى ساپارى ساياسي- ەكونوميكالىق جاڭالىقتىڭ باستاۋى بولارىنا سەنىم مول. ولاي دەيتىنىمىز، كەزدەسۋلەردە ەل ءۇشىن ماڭىزدى سالالار كەلەلى كەلىسىم ورناماق.
