قازاقستان مەن تۇرىكمەنستان بىرلەسكەن مادەني شارالار وتكىزەدى - ەلشىمەن سۇحبات

استانا. KAZINFORM - كەيىنگى جىلدارى تۇرىكمەنستان مەن قازاقستان اراسىندا مادەني-گۋمانيتارلىق بايلانىستار جاندانىپ كەلەدى. بيىل اشحابادتا قازاقتىڭ ۇلى ويشىلى اباي قۇنانباي ۇلىنا جانە قازاق كومپوزيتورى قۇرمانعازى ساعىرباي ۇلىنا ەسكەرتكىش ورناتىلادى جانە قازاقستان استاناسىندا تۇرىكمەن اقىنى ماقتىمق ۇلى فراگي ەسكەرتكىشى بوي كوتەرەدى.

2024-جىلى تۇرىكمەنستان مەن قازاقستاننىڭ ءوزارا مادەنيەت كۇندەرى ۇيىمداستىرىلادى جانە اشحابادتا وتەتىن حالىقارالىق تۋريزم كونفەرەنسياسىندا قوس ەلدىڭ ساياحاتشىلارى ءۇشىن كوپتەگەن مۇمكىندىكتەر اشىلادى. بۇل تۋرالى تۇرىكمەنستاننىڭ قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى توتەنشە جانە وكىلەتتى ەلشىسى باتىر رەجەپوۆ Kazinform اگەنتتىگىنىڭ تىلشىسىنە بەرگەن سۇحباتىندا ايتىپ بەردى.

− باتىر دۇردىمۇرات ۇلى، ءبىزدىڭ حالىقتارىمىزدى تۇركى، وعىز داۋىرىنەن، بەرىسى كەڭەس وداعىنا دەيىن ءتۇرلى تاريحي كەزەڭدەر بايلانىستىرادى. قازاقستان مەن تۇرىكمەنستاننىڭ قازىرگى قارىم-قاتىناسىن قالاي باعالار ەدىڭىز؟ قوس مەملەكەت قانداي باعىتتاردا ىنتىماقتاسىپ وتىر؟

− قازاق جانە تۇرىكمەن حالقىنىڭ مادەني-رۋحاني مۇراسىنىڭ ۇقساستىعى، تۋىستىق تاقىرىبى وتە اۋقىمدى. تۇرىكمەن مادەنيەتىنىڭ قازاق مادەنيەتىمەن كوپ ۇقساستىعى بار. ەجەلگى زاماننان بەرى حالىقتارىمىز ءبىر- بىرىنە قولداۋ كورسەتىپ، بەيبىتشىلىك پەن كەلىسىمدە ءومىر ءسۇرىپ كەلەدى. ءبىزدى ورتاق شەكارا، تاريح، تۋىستىق تىلدەر، ءدىن، مادەني قۇندىلىقتار، داستۇرلەر مەن ادەت- عۇرىپتار بىرىكتىرەدى. وسىنداي ىرگەلى نەگىزدەردە ءبىزدىڭ ەلدەر ءوزارا ءىس- قيمىلدىڭ تۇتاس اۋقىمىندا بۇرىن- سوڭدى بولماعان تابىستارعا جەتتى.

ەرەكشە اتاپ وتەرلىگى، گەوگرافيا ەلدەرىمىزدى بىرىكتىرىپ، ءبىزدى باۋىرلاستارعا اينالدىرسا، ەكونوميكا جاقسى سەنىمدى سەرىكتەستەر ەتتى. تۇرىكمەنستاننىڭ بالقان ۆەلاياتى مەن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ماڭعىستاۋ وبلىسى - شەكارالاس وڭىرلەر. ءبىزدى قۇرلىق پەن تەڭىز شەكاراسى بايلانىستىرادى، ونى باۋىرلاستىق پەن دوستىقتىڭ شەكاراسى دەپ اتاۋعا بولادى. كوپ جاعدايدا بالقان ۆەلاياتى مەن ماڭعىستاۋ وبلىسى ۇقساس. مادەني- گۋمانيتارلىق تۇسىن ايتپاعاننىڭ وزىندە، ەكى ايماقتا دا مۇناي- گاز جانە حيميا ونەركاسىبى باسىم، ەكەۋى دە ءىرى كولىكتىك- لوگيستيكالىق حاب بولىپ سانالادى. وبلىستار تەڭىز، تەمىرجول جانە اۆتوموبيل جولدارىمەن بايلانىسادى.

قازاقستان رەسپۋبليكاسى تۇرىكمەنستاننىڭ ماڭىزدى ستراتەگيالىق سەرىكتەسى ەكەنىن جانە تاۋەلسىزدىك جىلدارى دوس ءارى باۋىرلاس ەلدەر اراسىنداعى قارىم- قاتىناس ءوزارا قۇرمەت، سەنىم جانە ءوزارا ءتيىمدى ارىپتەستىك رۋحىندا دامىعانىن قۋانىشپەن اتاپ وتكىم كەلەدى. بيىل 5-قازاندا تۇرىكمەنستان مەن قازاقستان رەسپۋبليكاسى اراسىندا ديپلوماتيالىق قاتىناستاردىڭ ورناعانىنا 32 جىل تولادى. وسى ۋاقىت ارالىعىندا ءبىزدىڭ ەلدەرىمىز اراسىنداعى قارىم- قاتىناس ارىپتەستىكتىڭ جاڭا ساپالى دەڭگەيىنە شىعىپ، مەملەكەتارالىق ءوزارا ءىس- قيمىلدىڭ ۇلگىسىنە اينالدى. ارينە، مۇندا تۇرىكمەنستان پرەزيدەنتى سەردار گۋربانگۋلى ۇلى بەردىمۇحامەدوۆ پەن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت كەمەل ۇلى توقايەۆتىڭ كۇش-جىگەرى ماڭىزدى.

- 2021-جىلى ق ر پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقايەۆ تۇرىكمەنستانعا ءتورتىنشى رەت مەملەكەتتىك ساپارمەن باردى. بۇل ءسىزدىڭ ەلىڭىزدىڭ قازاقستان ءۇشىن ستراتەگيالىق ماڭىزدى ەكەنىن بىلدىرسە كەرەك. 2022 -جىلى تۇرىكمەنستان پرەزيدەنتى سەردار بەردىمۇحامەدوۆ قازاقستانعا كەلدى. مۇنداي جوعارى دەڭگەيدەگى ساپارلاردىڭ ناتيجەسى قانداي بولدى؟

− بۇگىندە تۇرىكمەنستان مەن قازاقستان اراسىنداعى قارىم- قاتىناس ستراتەگيالىق ارىپتەستىك سيپاتىن الىپ، جاڭا ساپالى دەڭگەيگە كوتەرىلدى. بۇل رەتتە قوس تاراپ ەكى ەل اراسىنداعى ءوزارا ءىس- قيمىلدى جانداندىرۋدا جوعارى دەڭگەيدەگى بايلانىستار شەشۋشى ءرول اتقارادى دەگەن ورتاق پىكىردە. وسىعان بايلانىستى قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم- جومارت توقايەۆتىڭ 2021 -جىلعى قازاندا تۇرىكمەنستانعا جانە تۇرىكمەنستان پرەزيدەنتى سەردار بەردىمۇحامەدوۆتىڭ 2022 -جىلعى 15-قازاندا قازاقستاننىڭ ادەمى استاناسىنا جاساعان مەملەكەتتىك ساپارلارىندا جاسالعان ۋاعدالاستىقتاردى ىسكە اسىرۋ ماسەلەلەرىنە ەرەكشە نازار اۋدارىلىپ وتىر.

بۇعان دەيىن ايتقانىمداي، تۇرىكمەنستان قازاقستان رەسپۋبليكاسىمەن ءوزارا ءىس- قيمىلدى نىعايتۋعا ەرەكشە ءمان بەرەدى. ءبىزدىڭ ەلدەرىمىز اراسىنداعى ىنتىماقتاستىق كوپتەگەن باعىتتاردى قامتيدى. مەملەكەتتەر اراسىنداعى شارتتىق- قۇقىقتىق بازا ەكىجاقتى ىنتىماقتاستىقتىڭ بارلىق سپەكترىن قامتيدى، جاسالعان كەلىسىمدەردىڭ باسىم بولىگى ءدال ساۋدا- ەكونوميكالىق قاتىناستارعا قاتىستى جانە اشحاباد پەن استانانىڭ مەملەكەتارالىق قاتىناستارداعى، حالىقارالىق كۇن ءتارتىبى بويىنشا دا ۇستانىمدارىنىڭ ورتاق ەكەنىن ناقتىلاي تۇسەدى.

بارلىق جاسالعان ۋاعدالاستىقتار، سونداي- اق باۋىرلاس ەلدەر اراسىنداعى ارىپتەستىكتىڭ قولدانىستاعى جانە جاڭا تەتىكتەرى تۇرىكمەنستان پرەزيدەنتى سەردار گۋربانگۋلى ۇلى بەردىمۇحامەدوۆتىڭ 2022 -جىلى 14-15-قازانداعى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنا مەملەكەتتىك ساپارى كەزىندە تالقىلانعان. تاراپتار ساياسي، ەكونوميكالىق جانە گۋمانيتارلىق باعىتتاردا ايتارلىقتاي ىلگەرىلەۋ بار ەكەنىن اتاپ ءوتىپ، كەڭ اۋقىمدى ماسەلەلەر بويىنشا پىكىر الماستى.

تۇرىكمەنستان مەن قازاقستان رەسپۋبليكاسى اراسىنداعى مەملەكەتارالىق تاۋار اينالىمى دا قارقىندى ءوسىپ كەلەدى، بۇل ءاربىر ەلدىڭ دامۋى مەن وركەندەۋىنىڭ اجىراماس شارتى سانالاتىن ساۋدا- ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىقتى ۇلعايتۋعا ءوزارا مۇددەلى ەكەنىن ايعاقتايدى. سونداي- اق، تۇرىكمەنستان- قازاقستان ەكونوميكالىق، عىلىمي- تەحنيكالىق جانە مادەني ىنتىماقتاستىق جونىندەگى ۇكىمەتارالىق كوميسسياسىنىڭ ەرەكشە ءرولىن اتاپ وتكەن ءجون، بۇل كوميسسيا ءوزىنىڭ 12 وتىرىسىن وتكىزىپ، بارلىق پەرسپەكتيۆالى باعىتتار بويىنشا ءوزارا ءىس- قيمىلدى ءارتاراپتاندىرۋدا ءبىرقاتار ناقتى قادامداردى ايقىنداۋ ءۇشىن پارمەندى قۇرال جانە الاڭ بولا الاتىنىن كورسەتتى.

- قازاقتار مەن تۇرىكمەندەر باعزى زاماننان بەرى اۋىلى ارالاس، قويى قورالاس حالىقتار ەكەنى بەلگىلى. ءتۇرلى تاريحي ناۋبەتتەر دە ەلدىڭ شەكارا اسىپ، كوشىپ- قونۋىنا ىقپال ەتتى. ءقازىر تۇرىكمەنستاندا قانشا ەتنيكالىق قازاق تۇرىپ جاتىر؟ ەكى ەل اراسىنداعى مادەني- گۋمانيتارلىق قاتىناستار قالاي دامىپ كەلەدى؟

− ەكىجاقتى قارىم-قاتىناستاردى قولداۋدا جانە حالىقتارىمىزدى ودان ءارى جاقىنداستىرۋدا ءبىزدىڭ ەلدەرىمىزدە تۇراتىن كوپتەگەن تۇرىكمەن جانە قازاق دياسپورالارى ماڭىزدى ءرول اتقارادى، ولارعا ۇلتتىق مادەنيەتتى، ءتىل مەن ءداستۇردى دامىتۋ ءۇشىن قولايلى جاعداي جاسالعان. تۇرىكمەنستان مەن قازاقستاندا ەكى ەلدىڭ وكىلدەرى وتە كوپ. قازىرگى ۋاقىتتا تۇرىكمەنستاننىڭ مارى جانە بالقان ۆەلاياتتارىندا قازاقتار كوپ.

ارامىزدا دامىپ كەلە جاتقان مادەني- گۋمانيتارلىق قاتىناستارىمىزعا ەرەكشە جىلۋلىقپەن قارايتىنىمدى اتاپ وتكىم كەلەدى. تۇرىكمەنستاندا ءار جىلعا ىشكى جانە سىرتقى ساياساتتىڭ باستى باعىتىن كورسەتەتىن بەلگىلى ءبىر ۇران ارناۋ ءداستۇرى قالىپتاستى. 2024 -جىل تۇرىكمەنستاندا «ماقتىمق ۇلى فراگيدىڭ اقىل-پاراساتى» ۇرانىمەن وتەدى. وزدەرىڭىز بىلەتىندەي، تۇركسوي 2024 -جىلدى «تۇركى الەمىنىڭ ۇلى اقىنى جانە ويشىلى ماقتىمق ۇلى فراگي جىلى» دەپ جاريالادى، اقىننىڭ 300 جىلدىعىن ەڭ جوعارى دەڭگەيدە اتاپ ءوتۋ جوسپارلانعان. ماقتىمق ۇلى فراگيدىڭ مەرەيتويلىق جىلىنا وراي تۇرىكمەنستان 2024 -جىلدىڭ قازان ايىندا ۇكىمەت باسشىلارى دەڭگەيىندە سامميت وتكىزەدى جانە بيىلعى مامىر ايىندا مادەنيەت مينيسترلەرى دەڭگەيىندە حالىقارالىق كونفەرەنسيا ۇيىمداستىرادى.

سونداي-اق، باۋىرلاس ەكى ەل باسشىلارىنىڭ تۇرىكمەن جانە قازاق حالىقتارىنىڭ ۇلى اقىن-ويشىلدارى - ماقتىمق ۇلى فراگي مەن اباي قۇنانباي ۇلىنا قۇرمەت كورسەتىپ، استانا مەن اشحابادتا ەسكەرتكىشتەر ورناتۋداعى كۇش- جىگەرىن اتاپ وتكەن ءجون.

2021 -جىلى اشحابادتا دەنساۋلىق جولى جانىنداعى قىراتتا تۇرىكمەن اقىنى ماقتىمق ۇلىعا ەسكەرتكىش سالىنا باستادى. بۇگىندە بۇل ەسكەرتكىش تولىعىمەن اياقتالىپ، تۇرىكمەنستان استاناسىنىڭ بيىگىندە تۇر. ونىڭ بيىكتىگى 60 مەترگە، ال تۇعىرى 25 مەتر بيىكتىككە جەتەدى. ماقتىمق ۇلىنىڭ مۇنداي الىپ ەسكەرتكىشىن تۇرىكمەنستاننىڭ حالىق سۋرەتشىسى، ءمۇسىنشى ساراگت بابايەۆ جاساعان. بۇل 60 مەترلىك ەسكەرتكىشتى جاساۋ ءۇشىن شامامەن مىڭ توننا قولا پايدالانىلدى. قازىرگى ۋاقىتتا مۇسىندىك كومپوزيتسيا اينالاسىندا ماقتىمق ۇلى فراگي مادەني- ساياباق كەشەنى سالىنىپ جاتىر، ونىڭ اشىلۋى بيىل - ۇلى اقىننىڭ 300 جىلدىق مەرەيتويىندا وتەدى. بۇل ساياباق اۋماعىندا قازاق حالقىنىڭ ۇلى كومپوزيتورى قۇرمانعازى ساعىرباي ۇلىنا ەسكەرتكىش ورناتۋ جوسپارلانىپ وتىر. ەكى ەلدىڭ كورنەكتى تۇلعالارىنا ەسكەرتكىش ورناتۋ ءبىزدىڭ باۋىرلاستىق بايلانىستارىمىزدى دامىتۋدىڭ ماڭىزدى پوستۋلاتى بولارىنا بەك سەنىمدىمىن.

- ءبىلىم بەرۋ سالاسىنا كەلسەك، قازاقستاندا ءبىلىم الىپ جاتقان تۇرىكمەن جاستارى كوپ پە؟ ولار قاي ماماندىقتارعا قىزىعۋشىلىق تانىتادى؟ قازاق جاستارى تۇرىكمەنستانعا وقۋ مەن تاعىلىمداماعا بارا الا ما؟

− تۇرىكمەنستان مەن قازاقستان گۋمانيتارلىق سالادا، ونىڭ ىشىندە ءبىلىم بەرۋ، عىلىم جانە قولدانبالى زەرتتەۋلەر، مادەنيەت جانە شىعارماشىلىق بويىنشا ءوزارا ءىس- قيمىلدى تابىستى دامىتىپ جاتقانىن ەرەكشە اتاپ وتكەن ءجون. ەكى ەلدىڭ عىلىم قايراتكەرلەرى اراسىندا تۇراقتى بايلانىستار تاجىريبەسى جولعا قويىلعان، تۇرىكمەنستان مەن قازاقستاننىڭ جەتەكشى جوعارى وقۋ ورىندارى اراسىندا تىكەلەي بايلانىستار جاندانۋدا. تۇرىكمەن جاستارى ءۇشىن قازاقستان - ءبىلىم الۋ ءۇشىن ءداستۇرلى ءارى سۇيىكتى ەلدەردىڭ ءبىرى. بۇگىنگى تاڭدا قازاقستاندىق جوعارى وقۋ ورىندارىندا 3 مىڭنان استام تۇرىكمەنستاندىق ستۋدەنت وقيدى.

تۇرىكمەنستاندا دا ءار جىلدارى باسقا مەملەكەتتەردەن كوپتەگەن ستۋدەنتتەر كەلىپ وقىدى، بۇگىندە ولار ءوز ەلدەرىندە ەكونوميكانىڭ ءارتۇرلى سالالارىندا جۇمىس ىستەپ ءجۇر. تۇرىكمەنستان ءاردايىم ءوزىنىڭ جوعارى وقۋ ورىندارىنا شەتەلدىك ستۋدەنتتەردى قابىلداۋعا دايىن. تۇرىكمەنستان جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ ماتەريالدىق- تەحنيكالىق بازاسى وتە جاقسى. ۋنيۆەرسيتەتتەر مەن ينستيتۋتتاردىڭ كوپشىلىگى تاۋەلسىزدىك جىلدارىندا سالىنعان جانە ەڭ وزىق جابدىقتارمەن قامتىلعان.

سونداي-اق كورشىلەس اۋعانستانمەن قارىم-قاتىناستا جىلدار بويى جالعاسىپ كەلە جاتقان وڭ تاجىريبەمەن بولىسكىم كەلەدى. تۇرىكمەنستان اۋعانستان ستۋدەنتتەرىنە تەگىن تەحنيكالىق ءبىلىم، باسپانا جانە ستيپەنديا بەرىپ كەلەدى. وقۋ اياقتالعان سوڭ جانە قاجەتتى داعدىلاردى العان سوڭ بۇل جاستار ءوز ەلىنىڭ ەكونوميكاسىنىڭ دامۋى مەن وركەندەۋىنە ىقپال ەتەدى.

− 2022 -جىلى سەردار بەردىمۇحامەدوۆ تۇرىكمەنستان پرەزيدەنتى بولىپ سايلاندى جانە ت م د ەلدەرى اراسىنداعى ەڭ جاس پرەزيدەنت اتاندى. جاڭا پرەزيدەنت باستاماسىمەن تۇرىكمەنستاندا قانداي رەفورمالار قولعا الىندى، قانداي جاڭاشىلدىق بايقالدى؟

− شىنىندا دا، قۇرمەتتى سەردار گۋربانگۋلى ۇلى بەردىمۇحامەدوۆ 2022 -جىلى 12-ناۋرىزداعى كەزەكتەن تىس سايلاۋدا تۇرىكمەنستان پرەزيدەنتى بولىپ سايلاندى، سودان كەيىن 19-ناۋرىزدا جاڭادان سايلانعان تۇرىكمەنستان پرەزيدەنتىن ۇلىقتاۋ ءراسىمى ءوتتى.

تۇرىكمەن حالقىنىڭ جاڭا مەملەكەت باسشىسى ۇلىقتاۋ راسىمىندە ءوزىنىڭ الداعى قىزمەتىنىڭ نەگىزى تاۋەلسىز وتاندى قارقىندى دامىتۋعا باعىتتالعان تۇراقتى ستراتەگيالىق باعىت بولاتىنىن ايتتى.

تۇرىكمەنستاننىڭ قازىرگى پرەزيدەنتى ۆيتسە-پرەمەر قىزمەتىن اتقارعاندا جانە قارجى-ەكونوميكالىق بلوكتى باسقارعان كەزەڭدە ونىڭ باسشىلىعىمەن تۇرىكمەنستاننىڭ 2022-2052 -جىلدارعا كەشەندى الەۋمەتتىك- ەكونوميكالىق ستراتەگياسى ازىرلەندى. بۇل ستراتەگيا حالىق ءماسليحاتىنىڭ تاريحي وتىرىسىندا (ميللي گەنگەشتىڭ حالك ماسلاحاتى) قابىلداندى. باعدارلاما بەس نەگىزگى باعىتتى قامتيدى: قاۋىپسىزدىك پەن تۇراقتىلىقتى قامتاماسىز ەتۋ، ەلدىڭ حالىقارالىق ارەناداعى بەيتاراپ مارتەبەسىن ىلگەرىلەتۋ، سىرتقى ەكونوميكالىق قاتىناستاردى ءارتاراپتاندىرۋ، تۇراقتى دامۋعا جاردەمدەسۋ جانە حالىقارالىق قاتىناستاردى ىزگىلەندىرۋ.

پرەزيدەنت سەردار گۋربانگۋلى ۇلى بەردىمۇحامەدوۆتىڭ باسشىلىعىمەن جۇرگىزىلىپ جاتقان ىشكى جانە سىرتقى ساياساتتىڭ ستراتەگيالىق باسىمدىقتارى - مەملەكەت نەگىزدەرىن، ونىڭ مىزعىماستىعى مەن ەگەمەندىگىن نىعايتۋ، تۇرىكمەن حالقىنىڭ باقىتتى جانە بەرەكەلى ءومىرىن قامتاماسىز ەتۋ.

پرەزيدەنتتىكتىڭ ءبىرىنشى جىلىندا تۇرىكمەنستان پرەزيدەنتى ەلدەگى جىلدىڭ ۇرانىن «اركاداگ سەردارمەن باقىتتى جاستار» دەپ جاريالادى. ول جاستار ساياساتىن مەملەكەتتىڭ الداعى ساياساتىنىڭ باسىمدىقتارىنىڭ ءبىرى رەتىندە اتاپ ءوتتى، ويتكەنى ونى ەل دامۋىنىڭ نەگىزگى باعىتتارىنىڭ ءبىرى دەپ سانايدى.

- تۇرىكمەنستان ەكونوميكاسىنىڭ قازىرگى دامۋ قارقىنى قالاي ءجۇرىپ جاتىر؟

− بيىل 22-اقپاندا تۇرىكمەن حالقىنىڭ ۇلتتىق كوشباسشىسى، تۇرىكمەنستان حالىق ءماسليحاتىنىڭ ءتوراعاسى گۋربانگۋلى بەردىمۇحامەدوۆتىڭ توراعالىعىمەن حالىق ءماسليحاتى پرەزيديۋمىنىڭ وتىرىسى ءوتتى. وندا تۇرىكمەن حالقىنىڭ ۇلتتىق كوشباسشىسى 2023 -جىلدى قورىتىندىلاپ، وتكەن جىلى جالپى ىشكى ءونىمنىڭ تۇراقتى ءوسۋ قارقىنى ساقتالعانىن ايتتى. ينۆەستيتسيالىق ساياسات تا ىسكە اسىرىلدى، قاراجاتتىڭ ۇلكەن كولەمى وندىرىستىك سەگمەنتتەردى، الەۋمەتتىك سالانى جانە قىزمەت كورسەتۋ سالاسىن دامىتۋعا باعىتتالعان. اركاداگ قالاسى سالتاناتتى تۇردە اشىلدى، سونداي- اق «اقىلدى» قالانىڭ ەكىنشى كەزەگىنىڭ قۇرىلىسى باستالدى.

وتىرىستىڭ باستى تاقىرىبى - «2024 -جىلعى تۇرىكمەنستاننىڭ الەۋمەتتىك- ەكونوميكالىق دامۋ جانە ينۆەستيتسيالار باعدارلاماسىن» ىسكە اسىرۋ بولدى. بۇل باعدارلاما ۇكىمەتتىڭ الدىڭعى جىلدارداعى جەتىستىكتەرىنە نەگىزدەلگەن. بيىل حالىق ءماسليحاتى قىزمەتىنىڭ نەگىزگى باعىتتارى بويىنشا جۇمىستار مەن ءىس- شارالار جوسپارىن تالقىلاۋ ەل ءماجىلىسىنىڭ، مينيسترلىكتەردىڭ، سالالىق ۆەدومستۆولاردىڭ جانە قوعامدىق بىرلەستىكتەردىڭ قاتىسۋىمەن ءوتىپ جاتىر.

الەمدىك ەكونوميكالىق داعدارىسقا قاراماستان، تۇرىكمەنستان جالپى ىشكى ءونىمنىڭ تۇراقتى ءوسۋ قارقىنىن ساقتاپ قالدى. 2009 -جىلدان باستاپ ج ءى ءو ءوسىمى ورتا ەسەپپەن %6- دان استى. 2023 -جىلى شىعارىلعان ونەركاسىپ ءونىمىنىڭ كولەمى وتكەن جىلدارمەن سالىستىرعاندا 3 ەسەدەن استام، 2008 -جىلمەن سالىستىرعاندا 2023 -جىلى بولشەك تاۋار اينالىمىنىڭ كولەمى 8,5 ەسە ءوستى. سونىمەن قاتار، 2008 -جىلدان بەرى حالىق سانى 2 ميلليونعا كوبەيدى. 2022 -جىلعى جەلتوقسانداعى ساناق قورىتىندىسى بويىنشا ەلدە 7 ميلليوننان استام ادام تىركەلگەن.

− تۇرىكمەنستاندا تۋريزم قالاي دامىپ كەلەدى؟ ناۋرىز ايىنىڭ سوڭىندا اشحابادتا تۋريزم بويىنشا حالىقارالىق كونفەرەنسيا وتەدى. دەمەك، تۇرىكمەنستان بارلىق تۋريستەرگە ەسىگىن ايقارا اشادى دەۋگە بولا ما؟ سونداي-اق، قازاقستان نەمەسە ت م د ازاماتتارى ءۇشىن ۆيزاسىز رەجيم ەنگىزۋ مۇمكىندىگى قاراستىرىلا ما؟

- قازىرگى ۋاقىتتا بىزدە بارلىق ەلدەرمەن ۆيزالىق قاتىناستار ورناتىلعان. الايدا، شەتەلدىك ازاماتتارعا ۆيزا بەرۋ پروتسەسى وتە يكەمدى جانە ءبىز سۇرالعان بارلىق ۆيزالاردى دەرەۋ بەرۋگە تىرىسامىز. مىسالى، تۋريستىك ۆيزالاردان بولەك، گۋمانيتارلىق ۆيزا بار. بۇل ۆيزا تۇرىكمەنستاننان قونىس اۋدارعان قازاقستان ازاماتتارىنا دا قولدانىلادى. ەگەر ولار تۋىستارىنا نەمەسە تۋىستارىنىڭ زيراتتارىنا بارعىسى كەلسە، ءبىز ۆيزالاردى قىسقا مەرزىمدە - 4 ساعاتتان ءبىر كۇنگە دەيىنگى ارالىقتا بەرەمىز. جالپى، بىزدە ۆيزا بەرۋدە ەش ماسەلە جوق.

قازىرگى ۋاقىتتا تۇرىكمەنستاندا تۋريستىك سالانى دامىتۋعا ەرەكشە كوڭىل ءبولىنىپ وتىر. ءبىزدىڭ ەلدەگى تابيعي- كليماتتىق احۋال مەن تاريحي- مادەني الەۋەتىمىز، باي ۇلتتىق داستۇرلەرىمىز بەن ادەت- عۇرىپتار تۇرعىسىنان تارتىمدىلىق، سونداي- اق كورسەتىلەتىن تۋريستىك قىزمەتتەردىڭ جوعارى ساپاسى - سالانى دامىتۋدىڭ ماڭىزدى فاكتورلارى. مۇنىڭ ءبارى مەملەكەتىمىزدىڭ تۋريستىك يندۋستريانىڭ الەمدىك نارىعىنداعى ورنىن نىعايتۋعا نەگىز بولادى.

ەجەلگى جىبەك جولىنىڭ ماڭىزدى قۇرامداس بولىگى بولعان تۇرىكمەنستاننىڭ تۋريستىك كەشەنى زور الەۋەتكە يە. يۋنەسكو- نىڭ بۇكىلالەمدىك مۇرا تىزىمىنە ەنگەن كۋنياۋرگەنچ، ەجەلگى مەرۆ جانە نيسۋ قالالارىنا ۇيىمداستىرىلاتىن ساپارلار تۇرىكمەن حالقىنىڭ بىرەگەي مادەني مۇراسى مەن ەجەلگى تاريحىمەن جاقىنىراق تانىسۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.

تۇرىكمەنستان مادەني- تاريحي ەسكەرتكىشتەرمەن قاتار تابيعي ەسكەرتكىشتەرگە دە باي. كوپەتداگ تاۋلارى، قاراقۇم ءشولىنىڭ وسىمدىكتەر مەن جانۋارلار الەمى، ءامۋداريانىڭ جاعالاۋى، كويتەنداگ، وڭتۇستىك- باتىس تۇرىكمەنستاننىڭ سۋبتروپيكتەرى، سونداي-اق كاسپي تەڭىزىنىڭ جاعالاۋى ەكولوگيالىق تۋريزم ءۇشىن وتە اسەرلى ورىندار بولماق. سونىمەن قاتار، نەگىزىنەن ەكوتۋريزم بادحىز، رەپەتەك، سيۋنت- حاسارداگ جانە ەلىمىزدىڭ باسقا دا ۇلتتىق قورىقتارىندا ۇيىمداستىرىلادى.

كاسپيي تەڭىزىنىڭ تۇرىكمەن جاعالاۋى ايماقتاعى ەڭ تازا تەڭىز جاعالاۋلارىنىڭ ءبىرى جانە تابيعاتى دا وتە ادەمى. «اۆازا» ۇلتتىق تۋريستىك ايماعى - حالىقارالىق جانە جەرگىلىكتى تۋريزم ءۇشىن وتە قىزىقتى جانە تارتىمدى ورىن. تازا تەڭىز سۋى، قولايلى اۋا رايى، مينەرالدى قوسپالار مەن ەمدىك بالشىعى، جانۋارلار الەمى بار كاسپي تەڭىزى جاعالاۋى ەكوتۋريزم يندۋسترياسىن دامىتۋ ءۇشىن ۇلكەن پەرسپەكتيۆالارعا يە.

قازاقستاندىق دوستارىمىزدى بيىل 27-28-ناۋرىزدا وتەتىن بىرەگەي ءىس- شاراعا قاتىسۋعا شاقىرامىز. بۇل كۇندەرى تۇرىكمەنستان تۋريزم بويىنشا حالىقارالىق كونفەرەنسيا وتكىزەدى. دەلەگاتتارعا اركاداگ قالاسىمەن، بىرەگەي تاريحي- مادەني ەسكەرتكىشتەرمەن، مۋزەيلەرمەن جانە جالپى تۇرىكمەنستاننىڭ تۋريستىك الەۋەتىمەن تانىسۋ ءۇشىن جاعداي جاسالادى. سونىمەن قاتار، كونفەرەنتسيا اياسىندا قوناقتار 2024 -جىلى اناۋ قالاسىن تۇركى الەمىنىڭ مادەني استاناسى دەپ جاريالاۋ مەرەكەسىنە قاتىسادى.

− دەمەك مەنىڭ تۇسىنۋىمشە، قازاقستاندىقتار تۋريستىك اگەنتتىكتەر ارقىلى تۇرىكمەنستانعا ساياحاتتاي الادى عوي؟ ال قازاقستان مەن تۇرىكمەنستان اراسىندا تىكەلەي اۋە رەيستەرى بولا ما؟

− ءيا، قازىر ءبىزدىڭ تۋريستىك وپەراتورلار دايىن مارشرۋتتار مەن باعىتتاردى ۇسىنا وتىرىپ، ەكىجاقتى مەموراندۋمدار جاساعىسى كەلەدى. ءبىز قازىر وسى باعىتتا جۇمىس ىستەپ جاتىرمىز جانە كەزدەسۋلەردى جوسپارلاپ وتىرمىز. ناۋرىز ايىنىڭ سوڭىندا اشحابادتا وتەتىن حالىقارالىق تۋريزم كونفەرەنسياسىندا بارلىق تۋريزم ماماندارى باس قوسادى.

قازىرگى ۋاقىتتا ارامىزدا تىكەلەي رەيستەر جوق، پاندەمياعا دەيىن اشحاباد پەن الماتى اراسىندا رەيستەر بولعان. بۇل باعىت 2023 -جىلدىڭ ساۋىرىندە قايتا اشىلدى، الايدا جولاۋشىلار سانى جەتكىلىكسىز بولعاندىقتان، تيىمسىزدىگى ءۇشىن توقتاتىلدى. سەبەبى ءبىزدىڭ ازاماتتار شەكارادا گارابوگاز - تەمىر- بابا وتكىزۋ بەكەتى ارقىلى نەمەسە وزبەكستان ارقىلى وتۋگە داعدىلانعان. قازىرگى ۋاقىتتا ءبىز اۋەجايلارمەن جانە تۋروپەراتورلارمەن وسى رەيستى قايتا باستاۋ ءۇشىن جۇمىس ىستەپ جاتىرمىز. ەگەر سۇرانىس جەتكىلىكتى بولسا، ءبىز قازاقستان مەن تۇرىكمەنستاننىڭ اۆياكومپانيالارىنا جۇگىنەمىز.

- قازاقستان مەن تۇرىكمەنستان - ۇلى جىبەك جولىنىڭ بويىندا ورنالاستى جانە قازىر ەكى ەل دە ونى جانداندىرۋعا ايتارلىقتاي كۇش سالىپ وتىر. تۇرىكمەنستاننىڭ بۇل باعىتتاعى جەتىستىكتەرى قانداي؟

− شىنىندا دا، ءبىزدىڭ ەلدەرىمىز كولىكتىك- لوگيستيكالىق سالانى دامىتۋعا باسا ءمان بەرىپ وتىر، ونى بىرتىندەپ ەۋرازيا قۇرلىعىنداعى كولىكتىك- لوگيستيكالىق حابقا اينالدىرعىمىز كەلەدى. قازىر ءبىز قولدانىستاعى شەكارا وتكەلدەرىن بەلسەندى تۇردە جاڭعىرتىپ جاتىرمىز، بيىل قاڭتار ايىندا تۇرىكمەنستان مەن قازاقستان شەكاراسىنداعى «گارابوگاز» كەدەن بەكەتىن قايتا جاڭارتۋدى باستادىق. ەلدەرىمىز اراسىنداعى جول قاتىناسىن دا دامىتۋدامىز، مىسالى، سولتۇستىك-وڭتۇستىك اۆتوموبيل جولى جوباسى بار. كەدەن بەكەتىن جاڭعىرتۋ كەدەندىك راسىمدەرىنەن ءوتۋ ۋاقىتىن قىسقارتۋعا ىقپال ەتەدى، بۇل ءوز كەزەگىندە بەكەت ارقىلى وتەتىن جۇك اعىندارىن ۇلعايتادى. بۇل قۇرىلىستى 2024 -جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن اياقتاۋ جوسپارلاندى.

وتكەن جىلدان بەرى 6 جاڭا اۆياباعىت اشىلىپ، اۆتوبۋس جانە تەمىرجول بايلانىستارى جاڭارتىلىپ جانە كەڭەيتىلىپ كەلەدى. مۇنىڭ ءبارى ءوزارا تۋريستىك اعىمدى جانداندىرۋعا عانا ەمەس، ىسكەرلىك ىنتىماقتاستىق قارقىنىن ارتتىرۋعا ارنالعان.

تۇرىكمەنستاننىڭ قازاقستانمەن تەڭىز جانە تەمىر جول بويىنشا ءوزارا بايلانىسىنىڭ ۇزاق تاريحى بار، وسى باعىتتار بويىنشا ىنتىماقتاستىق بۇگىنگى كۇنگە دەيىن جالعاسۋدا. وزەن (قازاقستان) - قىزىلعايا - بەرەكەت - ەترەك (تۇرىكمەنستان) - گورگان (يران) تەمىرجول جەلىسى تاياۋ شىعىسقا جۇك تاسىمالداۋدى قامتاماسىز ەتەتىن ەۋرازيانىڭ كولىك- لوگيستيكالىق سحەمالارىنداعى ماڭىزدى ءتۇيىن ەكەنىن اتاپ وتكەن ءجون.

- قازاقستان مەن تۇرىكمەنستاننىڭ تاعى ءبىر ورتاق تۇسى - جاڭا قالالاردى تۇرعىزۋ. ءبىزدى 2019 -جىلى كىرپىشى قالانعان اركاداگ قالاسى قىزىقتىرىپ وتىر. سمارت تەحنولوگيالار قولدانىلاتىن اقىلدى قالا قۇرىلىسى قالاي ءجۇرىپ جاتىر؟

− اركاداگ قالاسىن قۇرۋ يدەياسى تۇرىكمەن حالقىنىڭ ۇلتتىق كوشباسشىسى، تۇرىكمەنستان حالىق ءماسليحاتىنىڭ ءتوراعاسى گۋربانگۋلى بەردىمۇحامەدوۆكە تيەسىلى جانە 2018 -جىلى تۇرىكمەنستاندا ۇكىمەتتىك دەڭگەيدە قولداۋ تاپتى. التى جىل ىشىندە 400-گە جۋىق عيمارات، ونىڭ ىشىندە تۇرعىن ۇيلەر مەن اكىمشىلىك نىساندار سالىندى. اركاداگ قالاسى «اقىلدى قالا» تۇجىرىمداماسىنان شىققان. وعان تەك «اقىلدى پاتەرلەر»، ەلەكتر كولىگى عانا ەمەس، مۇمكىندىگى شەكتەۋلى جاندارعا كومەكتەسۋ ءۇشىن يننوۆاتسيالىق تەحنولوگيالاردى قولدانۋ دا كىرەدى. سونداي-اق، قالا ەلدەگى ەكولوگيالىق تازا جەرلەردىڭ بىرىندە - كوپەتداگ تاۋى بوكتەرىندە سالىنىپ جاتىر. وندا بەلسەندى دەمالۋعا جانە ءىس-شارالار وتكىزۋگە ارنالعان الاڭدار، جۇگىرۋ جانە ۆەلوجولدار، ۇستەل ويىندارى بولاتىن دەنساۋلىق پاركىن قۇرۋ كوزدەلەدى. قالانىڭ ساياباق ايماقتارىندا جالپى ۇزىندىعى 14 شاقىرىمنان اساتىن ۆەلوجولدار سالىنادى.

تۇرىكمەن جاستارىنىڭ ەلدىڭ ەكونوميكالىق، الەۋمەتتىك جانە مادەني ومىرىنە بەلسەندى قاتىسۋى ماقساتىندا اركاداگ قالاسىنىڭ ديزاين جوباسىن ازىرلەۋ ءۇشىن تۇرىكمەن ج و و ستۋدەنتتەرى تارتىلىپ، مەملەكەتتىك ناگرادالارعا يە بولدى. وتاندىق جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ ستۋدەنتتەرىن قۇرىلىسقا، ديزايندى ازىرلەۋگە تارتۋ يدەياسى دا تۇرىكمەن حالقىنىڭ ۇلتتىق كوشباسشىسى گۋربانگۋلى بەردىمۇحامەدوۆكە تيەسىلى.

− باتىر دۋردىمۋرات ۇلى، ءسىزدىڭ قازاقستانعا ەلشى بولىپ كەلگەنىڭىزگە ءۇش جىلدان استى. بۇل ۋاقىتتا قازاق حالقى جونىندە قانداي اسەر الدىڭىز؟ ءبىزدىڭ حالىقتارىمىزدىڭ قانداي ۇقساستىقتارىن بايقادىڭىز؟ وتانداستارىڭىزعا قازاقستاننىڭ قاي قالالارىنا بارۋدى ۇسىنار ەدىڭىز؟

− جالپى تۇرىكمەنستاندا دا، قازاقستاندا دا تۇرعىندار حالىقتارىمىزدىڭ دوستىعى مەن باۋىرلاستىعىن شىن جۇرەكتەن ماقتان تۇتادى. ءبىزدىڭ ادەت- عۇرىپتارىمىز، ءداستۇرىمىز، ءتىپتى اسحانامىز وتە ۇقساس. سىزدەردە «قۋىرداق» بار بولسا، بىزدە «گوۆۋرداك» بار، ءبىزدىڭ «بەلكە» تاعامىمىز قازاقشا ەت تاعامىنا ۇقسايدى. بۇل ءبىزدىڭ ورتاق تاريحىمىز بەن دوستىق قارىم- قاتىناسىمىزدى كورسەتەدى. قازاقستاننىڭ اسحاناسى وتە كەرەمەت، اسىرەسە ماعان قازاقشا داستارحان ۇنايدى.

تۋريستىك ورىندارعا كەلسەك، استاناعا مىندەتتى تۇردە كەلگەن ءجون - از عانا ۋاقىتتا تۇتاس قالا بوي كوتەردى. سونداي-اق، الماتىعا، تۇركىستانعا جانە اقتاۋعا بارۋدى ۇسىنار ەدىم - ماعان كاسپي تەڭىزىنىڭ جاعالاۋى قاتتى ۇنادى. قايدا بارسام دا، بارلىق جەردە تۇرعىندار بارلىق ادامدارعا وتە مەيىرىمدى جانە قۇرمەتپەن قارايتىنىن اتاپ وتكىم كەلەدى. بۇل قازاقستان حالقىنىڭ جومارتتىعى مەن قوناقجايلىلىعىن تاعى دا دالەلدەيدى. ءبىز تاتۋ كورشىلىك، باۋىرلاستىق جانە ءوزارا سەنىمىمىزدى ودان ءارى كەڭەيتۋگە نيەتتىمىز. باۋىرلاس حالىقتارىمىزعا اماندىق پەن وركەندەۋ، بارلىق وقىرماندارعا زور دەنساۋلىق پەن تابىس تىلەيمىن.

− بارشا مۇسىلمان ءۇشىن قاسيەتتى رامازان ايىندا سۇحباتتاسىپ وتىرمىز. تۇرىكمەنستان ەلشىلىگى وسى ايدا قايىرىمدىلىق شارالارىن وتكىزە مە؟

− بيىل ناۋرىز بەن قاسيەتتى رامازان ايى ءبىر ايدا كەلدى. ستۋدەنتتەرمەن بىرلەسىپ، قايىرىمدىلىق اكسيالارىن قوسا العاندا، ءبىرقاتار ءىس- شارا جوسپارلادىق. مۇندا تەك قازاقستاندىق جانە تۇرىكمەن عانا ەمەس، باسقا ەلدەردەن دە بارلىق ستۋدەنتتەردى شاقىرعىمىز كەلەدى. ءبىز ولاردى تۇرىكمەن تاعامدارىمەن، داستۇرلەرىمەن جانە تاريحىمەن تانىستىرعىمىز كەلەدى، سونداي-اق اقىنىمىز ماقتىمق ۇلى فراگيدىڭ 300 جىلدىعىنا وراي مادەني اقپارات الماسۋدى ۇيىمداستىرعىمىز كەلەدى.

- سۇحباتىڭىز ءۇشىن راحمەت!

اۆتور

ايجان سەرىكجان قىزى