قازاقستان مەن تاجىكستاندى قانداي مۇددەلەر توعىستىرادى
22-23-تامىز كۇندەرى مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆ تاجىكستان رەسپۋبليكاسىنا مەملەكەتتىك ساپارمەن بارماق. ساپار اياسىندا ەكى تاراپ اۋقىمدى كەلىسسوزدەر جۇرگىزىپ، ءتۇرلى سالالارداعى ىنتىماقتاستىقتى نىعايتاتىن ءبىرقاتار قۇجاتقا قول قويادى. وسىعان وراي Kazinform ءتىلشىسى ەكى ەل سەرىكتەستىگىنىڭ جاي-كۇيىن ءبىلىپ، قارىم-قاتىناسىنا شولۋ جاسادى.
ساياسي ىنتىماقتاستىق
ورتالىق ازيا اۋماعىندا جاتقان قازاقستان مەن تاجىكستاننىڭ اراسىنداعى ديپلوماتيالىق قاتىناستار 1993 -جىلى 7-قاڭتاردا ورناتىلدى. سول جىلى قازاقستاندا تاجىكستاننىڭ ديپلوماتيالىق وكىلدىگى اشىلدى، ال قازاقستاننىڭ ديپلوماتيالىق وكىلدىگى دۋشانبەدە 1998 -جىلى ساۋىردە دەربەس ميسسيا رەتىندە جۇمىس ىستەي باستاپ، 2001 -جىلى ەلشىلىك مارتەبەسى بەرىلدى.
ودان بەرگى ۋاقىتتا ەكى ەلدىڭ قارىم-قاتىناسى اجىراعان جوق. 2022 -جىلى مامىردا ەكى ەل پارلامەنتىنىڭ جوعارعى پالاتالارى اراسىنداعى ىنتىماقتاستىق جونىندەگى كوميسسيانىڭ ءبىرىنشى وتىرىسى ءوتىپ، 2022-2024 -جىلدارعا ارنالعان پارلامەنتارالىق ىنتىماقتاستىقتى دامىتۋ جونىندەگى ءىس- شارالار جوسپارىنا قول قويىلدى.
ال 2023 -جىلى مامىردا پرەزيدەنتتەر ءوزارا ءىس-قيمىل تۋرالى دەكلاراتسياعا قول قويدى. بىلتىر تامىزدا قازاقستاندا تاجىكستاننىڭ مادەنيەت كۇندەرى وتكىزىلگەن بولاتىن.
ەكونوميكالىق بايلانىستار
ەكى ەلدىڭ ەكونوميكالىق بايلانىستارىنىڭ وتكەنىنە قارايتىن بولساق، 2015 -جىلى تاجىكستان مەن قازاقستان اراسىنداعى ءوزارا تاۋار اينالىمىنىڭ كولەمى 752,5 ميلليون دوللاردان اسىپتى. ال 5 جىلدان كەيىن، 2020 -جىلى كوروناۆيرۋس پاندەمياسىنا قاراماستان بۇل كورسەتكىش 791,4 ميلليون دوللارعا جەتتى. كەي جىلداردى ەسەپكە الماعاندا ودان بەرى دە قالىپتى ءوسىم توقتاعان جوق. بىلتىر تاۋار اينالىمى 1,13 ميلليارد دوللاردى قۇرادى. قازاقستان 860 ميلليون دوللارعا ەكسپورت جاساسا، تاجىكستان تاراپى 271 ميلليون دوللاردىڭ تاۋارىن جەتكىزگەن. ال بيىل العاشقى 5 ايدا ءوزارا ساۋدا 464,6 ميلليون دوللاردى قۇرادى. ەكى ەل ۇكىمەتى الداعى ۋاقىتتا تاۋار اينالىمىن 2 ميلليارد دوللارعا جەتكىزۋدى جوسپارلاعان.
قازاقستان نەگىزىنەن تاجىكستانعا بيداي، تابيعي گاز، اليۋميني وكسيدتەرى مەن گيدروكسيدتەرىن، بيداي ۇنى، ارپا، ماكارون ونىمدەرى مەن سيانيدتەر ەكسپورتتايدى.
تاجىكستان تاراپى مىس جانە مىرىش، قورعاسىن كەندەرى مەن كونسەنتراتتارىن، كەپتىرىلگەن جەمىستەر، ءجۇزىم، پياز، سارىمساق، مينەرالدى جانە گازدالعان سۋسىندار، ورىكتەر، شيە مەن شابدالى جەتكىزەدى.
قازىر قازاقستاندا 504 تاجىكستاندىق زاڭدى تۇلعا مەن ولاردىڭ فيليالدارى جۇمىس ىستەيدى. 90-نان استام قازاق- تاجىك بىرلەسكەن كاسىپورنى تىركەلگەن.
2005 -جىلدان باستاپ 2023 -جىلعا دەيىن قازاقستان تاجىكستان ەكونوميكاسىنا 576 ميلليون دوللار ينۆەستيتسيا قۇيعان. ينۆەستيتسيالار كوبىنە قارجى قىزمەتتەرى، بايلانىس، ەنەرگەتيكا، ساۋدا، قۇرىلىس، ونەركاسىپ، ۇن تارتۋ وندىرىسىنە، گەولوگيالىق بارلاۋ مەن پايدالى قازبالاردى وندىرۋگە باعىتتالىپتى.
مادەني- گۋمانيتارلىق قارىم-قاتىناس
قازىر تاجىكستان استاناسى دۋشانبەدە «بايتەرەك» قازاق ۇلتتىق مادەني ورتالىعى جۇمىس ىستەپ تۇر. بەيرەسمي مالىمەتتەرگە سەنسەك، تاجىكستاندا 2 مىڭعا جۋىق قازاق تۇرادى. ق ر حالىق ساناعىنىڭ دەرەكتەرى بويىنشا، 2021 -جىلى ەلىمىزدەگى تاجىكتەردىڭ سانى 49827 ادامدى قۇراعان.
2022 -جىلى قازاقستان ەلشىلىگىنىڭ قولداۋىمەن دۋشانبە قالاسىنداعى كينوتەاترلاردا قازاقستاندىق فيلمدەردىڭ كورسەتىلىمى ۇيىمداستىرىلدى. ال بىلتىر ديپلوماتيالىق قارىم-قاتىناستىڭ ورناعانىنا 30 جىل تولۋىنا وراي تۇركىستان وبلىسىنىڭ ونەرپازدارى دۋشانبەدە كونتسەرت بەردى.
سونداي-اق قازاقستاندا تاجىكستاننىڭ مادەنيەت كۇندەرى وتكىزىلگەنى بەلگىلى. اتالعان شارا اياسىندا استانا، الماتى جانە شىمكەنتتە ونەر شەبەرلەرى مەن جاستار ونەر كورسەتتى. ەكى ەلدىڭ جەتەكشى ادەبيەت جانە عىلىم قايراتكەرلەرىنىڭ كەزدەسۋلەرى، اۋىل شارۋاشىلىعى جانە ونەركاسىپ ونىمدەرىنىڭ، تاجىكستاننىڭ حالىق كاسىبى بۇيىمدارىنىڭ كورمەلەرى مەن جارمەڭكەلەرى ۇيىمداستىرىلدى.
سونىمەن قاتار بۇعان دەيىن دۋشانبەدە قازاقستان مەن تاجىكستان ايەلدەرىنىڭ فورۋمى ءوتتى. ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا دا ءوزارا ءىس- قيمىل دامۋدا. 2022 -جىلدان باستاپ تاجىك ازاماتتارىن قازاقستاننىڭ جوعارى وقۋ ورىندارىندا وقىتۋ ءۇشىن كۆوتا 100-گە دەيىن كوبەيدى. قازىر قازاقستاندا 400-گە جۋىق تاجىك ازاماتى ءبىلىم الادى، ال تاجىكستاندا 100-گە جۋىق قازاقستاندىق وقۋدا. ەكى ەلدىڭ جەتەكشى جوعارى وقۋ ورىندارىندا، اتاپ ايتقاندا، ل. گۋميلەۆ اتىنداعى ە ۇ ۋ مەن م. وسيمي اتىنداعى ت ت ۋ بازاسىندا بىرلەسكەن اقپاراتتىق تەحنولوگيالار فاكۋلتەتىن اشۋ تۋرالى كەلىسىمگە قول قويىلعان.
ورتالىق ازيا ەۋرازيانى بىرىكتىرەدى
ق ر پرەزيدەنتى جانىنداعى قازاقستاننىڭ ستراتەگيالىق زەرتتەۋلەر ينستيتۋتىنىڭ ازيالىق زەرتتەۋلەر ءبولىمىنىڭ باس ساراپشىسى بولات اۋەلبايەۆتىڭ ايتۋىنشا، ورتالىق ازيا حالىقارالىق قاتىناستار ارحيتەكتۋراسىندا جانە جاڭا گەوساياسي كونتۋرلاردىڭ قالىپتاسۋىندا ماڭىزدى ايماققا اينالىپ كەلەدى. جاقىندا ەۋروپالىق وداقتىڭ جوعارعى وكىلى جوزەپ بوررەلدىڭ «بۇگىندە وا ەلدەرى بارلىق وقيعالاردىڭ ورتاسىندا تۇر» دەپ ايتۋى بەكەر ەمەس. سونىمەن قاتار، ش ى ۇ-عا مۇشە مەملەكەتتەر استانا سامميتىندە ءوڭىردى ءوز ۇيىمىنىڭ وزەگى رەتىندە تانىعان.
- ورتالىق ازيا ەۋرازيا قۇرلىعىنىڭ بارلىق بولىگىن ەكونوميكالىق تۇرعىدان بىرىكتىرۋگە باعىتتالعان. سول ءۇشىن ونىڭ الدىندا ۇلكەن پەرسپەكتيۆالار اشىلۋدا. وسىعان بايلانىستى تاجىكستان «ورتالىق ازيا بەستىگىنىڭ» كووپەراتسيا پروتسەستەرىنىڭ اجىراماس جانە بەلسەندى قاتىسۋشىسى بولىپ سانالادى. وڭىرلىك قاۋىپسىزدىك جۇيەسىندە بۇل ەل ماڭىزدى ءرول اتقارادى. استانا مەن دۋشانبە ت م د، ۇ ق ش ۇ، ش ى ۇ، ە ى ۇ، حاقق جانە ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگى جونىندەگى يسلام ۇيىمىنىڭ باستاۋىندا تۇر.
تاجىكستان - تاۋلى ەل. ونىڭ اۋماعىندا مىڭنان استام تاۋ مۇزدىقتارى بار، ولاردان كوپتەگەن وزەندەر، سونىڭ ىشىندە امۋداريا مەن سىرداريا وزەندەرى باستاۋ الادى. ورتالىق ازيانىڭ جالپى سۋ رەسۋرستارىنان بۇل رەسپۋبليكادا وڭىرلىك سۋلاردىڭ 70 پايىزى قالىپتاسادى. سوندىقتان گيدروەنەرگەتيكالىق الەۋەت تۇرعىسىنان بۇل ەلدىڭ باسىم ءمانى بار، - دەيدى ساراپشى.
سونداي-اق اۋەلبايەۆ تاجىكستاننىڭ پايدالى قازبالارعا باي ەكەنىن ءسوز ەتتى. الەمدەگى ەڭ ءىرى كۇمىس كەن ورىندارىنىڭ ءبىرى «ۇلكەن كونيمانسۋر» سوعدى وبلىسىندا ورنالاسقان. تاۋلى جەرلەردە اسىل تاستاردىڭ، ۋراننىڭ، التىننىڭ، كومىردىڭ، اليۋميني جانە پوليمەتالل كەندەرى بار.
- تاراپتار ەنەرگەتيكا، ونەركاسىپ، كولىك، اۋىل شارۋاشىلىعى، ءبىلىم جانە عىلىم، سيفرلاندىرۋ، تۋريزم سالاسىنداعى ءوزارا ءىس- قيمىل ماسەلەلەرىن ۇنەمى پىسىقتاپ وتىرادى. قازاقستاندىق ەكسپورت ۇنەمى سۇرانىسقا يە، نەگىزىنەن قازاقستاندىق وندىرۋشىلەر تەمىر جول لوكوموتيۆتەرىن، ۆاگونداردى، بيداي، ۇن جانە باسقا دا اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىن ساتادى. جالپى 85 تاۋار پوزيتسياسى بويىنشا بيىل ساۋدانى شامامەن 190 ميلليون دوللارعا ارتتىرۋ جوسپارلانىپ وتىر. ءوز كەزەگىندە قازاقستاندا تاجىك كوكونىستەرى مەن جەمىستەرى سۇرانىسقا يە. سونداي-اق ەلىمىز روگۋن گ ە س-ىنەن ەلەكتر ەنەرگياسىن ساتىپ الۋعا، تەحنيكا مەن جانار- جاعارماي ماتەريالدارىنىڭ ورنىنا «باحري توچيك» قويماسىنان سۋارمالى سۋ جەتكىزۋگە مۇددەلى.
بۇعان قوسا، قازاقستاندىق سيفرلىق تەحنولوگيالار جاقسى پوزيتسيانى يەلەنۋدە. 2023 -جىلى KazAID اگەنتتىگىنىڭ جەلىسى بويىنشا تاجىكستانعا گرانتتىق قولداۋ تۇرىندە eGov پلاتفورماسىنىڭ IT- ونىمدەرى بەرىلدى. سونىمەن بىرگە قازاقستاندىق IT- مەكتەپتەر مەن عىلىمي- زەرتتەۋ ينستيتۋتتارىندا 100 تاجىك مامانى وقىتىلاتىن بولدى.
ەكى مەملەكەت تە ساۋدا-ەكونوميكالىق تۇرعىدا ءبىر-بىرىنە قيىن جاعدايلاردا كومەكتەسەدى. وسىلايشا، قازاقستانداعى سۋ تاسقىنى كەزىندە تاجىك حالقى ءبىزدىڭ سولتۇستىك وبلىستارىمىزدىڭ زارداپ شەككەن حالقىنا ازىق-تۇلىك، اۋىز سۋ مەن قۇرىلىس ماتەريالدارى تۇرىندەگى گۋمانيتارلىق كومەك تاپسىردى، - دەدى بولات اۋەلبايەۆ.
ساراپشىنىڭ ايتۋىنشا، ەكى ەل ساياسي قارىم-قاتىناستاردىڭ جوعارى دەڭگەيىنە جەتتى. ماسەلەن، 2015 -جىلى ستراتەگيالىق سەرىكتەستىك تۋرالى شارتقا، ال وتكەن جىلى وداقتاستىق ءىس-قيمىل تۋرالى دەكلاراتسياعا قول قويىلدى. قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ دۋشانبەگە ساپارىنىڭ قورىتىندىسىندا وداقتاستىق قاتىناستار تۋرالى شارت بولۋى ابدەن مۇمكىن. ەگەر ىسكە اسسا، تاراپتار قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋ تۇرعىسىنان مىندەتتەمەلەر الادى.
تاجىكستان ىنتىماقتاستىقتىڭ بارلىق جىلدارىندا ءوزىن سەنىمدى سەرىكتەس رەتىندە كورسەتكەن. وسىعان بايلانىستى ساۋدا-ەكونوميكالىق قاتىناستاردى، ساۋدانى، ونەركاسىپتىك كووپەراتسيانى جانە مادەني-گۋمانيتارلىق بايلانىستاردى دامىتۋ ءۇشىن قولايلى جاعداي جاساۋ جونىندەگى قۇجاتتار پاكەتى قابىلداناتىن بولادى.
اۆتور
ماديار تولەۋوۆ
