قازاقستان مەن رەسەي: ستراتەگيالىق سەرىكتەستىكتىڭ جاڭا كوكجيەگى
استانا. KAZINFORM - قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ «يزۆەستيا» گازەتىنە ماقالاسى شىقتى.
قازاقستان مەن رەسەيدىڭ قارىم-قاتىناسى - بەرىك ءارى مىزعىماس دوستىقتىڭ شىنايى كورىنىسى. ەكى ەلدىڭ ستراتەگيالىق سەرىكتەستىگى مەن وداقتاستىعى تىعىز استاسىپ جاتقان تاريحي جانە مادەني بايلانىستارعا، سونداي- اق، قوس حالىقتىڭ بولاشاعىنا قاتىستى ورتاق جاۋاپكەرشىلىككە نەگىزدەلگەن.
بۇرىن-سوڭدى بولماعان جاھاندىق سىن-قاتەرلەرگە قاراماستان، ءبىزدىڭ ەلدەرىمىز تاتۋ كورشىلىك پەن سان سالالى ىنتىماقتاستىقتىڭ ۇلگىسىن كورسەتىپ كەلەدى. بۇل ىنتىماقتاستىققا ورتاق مۇددە، ءوزارا سىيلاستىق، ەڭ جوعارى دەڭگەيدەگى سىندارلى ساياسي ديالوگ ارقاۋ بولىپ وتىر.
رەسەي پرەزيدەنتى ۆلاديمير ۆلاديميروۆيچ پۋتين ەكەۋمىز ۇنەمى حابارلاسىپ وتىرامىز. ءبىر-بىرىمىزگە دەگەن قۇرمەتكە نەگىزدەلگەن ءبىزدىڭ قارىم-قاتىناسىمىز ەمەن-جارقىندىعىمەن جانە ىسكەرلىك سيپاتىمەن ەرەكشەلەنەدى. مۇنداي تىعىز بايلانىس تۋىنداعان ماسەلەلەردى جەدەل شەشۋگە جانە مەملەكەتتەرىمىزدىڭ اراسىنداعى شىنايى دوستىق قاتىناستى نىعايتا تۇسۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. سوڭعى ءبىر جىلدىڭ وزىندە رەسەي پرەزيدەنتى ەكەۋىمىز تولىققاندى فورماتتا ءتورت كەلىسسوز جۇرگىزدىك. حالىقارالىق ءىس-شارالار اياسىندا بىرنەشە مارتە كەزدەستىك، تەلەفونمەن دە ءجيى سويلەستىك.
قازاقستان مەن رەسەيدىڭ ساۋدا- ەكونوميكا سالاسىنداعى ىقپالداستىعى تۇراقتى تۇردە دامىپ كەلەدى. بۇعان ەكى ەلدىڭ ۇكىمەتتەرى مەن بيزنەس وكىلدەرىنىڭ كۇش- جىگەرىن جۇمىلدىرعانىنىڭ ارقاسىندا قول جەتكىزدىك.
قازىر قازاقستاندا رەسەيدىڭ 23 مىڭ كومپانياسى تابىستى جۇمىس ىستەپ جاتىر. ونىڭ 4 مىڭى سوڭعى ءبىر جىلدىڭ ىشىندە قۇرىلدى. ءبىزدىڭ ىنتىماقتاستىعىمىزدىڭ قارقىنى جوعارى ەكەنى وسىدان-اق ايقىن كورىنەدى.
ەكىجاقتى ينۆەستيتسيا كولەمى دە ۇلعايا ءتۇستى. 2023 -جىلى رەسەي كومپانيالارى قازاقستانعا 3 ميلليارد دوللاردان استام ينۆەستيتسيا سالدى. قازاقستان دا رەسەي ەكونوميكاسىنا وسىنشا مولشەردە قارجى قۇيدى. ەلدەرىمىز بيزنەس جۇرگىزۋگە قولايلى ورتا قالىپتاستىرىپ، ينۆەستورلاردى قولداۋعا قاجەتتى بارلىق جاعدايدى جاساپ وتىر.
قازاقستان مەن رەسەي ەنەرگەتيكا، ونەركاسىپ، كولىك- لوگيستيكا، اۋىل شارۋاشىلىعى جانە باسقا دا كوپتەگەن سالادا بىرلەسىپ، اۋقىمدى جۇمىس جۇرگىزىپ كەلەدى. وسىعان دەيىن جالپى قۇنى 18 ميلليارد دوللاردان اساتىن 90 نان استام جوبا ىسكە قوسىلدى. قازىر دە بولاشاعى زور 49 جوبا جۇزەگە اسىرىلىپ جاتىر.
وسى ماڭىزدى جوبالاردىڭ ىشىنەن قازاقستاندا 3 جىلۋ ەلەكتر ورتالىعىنىڭ قۇرىلىسى باستالعانىن جانە ەكىباستۇز گ ر ە س- ءىن جاڭعىرتۋ جۇمىستارىن اتاپ وتۋگە بولادى. بۇل قاتاردا ەلىمىزدىڭ ءبىرقاتار ايماعىن گازبەن قامتاماسىز ەتۋگە، سونداي-اق، وڭتۇستىك جانە شىعىس باعىتقا تاسىمالداناتىن رەسەي ەنەرگەتيكا رەسۋرستارىنىڭ كولەمىن ارتتىرۋعا قاتىستى اۋقىمدى باستامالار دا بار.
استانا مەن ماسكەۋ ەۋرازيا ەكونوميكالىق وداعى اياسىندا تابىستى جۇمىس ىستەپ جاتىر. قازىر بۇل قۇرىلىم ەۋرازيا كەڭىستىگىندەگى ەكونوميكالىق ىقپالداستىقتىڭ ماڭىزدى تەتىگىنە اينالدى جانە حالىقارالىق دەڭگەيدە ابىروي-بەدەلگە يە بولدى.
بيىل ەۋرازيا ەكونوميكالىق وداعىن قۇرۋ تۋرالى شارتقا 10 جىل تولدى. قازاقستان مەن رەسەي جاھاندىق باسەكەگە قابىلەتىن ارتتىرۋ ءۇشىن اۋەل باستان جان-جاقتى ىقپالداستىق پەن بايلانىستى دايەكتى تۇردە نىعايتۋعا ۇمتىلدى. سول سەبەپتى، بىرلەستىك قۇرۋ تۋرالى باستاما كوتەرىپ، وسى ۇيىمنىڭ نەگىزىن قالادى. سودان بەرى ەۋرازيا ەكونوميكالىق وداعى وعان مۇشە مەملەكەتتەردىڭ ەكونوميكالىق ساياساتىن ينتەگراتسيالاۋ جانە ءوزارا ساۋدا-ساتتىقتى دامىتۋ ۇدەرىسى تابىستى جۇزەگە اسىپ جاتقان اسا ماڭىزدى پلاتفورما رەتىندە ءوزىنىڭ تيىمدىلىگىن كورسەتتى.
رەسەي پرەزيدەنتى ۆلاديمير ۆلاديميروۆيچ پۋتيننىڭ قازاقستانعا مەملەكەتتىك ساپارى قازاق-ورىس قاتىناسىنىڭ تاريحىنداعى اسا ماڭىزدى وقيعا بولماق. جوعارى مەملەكەتارالىق مارتەبەسى بار بۇل ساپار ەلدەرىمىز اراسىنداعى ستراتەگيالىق سەرىكتەستىكتىڭ ءمان- ماڭىزى ايرىقشا ەكەنىن كورسەتەدى.
استانادا وتەتىن كەزدەسۋدە رەسەي پرەزيدەنتىمەن بىرگە ساۋدا-ەكونوميكا، كولىك- لوگيستيكا، وتىن- ەنەرگەتيكا، عىلىم جانە تەحنيكا سالالارىنداعى ىنتىماقتاستىققا قاتىستى اۋقىمدى ماسەلەلەردى تالقىلايمىز. حالىقارالىق ۇيىمدار مەن ينتەگراتسيالىق قۇرىلىمدار اياسىنداعى ءوزارا ىقپالداستىق بارىسىن پىسىقتاۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز. سونداي-اق، قازىر، وكىنىشكە قاراي، قاتتى ۋشىعىپ تۇرعان الەمدەگى احۋالعا قاتىستى پىكىر الماسامىز.
ءبىز، قازاقستان حالقى، ەلدەرىمىزدى الەمدەگى قۇرلىق ارقىلى وتەتىن ەڭ ۇزىن شەكارا قوسىپ تۇرعانىن ءاردايىم ەستە ۇستايمىز. ونى ماڭگى دوستىق پەن ناعىز تاتۋ كورشىلىكتىڭ شەكاراسى دەپ سانايمىز. ەكى جاقتىڭ شەكارا ماڭىنداعى اۋداندارىندا 32 ميلليونعا جۋىق ادام تۇرادى. بۇل دا ايرىقشا ماڭىزدى. ەكى ەلدىڭ ايماقتارى ءبىزدىڭ مەملەكەتارالىق قاتىناستارىمىزدى نىعايتۋعا ەلەۋلى ۇلەس قوسىپ وتىر. سوندىقتان مەملەكەت باسشىلارىنىڭ ءوڭىرارالىق ىنتىماقتاستىقتىڭ ⅩⅩ فورۋمىنا بىرگە قاتىسۋى وسى ساپار بارىسىنداعى ماڭىزدى شارا بولماق.
الداعى ساپار ينۆەستيتسيا جانە ساۋدا سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىقتى جانداندىرۋعا زور سەرپىن بەرىپ، قوس حالىقتىڭ يگىلىگىنە ارنالعان بىرلەسكەن جوبالاردى باستاۋعا سەپتىگىن تيگىزەدى دەپ سەنەمىن.
ەلدەرىمىز ۇلى جەڭىستىڭ 80 جىلدىعىن لايىقتى اتاپ وتۋگە دايىندالىپ جاتىر. ورتاق تاريحقا دەگەن قۇرمەت ءاردايىم قازاقستان مەن رەسەي ىنتىماقتاستىعىنا ارقاۋ بولارى ءسوزسىز.
ⅩⅩ عاسىردا ءبىزدىڭ حالىقتارىمىز ادامزات تاريحىنداعى ەڭ سۇراپىل سوعىستا فاشيزمدى جەڭىپ، اۋىر سىناقتى بىرگە ەڭسەردى. قازاقستاندىقتار قان مايداندا جان اياماي سوعىستى. قازاقستان ارميانى كەرەك-جاراقپەن جانە ازىق- تۇلىكپەن قامتاماسىز ەتىپ، سەنىمدى ستراتەگيالىق تىل بولدى. ەۆاكۋاتسيا كەزىندە جۇزدەگەن مىڭ وتباسى قازاق جەرىنەن پانا تاپتى.
«ەشكىم دە، ەشتەڭە دە ۇمىتىلمايدى» دەگەن ءسوز قازاقستاندىقتار ءۇشىن جالاڭ ۇران ەمەس. بۇل ۇعىم مايدانگەرلەر مەن تىل ەڭبەككەرلەرىنىڭ قايتالانباس ەرلىگى ەل جادىندا ماڭگى ساقتالاتىنىن بىلدىرەدى.
ەكى ەل اراسىنداعى مادەني- گۋمانيتارلىق بايلانىس تا قارقىندى دامىپ كەلەدى. كوپشىلىك كوڭىلىنەن شىعاتىن مادەنيەت كۇندەرى، فەستيۆالدەر مەن كورمەلەر تۇراقتى وتكىزىلىپ تۇرادى.
بىلتىر ەلىمىزدە «ورىس ماۋسىمى» دەگەن اتاۋمەن اۋقىمدى ءىس- شارالار ۇيىمداستىرىلدى. ال بيىل ماسكەۋدە استانانىڭ مادەنيەت كۇندەرى ءوتتى. ونداعى ەڭ نەگىزگى وقيعا رەتىندە «اباي» وپەراسىنىڭ ۇلكەن تەاتردا قويىلعانىن ايتۋعا بولادى. سونداي-اق، رەسەيدىڭ باستى مۇراجايلارى - ترەتياكوۆ گالەرەياسىندا جانە ەرميتاجدا قازاقستاننىڭ كورمەسى اشىلادى.
قازاقستان كومانداسى رەسەيدىڭ قازان قالاسىندا وتكەن «بولاشاق ويىندارىنا» قاتىستى. ال، استاناداعى دۇنيەجۇزىلىك كوشپەندىلەر ويىندارىندا رەسەي سپورتشىلارى ونەر كورسەتتى. بۇل - مادەني- گۋمانيتارلىق قارىم- قاتىناستى جاڭا فورماتتا ءوربىتۋ ماڭىزدى ەكەنىنىڭ بەلگىسى. ءبىز وسى يگى ءداستۇردى جالعاستىرىپ، رەسەي باستاماسىمەن قولعا الىنعان «بولاشاق ويىندارىنىڭ» كەزەكتى سايىسىن 2026 -جىلى قازاقستاندا وتكىزەمىز.
ءبىلىم سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىقتىڭ دا مازمۇنى تولىعا ءتۇستى. ءبىز ەلىمىزدىڭ وڭتۇستىك ايماقتارىندا رەسەي مەكتەپتەرىن اشۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز. سول سياقتى بىزبەن ىرگەلەس جاتقان رەسەي قالالارىندا قازاقستان مەكتەپتەرى اشىلادى دەپ سەنەمىز.
قازىر رەسەيدىڭ وقۋ ورىندارىندا قازاقستاننان بارعان 60 مىڭعا جۋىق ستۋدەنت ءبىلىم الىپ ءجۇر. استانادا ماسكەۋ مەملەكەتتىك حالىقارالىق قاتىناستار ينستيتۋتىنىڭ فيليالىن، ال ومبىدا ءال- فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ وكىلدىگىن اشۋ جوسپارىمىزدا بار. ەلىمىزدە 3500 دەن استام مەكتەپ پۋشكين تىلىندە ءبىلىم بەرەدى، تەلەارنالار مەن راديوستانسيالار حابار تاراتادى، گازەتتەر مەن جۋرنالدار شىعادى. بارلىق دەرلىك وڭىردە كورەرمەننىڭ كوزايىمى بولىپ جۇرگەن ورىس دراما تەاترلارى بار.
ءبىزدىڭ ەل تاۋەلسىز مەملەكەتتەر دوستاستىعى اياسىندا ورىس تىلىنە قاتىستى حالىقارالىق ۇيىم قۇرۋ تۋرالى باستاما كوتەردى. ۇيىم ورىس ءتىلىن قولداۋ جانە ونى ناسيحاتتاۋ ءۇشىن تمد ەلدەرى اراسىنداعى بايلانىستى دامىتۋ ماسەلەسىمەن اينالىساتىن بولادى. بۇل قادام حالىقتارىمىزدىڭ اراسىنداعى دوستىقتى، تاتۋ كورشىلىكتى، ەتنوسارالىق كەلىسىمدى، ءوزارا تۇسىنىستىك پەن سەنىمدى نىعايتا تۇسەدى دەپ سەنەمىن.
قازاقستان مەن رەسەي كوپ پوليارلى الەم، بەيبىت ديالوگ، بارلىق مەملەكەتتەردىڭ ەگەمەندىگىن قۇرمەتتەۋ سىندى يدەيالاردى دارىپتەپ، حالىقارالىق ارەنادا ءوزارا تابىستى قارىم- قاتىناس جاساپ وتىر.
ەكى ەلدىڭ جاھاندىق جانە ايماقتىق دەڭگەيدەگى كوپتەگەن ماسەلەگە قاتىستى ۇستانىمى ۇندەس. تاۋەلسىز مەملەكەتتەر دوستاستىعى، ۇجىمدىق قاۋىپسىزدىك تۋرالى شارت ۇيىمى، شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمى، ازياداعى ءوزارا ءىس- قيمىل جانە سەنىم شارالارى جونىندەگى كەڭەس جانە باسقا دا ينتەگراتسيالىق بىرلەستىكتەر اياسىنداعى تىعىز ىقپالداستىق - سونىڭ ايقىن دالەلى.
بيىل شىلدە ايىندا استانادا شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنىڭ سامميتى ءوتتى. وندا «ءادىل الەم، كەلىسىم جانە دامۋ جولىنداعى جاھاندىق بىرلىك» تۋرالى دەكلاراتسيا قابىلداندى. بۇل قۇجات ۇيىمنىڭ ەۋرازيادا جاڭا، ءبىرتۇتاس جانە بولىنبەس قاۋىپسىزدىك ارحيتەكتۋراسىن قۇرۋعا ىقپال ەتە الاتىنىن ايعاقتايدى.
قازان ايىندا ماسكەۋ قالاسىندا ت م د- عا مۇشە ەلدەردىڭ مەملەكەت باسشىلارى كەڭەسى وتىرىسىنىڭ وتكىزىلۋى بيىلعى ماڭىزدى وقيعانىڭ ءبىرى بولدى. باسقوسۋدا تاراپتار ءوزارا ءتيىمدى ءارى جان- جاقتى ىقپالداستىقتى دامىتۋعا مۇددەلى ەكەنىن اتاپ كورسەتتى.
بيىل قازاقستان ۇجىمدىق قاۋىپسىزدىك تۋرالى شارت ۇيىمىنا ءتوراعالىق ەتىپ وتىر. استانادا وتەتىن الداعى سامميت ايماقتاعى قاۋىپسىزدىك پەن تۇراقتىلىقتى نىعايتا تۇسەتىن باستى وقيعا بولماق. ەلىمىز ۇجىمدىق قاۋىپسىزدىكتى بەيبىت جولمەن قامتاماسىز ەتۋ جانە ۇيىمعا مۇشە مەملەكەتتەر اراسىنداعى دوستىق قارىم- قاتىناستى ساقتاۋ جولىندا كۇش بىرىكتىرۋدى بارىنشا قولداپ وتىر.
سونداي- اق، ب ر ي ك س ۇيىمىنىڭ قازان قالاسىنداعى تاريحي سامميتى وتە ناتيجەلى بولعانىن اتاپ وتكىم كەلەدى. بۇل فورۋم ۆلاديمير ۆلاديميروۆيچ پۋتيننىڭ ەرىك-جىگەرى مەن ابىروي بەدەلىنىڭ جانە الەم جۇرتىنىڭ 45 پايىزىنىڭ مۇددەسىن قورعايتىن بىرلەستىككە رەسەيدىڭ ءتيىمدى ءتوراعالىق ەتۋىنىڭ ارقاسىندا ءوتتى.
* * *
ءسوز سوڭىندا، بيىل ەكى جاقتى قارىم-قاتىناسىمىز ءۇشىن جەمىستى جىل بولدى دەپ سەنىممەن ايتۋعا بولادى. سونىمەن بىرگە، 2025 -جىلى كوپتەگەن بىرلەسكەن باستامالار مەن ورتاق جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋعا مول مۇمكىندىك بار. سونىڭ ءبارى ەكى ەل ازاماتتارىنىڭ يگىلىگىنە اينالادى دەپ سەنەمىن.
قازاقستان مەن رەسەي تاتۋ كورشىلىك پەن وداقتاستىق رۋحىنا نەگىزدەلگەن رياسىز دوستىقتى نىعايتتى جانە ەڭ باستىسى، ءوزارا سەنىمدى قارىم- قاتىناس ورناتتى. ءبىز ەلدەرىمىزدىڭ باستى مۇددەسىنە ساي كەلەتىن ەڭ باتىل يدەيالاردى بىرگە جۇزەگە اسىرا الامىز دەپ ويلايمىن. ال، قازاقستانعا كەلەر بولساق، ءبىز تاريحتىڭ قاقتىعىسقا جانە اپاتقا تولى كۇردەلى كەزەڭىندە رەسەيدىڭ سەنىمدى ستراتەگيالىق سەرىكتەسى ءارى وداقتاسى بولىپ قالا بەرەمىز.
