قازاقستان مەن فرانسيا: ەكونوميكانى نەگىزگە العان كارى قۇرلىقتاعى سەرىكتەس
قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقايەۆ فرانتسياعا مەملەكەتتىك ساپارمەن ات باسىن بۇرادى. باتىس ەۋروپادا ورنالاسقان بۇل ەل قازىر ءوز قۇرلىعىندا عانا ەمەس، جاھاندا دا ىقپالدى مەملەكەتتەر قاتارىنا كىرەدى. كەزەكتى ساپاردا ەكى ەل باسشىلارى ءبىرقاتار كەلىسسوزدەر وتكىزىپ، كوپتەگەن سالالاردى، سونىڭ ىشىندە ەكونوميكالىق سەرىكتەستىكتى دامىتۋعا نەگىزدەلگەن شەشىمدەر قابىلداۋى مۇمكىن. سونىمەن، Kazinform ءتىلشىسى قازاقستان مەن فرانسيا قارىم- قاتىناسىنىڭ نىعايۋىن جان- جاقتى قامتىپ كوردى.
مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆ پرەزيدەنت ەممانيۋەل ماكروننىڭ شاقىرۋىمەن 4-5-قاراشا كۇندەرى فرانسيا رەسپۋبليكاسىنا مەملەكەتتىك ساپارمەن بارادى. اقوردانىڭ باسپا ءسوز قىزمەتىنىڭ مالىمەتتەرىنە قاراعاندا، ساپار بارىسىندا ساۋدا-ەكونوميكالىق، ينۆەستيتسيالىق جانە مادەني-گۋمانيتارلىق سالالارداعى ىنتىماقتاستىقتى ودان ءارى دامىتۋعا باعىتتالعان جوعارى دەڭگەيدەگى كەلىسسوزدەر وتەدى. سونداي-اق قازاقستان پرەزيدەنتى فرانتسيانىڭ ىسكەر توپتارىنىڭ ءبىرقاتار وكىلىمەن كەزدەسەدى.
ستراتەگيالىق ارىپتەستىكتىڭ جاندانۋى
ءقازىر باتىس ەۋروپادا ورنالاسقان فرانسيا قازاقستاننىڭ ماڭىزدى ستراتەگيالىق، ساۋدا- ەكونوميكالىق جانە ساياسي ارىپتەسى سانالادى. بۇعان دەيىن فرانسيانىڭ ورتالىق ازيامەن ساۋداسىنىڭ 90 پايىزى قازاقستانعا تيەسىلى ەكەنى ايتىلعان. اتالعان ەل ەكونوميكا كولەمى جونىنەن ەۋروپالىق وداقتا العاشقى ۇشتىككە، الەمدە العاشقى وندىقتىڭ اراسىندا جۇرەدى.
قازاقستان مەن فرانسيا اراسىندا ديپلوماتيالىق قارىم-قاتىناس 1992 -جىلدىڭ 25-قاڭتارىندا ورنادى. بۇدان كەيىن فرانسيانىڭ ءبىرىنشى تۇلعالارى قازاقستانعا 4 مارتە ات باسىن بۇردى - 1993 -جىلى فرانسۋا ميتتەران، 2009 -جىلى نيكوليا ساركوزي، 2014 -جىلى فرانسۋا وللاند جانە 2023 -جىلى ەممانيۋەل ماكرون.
2022 -جىلدىڭ قاراشاسىندا قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقايەۆ ەممانيۋەل ماكروننىڭ شاقىرۋىمەن فرانسياعا رەسمي ساپارمەن بارعانى بەلگىلى. ساپار اياسىندا ەكى ەل باسشىلارى ساۋدا- ەكونوميكالىق قاتىناستاردى نىعايتۋ جونىندە كەلىسسوزدەر جۇرگىزىپ، ورتالىق ازيا ءوڭىرى مەن حالىقارالىق كۇن تارتىبىندەگى وزەكتى ماسەلەلەر جونىندە پىكىر الماستى. سونداي-اق قاسىم-جومارت توقايەۆ فرانسيانىڭ ىسكەرلىك ورتاسىنىڭ وكىلدەرىمەن ءبىرقاتار كەزدەسۋ وتكىزىپ، وندا ەنەرگەتيكا، كولىك جانە باسقا دا سالالارعا قاتىستى بىرلەسكەن جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋ ماسەلەلەرىن تالقىلادى. تىلگە تيەك، 2021 -جىلى ەكى ەل اراسىندا قازاقستان- فرانسيا ساۋدا- ەكونوميكالىق جانە ينۆەستيتسيالىق ىنتىماقتاستىعىنىڭ 2030 -جىلعا دەيىنگى جول كارتاسىنا قول قويىلعانى بار. بۇل ەممانيۋەل ماكروننىڭ باستاماسى ەدى. پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ 2022 -جىلعى فرانسياعا ساپارى بارىسىندا جالپى سوماسى 3 ميلليارد دوللار بولاتىن 25 قۇجاتقا قول قويىلعان.
سول جولعى ساپاردا مەملەكەت باسشىسى فرانسيا پرەزيدەنتىن قازاقستانعا كەلۋگە شاقىرعان ەدى. ءوز كەزەگىندە 2023 -جىلى 1-قاراشادا ەممانيۋەل ماكرون رەسمي ساپارمەن قازاقستانعا كەلدى. ەكى ەل باسشىلارى ساۋدا- ەكونوميكالىق، ينۆەستيتسيالىق جانە ەنەرگەتيكالىق ىنتىماقتاستىقتى نىعايتۋ ماسەلەلەرى جونىندە كەلىسسوز جۇرگىزىپ، حالىقارالىق جانە وڭىرلىك كۇن تارتىبىندەگى ماسەلەلەردى تالقىلاعان بولاتىن.
بىلتىر فرانسيا پرەزيدەنتى ەممانيۋەل ماكرون قازاقستانعا رەسمي ساپارمەن كەلگەنىندە ءحالوىمىزدىڭ باي مۇراسىن تانىستىراتىن «ەتنواۋىل» كورمەسى ۇيىمداستىرىلعانى ەستە. كارى قۇرلىقتان كەلگەن جوعارى مارتەبەلى مەيماندار جەمىس-جيدەكپەن بەزەندىرىلگەن «كوك بازاردى»، قولونەر بۇيىمدارىن جانە قازاق سۋرەتشىلەرىنىڭ كارتينالارىن، وتاندىق ديزاينەرلەر ازىرلەگەن ۇلتتىق ءسان ۇلگىلەرىنىڭ دەفيلەسىن تاماشالادى.
ەتنواۋىل اۋماعىندا قاسىم-جومارت توقايەۆ پەن ەممانيۋەل ماكرونعا بالۋاندارىمىز قازاق كۇرەسىنىڭ ءادىس-تاسىلدەرىن، جاس جەتكىنشەكتەر اسىق ويىنىن، ال ساياتشىلار مەن قۇسبەگىلەر تازى يتتەرى مەن قىران قۇستارىن كورسەتىپ، اڭشىلىق ءداستۇر تۋرالى اڭگىمەلەپ بەردى. ەكسكۋرسيا سوڭىندا ەكى ەل باسشىلارى قازاقتىڭ ۇلتتىق ويىنى - اسىق اتتى. ويىن الدىندا قاسىم-جومارت توقايەۆ ماكرونعا اسىقتى قالاي كوزدەۋ كەرەگىن تۇسىندىرگەن ءساتىنىڭ بەينەسى الەمدەگى بەدەلدى اقپارات قۇرالدارىن شارلاپ كەتكەن ەدى.
قازاقستاننىڭ فرانسيامەن ءوزارا ساۋداسى
فرانسيا قازىر قازاقستان ءۇشىن ەۋروپاداعى ەڭ نەگىزگى ەكونوميكالىق سەرىكتەستەردىڭ ءبىرى ەكەنىن ايتا كەتكەن ءجون. 2023 -جىلى ەكى ەلدىڭ ورتاق تاۋار اينالىمى 4,2 ميلليارد دوللارعا جەتتى. ونىڭ 2,9 ميلليارد دوللارى قازاقستان ەكسپورتىنىڭ ەنشىسىندە. ال 2024 -جىلدىڭ العاشقى 8 ايىندا تاۋار اينالىمى 4 ميلليارد دوللارعا جەتىپ ۇلگەرگەن. 2,7 ميلليارد دوللارى ەلىمىزدىڭ ەكسپورتىنا تيەسىلى. بۇل قارقىنمەن ەكى ەل تاۋار اينالىمىن 2024 -جىلدىڭ قورىتىندىسىندا 6 ميلليارد دوللارعا جەتكىزە الۋى مۇمكىن.
مەملەكەتتىك كىرىستەر كوميتەتىنىڭ دەرەگىنە سۇيەنسەك، قازاقستاندا فرانسۋز كاپيتالىنىڭ قاتىسۋىمەن جۇمىس ىستەيتىن كومپانيا سانى 2024 -جىلدىڭ 1-قاڭتارىنداعى ەسەپ بويىنشا، 137 بولعان. ولار نەگىزىنەن ساۋدا (39)، كاسىبي، عىلىمي جانە تەحنيكالىق قىزمەت (23)، اقپارات جانە بايلانىس (11) سالاسىندا ءىس جۇرگىزۋدە.
ال ينۆەستيسيا بويىنشا فرانسيا قازاقستاننىڭ ەڭ ۇزدىك 5 ارىپتەسىنىڭ قاتارىنا كىرەدى. 2023 -جىلى ەلىمىزدىڭ ەكونوميكاسىنا 884,5 ميلليارد دوللار قارجى قۇيدى. ءوز كەزەگىندە قازاقستاندىق ينۆەستورلار اتالعان ەلگە 700 مىڭ دوللار اقشا سالعان.
قازاقستان فرانسياعا نە تاسىمالدايدى؟ بيىل العاشقى 8 ايدىڭ ەسەبىن شولىپ قاراساق، ەلىمىز نەگىزىنەن
· مۇناي (2,4 ميلليارد دوللار)
· ۋران (158,4 ميلليون دوللار)
· تيتان (51,3 ميلليون دوللار)
· تۋربورەاكتيۆتى جانە ءتۋربوۆينتتى قوزعالتقىشتار (19,1 ميلليون دوللار)
· سۋتەگى، ينەرتتى گازدار (5,5 ميلليون دوللار)
· راپس تۇقىمى (5,2 ميلليون دوللار)
· ەلەكتر ماشينالارى مەن ارنايى ماقساتتاعى اپپاراتۋرا (3,8 ميلليون دوللار)
· سۋبليماتسيالانعان، تۇندىرىلعان كۇكىرت (1,4 ميلليون دوللار) جەتكىزگەن.
ال فرانسيا قازاقستانعا
· ۇشۋ اپپاراتتارىن (596,7 ميلليون دوللار)
· دارىلىك زاتتار جانە ءيىسسۋلار (32,6 ميلليون دوللار)
· كوسمەتيكالىق قۇرالدار، ساندىك كوسمەتيكا (30,3 ميلليون دوللار)
· ەلەكتر اپپاراتۋراسىنا ارنالعان پۋلتتەر، پانەلدەر، ۇستەلدەر (23,8 ميلليون دوللار)
· ەلەكتر توعىن باسقارۋعا ارنالعان اپپاراتۋرا بولىكتەرى (23,8 ميلليون دوللار)
· كومىر ەلەكترودتارىن (23,5 ميلليون دوللار) تاسىمالداعان.
ەكى ەل بايلانىسى ودان ءارى جاقسارادى
كەيىنگى جىلدارى استانا مەن پاريج اراسىنداعى ەكىجاقتى ىنتىماقتاستىقتىڭ سەرپىنى ەداۋىر ءوستى. بۇعان ەكى ەل باسشىسىنىڭ جوعارى دەڭگەيدەگى ساپارلارى دالەل بولا الادى. وتكەن جىلى استانا مەن پاريج نەگىزگى ستراتەگيالىق قۇجاتقا قول قويىلعانىنا 15 -جىل تولۋىن اتاپ ءوتتى.
ق ر پرەزيدەنتى جانىنداعى ق س ز ي-دىڭ ەۋروپالىق جانە امەريكالىق زەرتتەۋلەر ءبولىمىنىڭ جەتەكشى ساراپشىسى الىشەر ابدىرەشەۆتىڭ ايتۋىنشا، قازاقستان مەن فرانسيانىڭ ماڭىزدى باعىتتارىنىڭ ىشىندە ساۋدا- ەكونوميكا، ينۆەستيسيا، ەنەرگەتيكا، اۋىل شارۋاشىلىعى، كولىك- لوگيستيكا، مادەنيەت جانە ەندى دامىپ جاتقان سۋ سالاسى بار.
- ىنتىماقتاستىق پەرسپەكتيۆالارى جىل سايىن كومپونەنتتى بولا تۇسۋدە. استانا مەن پاريج قاراپايىم ساۋدا ىقپالداستىعىنىڭ اياسىنان الدەقاشان اسىپ كەتتى. مىسالى، فرانسۋز كومپانيالارى سۋ شارۋاشىلىعى وبەكتىلەرىن سالۋ جانە جاڭعىرتۋ جونىندەگى قازاقستاندىق جوبالارعا قاتىسۋعا قىزىعۋشىلىق تانىتۋدا. بۇل قازاقستانداعى سۋدى ۇنەمدەۋ سالاسىنداعى ينفراقۇرىلىمدىق جوبالاردى دامىتۋعا ەلەۋلى ۇلەس قوسادى.
فەرمەرلىك شارۋاشىلىق سالاسى دا ايتارلىقتاي پەرسپەكتيۆالى بولۋى مۇمكىن. فرانسيا ەلىمىزدەن جىلقى ەتىن يمپورتتاۋعا قىزىعا باستادى. جالپى العاندا، قازاقستان كارى قۇرلىق ەلدەرىنە پايدالى قازبالاردان بولەك ءارتۇرلى ونىمدەرىن ۇسىنا الادى، - دەيدى ول.
ساراپشىنىڭ سوزىنشە، فرانسيا قازاقستاننىڭ ەۋروپاداعى نەگىزگى ساياسي جانە ەكونوميكالىق سەرىكتەسىنىڭ قاتارىنا كىرەدى. سوندىقتان ەكى ەل باسشىسىنىڭ كەزدەسۋىندە حالىقارالىق، ايماقتىق ماسەلەلەر بويىنشا تالقىلاۋلار بولۋى مۇمكىن. وسى ارقىلى ەلىمىز كارى قۇرلىقتاعى جەتەكشى ەلدىڭ بىرىمەن بايلانىسىن ودان ءارى جاقسارتا بەرمەك.
اۆتور
ماديار تولەۋوۆ
