قازاقستان- ماجارستان: باۋىرلاستىق پەن ەكونوميكالىق دامۋدى نەگىزگە العان سەرىكتەس
قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقايەۆ ۆەنگرياعا رەسمي ساپارمەن ات باسىن بۇردى. وسىلايشا، ەلىمىز ەۋروپالىق وداققا مۇشە ەلدەرمەن قارىم- قاتىناسىن جاقسارتۋ ماقساتىندا تاعى ءبىر ماڭىزدى قادامعا بارىپ وتىر.
ساپار اياسىندا باۋىرلاس ەكى ەل جەتەكشىلەرى وزەكتى ماسەلەلەردى تالقىلاپ، ىنتىماقتاستىقتى ارتتىرۋعا باعىتتالعان كەلىسىمدەرگە قول جەتكىزۋى مۇمكىن. وسى ورايدا Kazinform ءتىلشىسى قازاقستان مەن ۆەنگريا قارىم- قاتىناسىن شولىپ، دامۋ جولىنا كوز جۇگىرتتى.
ساياسي ىنتىماقتاستىق جولى
ەكى ەل اراسىندا ديپلوماتيالىق بايلانىس 1992 -جىلدىڭ 23-ناۋرىزىندا ورناعان ەدى. تۋرا ءبىر جىلدان كەيىن، 1993 -جىلدىڭ ناۋرىزىندا ۆەنگريانىڭ قازاقستانداعى ەلشىلىگى اشىلسا، كوپ ۇزاماي قىركۇيەكتە قازاقستان ەلشىلىگى دە جۇمىسىن باستادى. ودان بەرى ەلىمىزدىڭ بىرنەشە قالاسىندا ۆەنگريا كونسۋلدىقتارىنىڭ ىرگەتاسى قالاندى.
بۇعان دەيىن ۆەنگريانىڭ پرەمەر- ءمينيسترى ۆيكتور وربان قازاقستان بيلىگىمەن بىرنەشە مارتە كەلىسسوز جۇرگىزگەن. ۇكىمەتارالىق، پارلامەنتارالىق بايلانىستار جان- جاقتى دامىعان. ەكى ەل اسىرەسە ەكونوميكالىق باعىتتارعا باسىمدىق بەرەدى. قازاقستان ۆەنگريامەن ساۋدا بايلانىستارى جاعىنان ت م د- داعى ءتورتىنشى ءىرى ەل سانالادى.
بىلتىر قاراشادا قازاقستان پرەمەر- ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى - سىرتقى ىستەر ءمينيسترى مۇرات نۇرتىلەۋ رەسمي ساپارمەن ۆەنگرياعا بارىپ، ونىڭ شەڭبەرىندە قازاقستان- ماجارستان ستراتەگيالىق كەڭەسىنىڭ 6-وتىرىسى وتكەنى ەستە.
تاراپتار ساياسي، ساۋدا-ەكونوميكالىق، ينۆەستيتسيالىق جانە مادەني- گۋمانيتارلىق سالالارداعى ەكىجاقتى قاتىناستاردىڭ وزەكتى ماسەلەلەرىن تالقىلادى. ۇلتتىق مۇددەلەردىڭ « ءتۇيىسۋ نۇكتەلەرى» رەتىندە ەنەرگەتيكا، ونەركاسىپ، كولىك جانە لوگيستيكا، سۋ رەسۋرستارىنىڭ مەنەدجمەنتى جانە يننوۆاتسيا، اۋىل شارۋاشىلىعى، ءبىلىم بەرۋ جانە تۋريزم سياقتى سالالار بولدى.
تاراپتار ءىرى بىرلەسكەن جوبالاردى ىسكە اسىرۋدا، ءوزارا ساۋدانى ءارتاراپتاندىرۋ جانە ۇلعايتۋدا ۋاعدالاستىققا قول جەتكىزدى. قازاقستان ەكسپورتتىق تاۋارلار نومەنكلاتۋراسىن سوماسى 700 ميلليون دوللارعا جۋىق 95 اتاۋعا ۇلعايتۋ نيەتىن راستادى.
سونىمەن قاتار، وتىرىس بارىسىندا وكىلدى دەلەگاتسيا قۇرامىنا كىرگەن ق ر بەيىندى مينيسترلىكتەرىنىڭ وكىلدەرى دە ءسوز سويلەدى. اتوم ەنەرگياسىن بەيبىت ماقساتتا پايدالانۋ سالاسىندا ماماندار دايارلاۋ، سۋ رەسۋرستارىن ءتيىمدى باسقارۋدا تاجىريبە الماسۋ، سونداي-اق ساۋدا ميسسيالارىنىڭ ءوزارا ساپارلارىن ۇيىمداستىرۋ ماسەلەلەرىندە ودان ءارى ءوزارا ءىس- قيمىل جاساۋ جونىندە ۇسىنىستار ايتىلدى.
ستراتەگيالىق كەڭەس اياسىندا سۋ رەسۋرستارىن باسقارۋ بويىنشا قازاقستان- ماجارستان فورۋمى ءوتتى. ساراپشىلار سۋ رەسۋرستارىنا قاتىستى وزەكتى ماسەلەلەردى شەشۋ بويىنشا بەيىندى مينيسترلىكتەردىڭ بىرلەسكەن ءىس-شارالارىن وتكىزۋگە كەلىستى.
سونداي- اق «Globalia» ماجار كومپانياسىنىڭ باسشىسى گابور شاگي جانە «استانا» حالىقارالىق قارجى ورتالىعىنىڭ الاڭىندا جۇمىس ىستەيتىن «equilibrium Capital» ينۆەستيتسيالىق قورىنىڭ پرەزيدەنتى پيتەر نادپەن ەكىجاقتى كەزدەسۋلەر وتكىزدى. كومپانيا باسشىلارى قازاقستاندا جاڭارتىلاتىن ەنەرگيا كوزدەرى، ماجار كاپيتالىنىڭ قاتىسۋىمەن ا ح ق و الاڭىندا ساۋدا- ينۆەستيتسيالىق ينستيتۋتتار قۇرۋ، IT جانە بانكتىك كونسالتينگ سالاسىنداعى ينۆەستيتسيالىق جوبالاردىڭ ىسكە اسىرۋ بارىسى جونىندە، سونداي- اق ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىقتى ودان ءارى كەڭەيتۋ بويىنشا جوسپارلار تۋرالى ەگجەي- تەگجەيلى سويلەستى.
ساۋدا بايلانىستارى قالاي دامىپ جاتىر؟
بيىل قاڭتار-تامىز ايلارىنىڭ ارالىعىندا قازاقستان مەن ماجارستان اراسىنداعى تاۋار اينالىمى 131,1 ميلليون دوللاردى قۇرادى. وتكەن جىلدىڭ سايكەس كەزەڭىمەن سالىستىرعاندا 6,3 پايىزعا جوعارى، 2022 -جىلدىڭ العاشقى 8 ايىندا كورسەتكىش 123,3 ميلليون دوللار بولعان ەدى.
جالپى تاۋار اينالىمى مولشەرىنىڭ ىشىندە 2,7 ميلليون دوللارى قازاقستان تاراپىنىڭ ەكسپورتىنا تيەسىلى. نەگىزىنەن ەلىمىز ۆەنگرياعا
تەرى، قاۋىرسىن، ءتۇبىت (865,8 مىڭ دوللار)
· پروپيلەن پوليمەرلەرىن (613,5 مىڭ دوللار)
· اۋا نەمەسە ۆاكۋۋمدىق سورعىلار، كومپرەسسورلار مەن جەلدەتكىشتەر (302,6 مىڭ دوللار)
· بالىق (247,7 مىڭ دوللار)
· جىلجىمالى قۇرامنىڭ بولىكتەرىن (223,2 مىڭ دوللار)
· جەلىمدەلگەن فانەرا (111,1 مىڭ دوللار)
· تەلەفون اپپاراتتارىن (92 مىڭ دوللار)
· سۇيىق سورعىلار (57,7 مىڭ دوللار)
· توپىراق جۇمىستارىنا ارنالعان ماشينالار (52,7 مىڭ دوللار)
· تەرىنى كۇتۋگە ارنالعان كوسمەتيكالىق قۇرالدار، ساندىك كوسمەتيكالاردى (48,2 مىڭ دوللار) جونەلتەدى.
ال ماجارستاننان كەلەتىن يمپورتتىڭ جالپى كولەمى 128,3 ميلليون دوللارعا جەتكەن. ءوز كەزەگىندە ۆەنگريا تاراپى قازاقستانعا
·ورالىپ، ولشەنگەن دارىلىك زاتتار (24,6 ميلليون دوللار)
· جىلجىمالى قۇرامنىڭ بولىكتەرىن (7,2 ميلليون دوللار)
· ينسەكتيتسيدتەر، گەربيتسيدتەر (6,4 ميلليون دوللار)
· تۋربورەاكتيۆتى جانە ءتۋربوۆينتتى قوزعالتقىشتار، گاز تۋربينالارىن (6,3 ميلليون دوللار)
· اۋىل شارۋاشىلىعى داقىلدارىن جيناۋعا جانە باستىرۋعا ارنالعان ماشينالار (6,3 ميلليون دوللار)
· تاماق ونىمدەرى (5,5 ميلليون دوللار)
· فارماتسيەۆتيكالىق ونىمدەردى (5,5 ميلليون دوللار) تاسىمالدايدى.
بىلتىر ۆەنگرلەردىڭ قاتىسۋىمەن باتىس قازاقستان وبلىسىندا «روجكوۆسكوە» ءىرى گاز كوندەنساتى كەن ورنى پايدالانۋعا بەرىلدى. گاز كوندەنساتى كەن ورنى 2008 -جىلى كەڭ اۋقىمدى گەولوگيالىق بارلاۋ جۇمىستارىنىڭ ناتيجەسىندە اشىلعان. 2040 -جىلعا دەيىن مۇندا 14,2 ميلليارد تەكشە مەتر شيكى گاز جانە 7,1 ميلليون توننا كوندەنسات ءوندىرۋ جوسپارلانىپ وتىر. «قازمۇنايگاز» (50 پايىز) ، ماجارستاندىق MOL Group (27,5 پايىز) جانە قىتايلىق Sinopec (22,5 پايىز) كومپانيالارى كىرەتىن بىرلەسكەن كاسىپورىن جەر قويناۋىن پايدالانۋ قۇقىعىنا يە.
«روجكوۆسكوە» كەن ورنىن يگەرۋ ارقاسىندا قازاقستاننىڭ ۇلتتىق قورى 501 ميلليارد تەڭگەگە، جەرگىلىكتى بيۋدجەت 110 ميلليارد تەڭگەگە تولىعادى. بۇدان باسقا اكتسيونەرلەر ءوڭىردىڭ الەۋمەتتىك- ەكونوميكالىق دامۋىنا كەمىندە 3,1 ميلليارد تەڭگە ءبولۋدى، سونداي- اق جىل سايىن كەلىسىمشارتتاعى مىندەتتەمەلەر اياسىندا قازاقستاندىق كادرلاردى وقىتۋعا ينۆەستيتسيالار سوماسىنىڭ %1 ىن ارناۋدى جوسپارلادى.
ال بيىل قىركۇيەكتە قازاقستاننىڭ اۋىل شارۋاشىلىعى ءمينيسترى ايداربەك ساپاروۆ پەن ۆەنگريانىڭ توتەنشە جانە وكىلەتتى ەلشىسى وتتو يۆان رون كەزدەستى. وسى باسقوسۋدا ماجارستان تاراپى قازاقستاندا تۇقىم وندىرەتىن زاۋىت سالۋعا نيەتتى ەكەندەرىن بىلدىرگەن. سونىمەن قاتار مال شارۋاشىلىعىنا قاجەتتى جەمشوپ دايىنداۋ ءىسىن بىرلەسە باستاۋعا قۇلىق تانىتقان.
جيىندا «LAC Holding» كومپانياسىنىڭ پرەزيدەنتى لاسلو حورۆات اۋىل شارۋاشىلىعىن دامىتۋداعى ءوزارا ءىس- قيمىل جوسپارلارىن تانىستىردى. قازاقستاننىڭ اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگى ۆەنگريانىڭ اۋىل شارۋاشىلىعى ۋنيۆەرسيتەتىمەن تاجىريبە الماسۋ تۋرالى ۋاعدالاستىققا قول جەتكىزدى. ناتيجەسىندە، ۆەنگر اگرونوم ماماندارى قازاقستاندىق اگرارشىلارمەن ءوز بىلىمدەرى مەن تاجىريبەلەرىن بولىسەتىن بولدى.
كارى قۇرلىققا اۋعان باۋىرلاس جۇرت
قازاقستاننىڭ ماجارستانمەن تۋىستىعى، باۋىرلاس ەلدەر ەكەنىن ەرەكشە اتاي كەتكەن ءجون. باتىس پەن شىعىستى جالعاپ جاتقان ۇلى دالا كوشپەندىلەرىنىڭ وكىلى ماجار حالقى سانالادى. تۇركى مادەنيەتىن ساقتاعان، تانىمدىق تۇرعىدان ۇقساستىعى بار ەۋروپا قۇرلىعىنداعى جالعىز ەل رەتىندە ۆەنگريا كوپشىلىكتى قىزىقتىرىپ كەلەدى. ىلكىدە ات باپتاپ، قۇس سالعان، كوكپار تارتىپ، ساداق اتقان جۇرت مادەنيەتىن قازىر دە ۇمىتا قويماعان. بيىل قازاقستاندا وتكەن 5- دۇنيەجۇزىلىك كوشپەندىلەر ويىندارىنا دا ماجارلار قاتىسىپ بەلسەندىلىك كورسەتتى.
قازىر تۇركى ەلى سانالاتىن ماجارستانمەن قارىم- قاتىناس مادەني عانا ەمەس، ەكونوميكالىق باعىتتا دامۋدا. تۇگەل تۇركىنىڭ باسىن قوسىپ، مادەني جانە ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىقتى ارتتىرۋعا باعىتتالعان تۇركى مەملەكەتتەرى ۇيىمى - سونىڭ ءبىر دالەلى. تاياۋدا عانا تۇركى جۇرتىنىڭ جەتەكشىلەرى قىرعىزستاندا جينالدى.
نەگىزى تۇركى مەملەكەتتەرى ۇيىمى ءاۋ باستا مادەني قارىم-قاتىناستى نىعايتۋ ماقساتىندا ىرگەتاسى قالاندى. سەبەبى وسى باعىتتا ورتاق مۇمكىندىكتەر مول ەدى، كەيىن ىنتىماقتاستىق ارتىپ، وزگە سالالاردى قامتىدى. تۇركى مەملەكەتتەرى ۇيىمىنا كىرەتىن مەملەكەتتەردە شامامەن 150 ميلليونعا جۋىق ادام ءومىر سۇرەدى. ىشكى جالپى ءونىم كولەمى 1,6 تريلليون دوللارعا جەتكەن. وسىلايشا، جاھاندىق ىشكى جالپى ءونىمنىڭ 1,8 پايىزىن قۇراپ وتىر.
تۇركى كەڭەسىن باسقالاردان ەرەكشەلەيتىن تۇسى - وعان مۇشە مەملەكەتتەر ءتۇرلى ەكونوميكالىق ۇيىمدارعا مۇشە. قازاقستان مەن قىرعىزستان، وزبەكستان شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنا مۇشە. سونداي-اق قازاقستان، قىرعىزستان جانە تۇركيا دۇنيەجۇزىلىك ساۋدا ۇيىمىنىڭ پايداسىن كورىپ وتىر. تۇركيا ناتو مۇشەسى، ەۋروپالىق وداققا ەنۋدى جوسپارلاپ جۇرگەنىنە تالاي جىلدىڭ ءجۇزى بولدى. ال ءبىز ايتىپ وتىرعان ۇيىمنىڭ باقىلاۋشىسى ماجارستان ە و- عا دا، شەنگەن ايماعىنا دا كىرەدى. دەمەك، باۋىرلاس مەملەكەتتەردىڭ ەكونوميكاسىن ىلگەرىلەتۋگە، ساۋدا- ساتتىقتى نىعايتۋعا تولىق نەگىزى بار. بىلتىر ۇيىم مۇشەلەرى اراسىنداعى تاۋار اينالىمى 22 ميلليارد دوللاردان استى. الداعى ۋاقىتتا مۇنى 1,5 ەسە ۇلعايتۋ كوزدەلگەن.
اۆتور
ماديار تولەۋوۆ
