قازاقستان عالىمدارىنىڭ جەتىستىكتەرى ۇلى بريتانيادان شىعاتىن بەدەلدى جۋرنالدا جاريالاندى
استانا. KAZINFORM - ەلەكتروموبيلدەر، سمارتفوندار، ميكروچيپتەر - بارلىعى ەنەرگيانى ءتيىمدى ءارى قاۋىپسىز ساقتاۋ جولدارىن تالاپ ەتەدى. قازاقستان عىلىمى بۇل باعىتتا سەنىمدى قادامدار جاساۋدا، دەپ حابارلادى ق ر عىلىم جانە جوعارى ءبىلىم مينيسترلىگى.
Nazarbayev University ،NU National Laboratory Astana جانە اككۋمۋلياتورلار ينستيتۋتى عالىمدارىنىڭ وزىق جەتىستىكتەرى دۇنيەجۇزىندەگى ەڭ كونە ءارى بەدەلدى عىلىمي باسىلىمداردىڭ ءبىرى - كورولدىك حيميالىق قوعامىنىڭ RSC Advances (Scopus Q1) جۋرنالىنىڭ ارنايى شىعارىلىمىنا ەندى. بۇل شىعارىلىم وتكەن جىلى استانادا وتكەن INESS حالىقارالىق كونفەرەنتسياسىنىڭ ناتيجەلەرىنە ارنالعان.
كوفە - ەنەرگيا كوزى
تاڭعى كوفەدەن كەيىنگى قالدىقتار قوقىسقا تاستالماي، اككۋمۋلياتورعا اينالسا شە؟ NU عالىمدارى كوفەنىڭ قالدىعىن ارنايى تەرمووڭدەۋدەن وتكىزۋ ارقىلى ەنەرگيا جينايتىن ماتەريالعا اينالدىرۋعا بولاتىنىن دالەلدەدى. پروفەسسور ايشۋاق قوناروۆتىڭ جەتەكشىلىگىمەن جانە وڭتۇستىك كورەياداعى Sejong University عالىمدارىمەن بىرلەسكەن جۇمىس ناتيجەسىندە فوسفورمەن «قوسىلعان» قاتتى كومىرتەكتى جاڭا ماتەريال سينتەزدەلدى. عالىمدار جوعارى كەۋەكتى قۇرىلىم الۋعا قاجەتتى وڭتايلى جاعدايلاردى تاپتى. ناتيجەسىندە ماتەريالدىڭ قاسيەتتەرى ايتارلىقتاي جاقساردى، ال ونىمەن بىرگە ناتري-يوندىق باتارەيالارداعى ەنەرگيا جيناۋ مۇمكىندىگى دە ارتتى - بۇل ليتيلىك بالامالاردان ارزان ءارى ەكولوگيالىق تازا شەشىم.
حيميالىق ميني-رەاكتور
پروفەسسورلار سالىمگەرەي ءادىلوۆ پەن نۇرشات نۇراجىنىڭ زەرتتەۋ توپتارى پوليانيليننەن ارنايى نانوۆولوكنو وسىرۋگە ارنالعان جاڭا ميكرورەاكتور ءتۇرىن جاسادى. بۇل تالشىقتار بەرىك ءۇش ولشەمدى قۇرىلىم قۇراپ، ەنەرگيانى جاقسىراق جيناپ، قايتارۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. بۇل زەرتتەۋ ەلەكتروموبيلدەر مەن پورتاتيۆتى ەلەكترونيكاعا ارنالعان جەتىلدىرىلگەن سۋپەركوندەنساتورلاردى جاساۋعا نەگىز بولا الادى.
كومپاكتتى ليتي-كۇكىرت باتارەيالارى
Li-S ميكروباتارەيالارى - ىقشام، تۇراقتى جانە جوعارى ەنەرگيا تىعىزدىعىنا يە. NLA زەرتتەۋ توبى، دوكتور ءاليا مۇقانوۆانىڭ جەتەكشىلىگىمەن، انود پەن كاتود اراسىنداعى ءداستۇرلى سەپاراتوردان باس تارتا وتىرىپ، باتارەيا قۇرىلىمىن جەڭىلدەتتى. بۇل سەپاراتور يونداردى وتكىزىپ، ەلەكتر توگىن وتكىزبەيدى، وسىلايشا قىسقا تۇيىقتالۋدىڭ الدىن الادى. عالىمدار تەوريالىق سىيىمدىلىققا قول جەتكىزىپ، باتارەيانىڭ قىزمەت ەتۋ مەرزىمىن ارتتىردى - قۋاتتىلىعى %60 عا دەيىن ساقتالادى. مۇنداي شەشىم كيىلەتىن ەلەكترونيكا مەن ميكروسيستەمالار ءۇشىن وتە ءتيىمدى - مىسالى، ميكروروبوتتار مەن مەديتسينالىق سەنسورلار ءۇشىن.
ماگنيت ارقىلى اككۋمۋلياتوردى جاقسارتۋ مۇمكىن بە؟
پروفەسسور جۇماباي باكەنوۆتىڭ جەتەكشىلىگىمەن جۇرگىزىلگەن زەرتتەۋ بارىسىندا ليتي-يوندى اككۋمۋلياتورلاردا جيى قولدانىلاتىن فوسفاتتى ليتي-تەمىر كاتودىن جەتىلدىرۋدىڭ ءتيىمدى ءادىسى تابىلدى. بۇل ماتەريال ارزاندىعى مەن ەكولوگيالىق تازالىعىنا بايلانىستى تانىمال، ءبىراق جوعارى توك پەن ۇزاق جۇمىس كەزىندە سىيىمدىلىعى تومەندەپ كەتەدى.
عالىمدار كاتودقا ماگنيتتى نانوبولشەكتەر قوسۋدى جانە ونى ماگنيت ارقىلى كەپتىرۋ ءادىسىن ۇسىندى. بۇل ءتاسىل كاتود قۇرىلىمىن «باپتاپ»، ليتي يوندارىنىڭ قوزعالعىشتىعىن ارتتىردى. زەرتتەۋ بۇل ءادىستىڭ قاراپايىم جانە ونەركاسىپتىك اۋقىمدا قولدانۋعا جارامدى ەكەنىن كورسەتتى.
سۋپەرماتەريالدار جانە مەتال كوبىگى
زەرتتەۋشىلەر ارنايى كوبىككە نيكەل وكسيدىن جاعىپ، ۇستىنە كومىرتەك قاباتىن قوسۋ ارقىلى جاڭا اككۋمۋلياتور ماتەريالىن ازىرلەدى. بۇل قۇرىلىم ليتي-يوندىق باتارەيالاردىڭ ۇزاق قىزمەت ەتۋىن جانە تيىمدىلىگىن ارتتىردى. اتالمىش جۇمىس NLA زەرتحاناسىنداعى دوكتور ارايلىم نۇرپەيىسوۆانىڭ جەتەكشىلىگىمەن جۇزەگە اسىرىلدى. مۇنداي تەحنولوگيالار بولاشاقتىڭ ەلەكتروموبيلدەرىنەن باستاپ ميكروەلەكترونيكاعا دەيىن قولدانۋعا جارايدى.
قازاقستاندىق عالىمداردىڭ ازىرلەمەلەرى ەنەرگيا ساقتاۋ قۇرىلعىلارىنىڭ سيپاتتامالارىن جاقسارتىپ قانا قويماي، قىمبات ءارى سيرەك كەزدەسەتىن مەتالدارعا تاۋەلدىلىكتى تومەندەتۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. يننوۆاتسيالىق شەشىمدەر قازاقستاننىڭ جاھاندىق تەحنولوگيالىق دامۋ ۇدەرىستەرىنە بەلسەندى تۇردە قوسىلىپ جاتقانىن كورسەتەدى. بۇل ازىرلەمەلەر 2025-جىلدىڭ 6-8-تامىز ارالىعىندا استانادا وتەتىن «INESS-2025» اتتى 13-حالىقارالىق كونفەرەنسيادا تالقىلاناتىن بولادى. ءىس-شارا قازاقستان مەتاللۋرگياسىنا زور ۇلەس قوسقان كورنەكتى حيميك ەۆنەي بوكەتوۆتىڭ 100 جىلدىعىنا ارنالادى.
ايتا كەتەيىك، كورەيا عالىمدارى قاتتى ىستىق پەن سۋىققا توتەپ بەرەتىن «سۋپەرمەتال» جاسادى.
