«قازاقستان بالالارى» دەگەن ۇلتتىق جوسپار قابىلدانادى - دەپۋتات

استانا. KAZINFORM - ءماجىلىس دەپۋتاتى ەلنۇر بەيسەنبايەۆ Jibek Joly تەلەارناسىنا بالا قۇقىعى، مەكتەپتەگى بۋللينگ، بالالار اراسىنداعى سۋيتسيد، ينكليۋزيۆتى قوعامدى دامىتۋ سىندى تاقىرىپتاردى قامتىعان سۇقبات بەردى.

- مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆ ۇلتتىق قۇرىلتايدىڭ IV وتىرىسىندا «قازاقستان بالالارى» اتتى ءبىرىڭعاي باعدارلاما قابىلداۋدىڭ قاجەتتىگىن اتاپ ءوتتى. وعان نە تۇرتكى بولدى؟ جەرگىلىكتى بيلىك وكىلدەرى مەن قوعام بەلسەندىلەرى ءوز دەڭگەيىڭدە جۇمىستارىن اتقارا الماي وتىر ما؟

- مەنىڭ ويىمشا، بۇل ماسەلەگە ءسال كەڭىرەك قاراۋ كەرەك. مەملەكەت باسشىسى قاڭتار وقيعاسىنان كەيىن، 2022-جىلدى «بالالار جىلى» دەپ بەكىتتى. جالپى، مەملەكەت باسشىسى وتكەن ءومىرى، ساياسي قىزمەتتەرى بارىسىندا دامىعان مەملەكەتتەردىڭ ءدۇيىم كوپشىلىگىن كوردى. دامىعان مەملەكەتتەردە كەز كەلگەن ستراتەگيا ءبىرىنشى بالادان باستالادى. مىسالى، ەۋروپانىڭ دامىعان مەملەكەتتەرىندە ءبىلىم جانە عىلىم، اعارتۋ مينيسترلىكتەرى ءوز باعدارلامالارىندا ءبىرىنشى «مەنىڭ پوزيتسيام - انگليانىڭ بالالارىن باقىتتى ەتۋ» دەيدى. ال بالالاردىڭ باقىتتى بولۋى نەدەن باستالادى؟ بىرىنشىدەن، بالالاردى قورعايتىن، ولارعا مۇمكىندىك بەرەتىن، ولارعا ءار ءتۇرلى ينفراقۇرىلىم جاسايتىن، ولاردىڭ دەنساۋلىعىن رەتتەيتىن، ءبىلىمىن شىندايتىن باعدارلامالاردى ەنگىزۋ جانە ونى ساپالى ىسكە اسىرۋ. سوندىقتان مەملەكەت باسشىسى بالالارعا قاتىستى وسى باعىتتا جۇيەلى ساياسات جۇرگىزىپ كەلە جاتىر. 2022-جىلدى «بالالار جىلى» دەپ بەلگىلەدى. ودان كەيىن بالالاردىڭ قۇقىعىن قورعايتىن، مەنىڭ ارىپتەسىم دينارا زاكيەۆامەن بىرگە ءبىز بۋللينگتى رەتتەيتىن زاڭ جوباسىنىڭ اۆتورى بولدىق. ەسىڭىزدە عوي، ءبىر شۋ بولىپ ەدى. الەۋمەتتىك جەلىدە تالقىلاپ، ءبىرشاما نورمالاردى قابىلدادىق. بىرىنشىدەن، ءبىر بالاعا ەكىنشى بالاعا شەكتەن شىققان بۋللينگ جاساپ، قول جۇمسايتىن بولسا، بالا عانا جاۋاپكەرشىلىكتى كوتەرمەيدى. اتا-انا دا جاۋاپكەرشىلىكتى كوتەرەدى. ءبىلىم ورداسىنا دا تىكەلەي جاۋاپكەرشىلىكتى ارتامىز. ماسەلە سوندا. ەسىڭىزدە مە؟ وسى 2022-2023-جىلدارى مەكتەپتەردە بالالارعا كوپتەگەن پسيحولوگيالىق تەستتەر كەلە باستادى عوي. بارىمىزگە تۇسىنىكسىز. جىنىسىن اۋىستىرۋعا بايلانىستى جانە باسقا دا قيسىنسىز ءبىر سۇراقتار. سولاردىڭ بارلىعى بالالارمەن جۇمىس ىستەيتىن مەملەكەتتەگى ساياساتتىڭ بىرىزدەندىرىلمەگەندىگىنىڭ سالدارىنان بولدى. سول زاڭ جوباسىنىڭ اياسىندا ءبىز ونى دا رەتتەدىك. ول جۇمىس تا بىرىزدەندىرىلدى. Amanat پارتياسى بالالاردىڭ قۇقىعىن قورعايتىن 111 دەگەن call-ورتالىق جاسادى. مەملەكەت باسشىسىنا بۇل باعىتتا تىڭ باستاما ۇسىنعان جالعىز پارتيا بولدى دەپ ايتا الامىن. پرەزيدەنت قازىر ول call-ورتالىقتى مەملەكەتتىك دەڭگەيدە، ۇكىمەتتىڭ دەڭگەيىنە كوتەردى. شتات كوبەيدى، call-ورتالىق قازىر وتە ءتيىمدى جۇمىس ىستەپ جاتىر. اتا-انا دا، بالا دا حابارلاسۋعا بولادى.

- ءيا، ءبىزدىڭ ارنا بۇل تۋرالى ماتەريال جاسادى. وعان قازىر تەك بالالاردىڭ قۇقىعى ەمەس، ەلدەگى كەز كەلگەن ماسەلە بويىنشا حابارلاسۋعا بولاتىنىن بىلەمىز.

- ءبىراق ءبىز قازىر ول ماسەلەنى رەتتەپ جاتىرمىز. قازىر تەك بالالار قۇقىعىنا بايلانىستى جازبا قالدىرۋعا بولادى. ەگەر بالا حابارلاسىپ، ماسەلەسىن ايتسا، وندا ول بالانى ىزدەيدى. ماماندار حابارلاسادى. «قانداي جاعداي بولدى ەكەن، مۇمكىن بىرەۋ ونى ماجبۇرلەپ تەلەفونىن الىپ قويدى ما» دەگەن سياقتى. كوردىڭىز بە؟ وسىنداي ماسەلەلەر - مەملەكەت باسشىسىنىڭ بالالارعا دەگەن قامقورلىعىنىڭ اياسىندا جاسالىپ جاتقان ستراتەگيالىق شەشىمدەر. بۇعان وسىنداي باعا بەرۋ كەرەك. بۇل باعدارلامالاردى توپتاستىرىپ، جاسالىپ جاتقان دۇنيەلەردىڭ بارلىعىن ءبىر ۇلتتىق جوسپارعا ەنگىزۋ. ياعني، ءسىز دە بىز دە بالالارعا جاسالىپ جاتقان باعدارلامالاردى ءبىر جەردەن كورە الامىز. قازاقستاندا قانداي مۇمكىندىكتەر جاسالىپ جاتقانىڭ ءبىر پلاتفورمادان انىقتايمىز. نەگە دەيسىز عوي؟ ويتكەنى قازاقستان - جاس مەملەكەت. بۇل كەشە قۇرىلعان مەملەكەت رەتىندە ەمەس، ۇلتىنىڭ جاس ەرەكشەلىگىنە بايلانىستى. مىسالى، قازاقستاندا 7 ميلليونعا جۋىق بالا بار. حالقىمىزدىڭ ۇشتەن ءبىرى - بالالار. ال ەلىمىزدە 35 جاسقا دەيىنگى جاستاردىڭ سانى 6 ميلليوننان اسىپ جىعىلادى. سوندا ەلىمىزدىڭ %60 - جاستار. ونىڭ جارتىسى - بالا، جارتىسى - جاستار. كوردىڭىز بە؟ سول سەبەپتى مەملەكەت باسشىسى ستراتەگيالىق قادامدار جاساپ وتىر. بۇگىن وسى 7 ميلليون بالاعا ءبىز ناقتى كومەك كورسەتىپ، ولاردىڭ باعىت-باعدارىن انىقتاپ، ولاردىڭ اراسىنداعى سۋيتسيد، بۋللينگ، ءبىلىم الا الماۋ، ساۋات اشا الماۋ سياقتى پروبلەمالاردى شەشەتىن بولساق، قازاقتىڭ جاقسى ءبىر ءتامسىلى بار عوي «ەلۋ جىلدا ەل جاڭا» دەگەن، سوندا ءبىز الداعى 50 جىلدىققا مىنا بالالاردى دايىندايمىز.

- ءسىزدىڭ كوميتەتتىڭ تاراپىنان مىندەتتى تۇردە ۇسىنىستار تۇسەتىن شىعار؟ ءبىرىنشى كەزەكتە قانداي ۇسىنىس بولۋى مۇمكىن؟

- باعىت-باعدارعا ءبولىپ كورەيىك. مىسالى، بالالاردىڭ اراسىندا نە جاسالادى؟ ءبىرىنشى بالالاردىڭ بىلىمىنە، دەنساۋلىعىنا، ولاردىڭ الەۋمەتتىك قورعالۋىنا، سپورتپەن قامتاماسىز ەتىلۋىنە، ولاردىڭ مادەني سالاداعى ءىس-شارالارىنا، ەڭ باستىسى قۇقىقتىق كومەك كورسەتۋگە جانە وسىنىن ءبارىن ىسكە اسىرۋعا زاڭ جوبالارىن وزگەرتۋىمىز كەرەك بولعان. ەندى قانداي پروبلەمالار بار؟ 7 ميلليون بالا ءبىلىم الىپ جاتىر. مەملەكەت باسشىسى ولارعا بايلانىستى ناقتى باعىتتى كەشەگى قۇرىلتايدا انىقتادى. «بۇدان بىلاي «ءبىرتۇتاس تاربيە» «ادال ازامات» دەپ اتالسىن» دەدى. ياعني، مەملەكەت باسشىسى الدىڭعى قۇرىلتايدا كوتەرگەن «ادال ازامات» كونتسەپتسياسى، ونىڭ ستراتەگيالىق باعىتى ەندى بالالارعا قاراي بۇرىلادى. قازاقستاننىڭ ءاربىر بالاسىنىڭ اناۋ تۇرعان ەۆەرەست شىڭىنا («ادال ازامات» كونتسەپتسياسى) جاساعان ءاربىر قادامىن رەتتەۋىمىز كەرەك. بۇل ءبىرىنشى باعىت. ول بويىنشا ارينە، زاڭناماعا وزگەرىستەر ەنگىزىلەدى. ءبىرىنشى كەزەكتە اكىمشىلىكتە بالالاردىڭ قۇقىعىن قورعايتىن ارنايى باسقارما اشىلادى. ءقازىر بالالار قۇقىعىن قورعاۋ دەگەن اكىمدىكتە ءبىلىم باسقارماسىنىڭ اياسىنداعى ءبىر ءبولىم عانا. ءال بىراق قازىر بالالارعا جاسالىپ جاتقان بىزدە كومەكتەر كوپ. سونىمەن قاتار بالالاردىڭ اراسىنداعى پروبلەمالار دا جەتەرلىك. باسقارما اشىلادى. ەكىنشىدەن، ەلىمىزدە ەرەكشە بالالاردىڭ سانى دا از ەمەس. 700 مىڭ ەرەكشە جان بولسا، سونىڭ 110 مىڭعا جۋىعى ەرەكشە بالالار. ولارعا ءبا بىر بەلگىلەنگەن دەڭگەيدە كومەك كورسەتۋ كەرەك. زاڭ اياسىندا وسىدان ەكى جارىم جىل بۇرىن ولاردىڭ مۇگەدەكتىك الۋ كاتەگورياسىن ۇلكەندەردىكى سياقتى «ءبىرىنشى، ەكىنشى، ءۇشىنشى توپ» دەپ بەلگىلەدىك. بۇل ءبىرىنشى جەڭىس بولدى. ەرتەڭ ولار مۇگەدەكتىگىنەن ايىعىپ كەتە الماعان جاعدايدا ءدال سول ءوزىنىڭ توبى بويىنشا ۇلكەندەردىڭ قاتارىنا قوسىلادى دا، سول جەردەگى الاتىن تيەسىلى الەۋمەتتىك جاردەماقىلارىن الا بەرەدى. بۇل تاعى ءبىر باعىتى. ودان كەيىن تاعى ءبىر باعىتى - جاڭاعى الەۋمەتتىك قورعاۋ. قازاقستاندا شامامەن 600 مىڭعا جۋىق وتباسىندا تاربيەلەنىپ جاتقان الەۋمەتتىك وسال توپتاعى بالالار بار. بۇل ەداۋىر سيفر. وسى جۇمىستاردىڭ بارلىعىنا كوورديناتسيا جاسايتىن، ولاردىڭ بارلىعىن ۇيلەستىرەتىن، سول پروبلەمالاردى شەشەتىن مىسالى، مينيسترلىكتەر بار عوي، سولاردىڭ جۇمىسىڭ ۇيلەستىرەتىن باسقارما قۇرىلادى. مەملەكەتتىك قىزمەتتە پروتوكولدى شەشىم، حاتتاما دەيمىز، مەملەكەت باسشىسىنىڭ جارلىعى، مينيسترلەردىڭ قابىلدايتىن شەشىمدەرى، ۇكىمەتتىڭ شەشىمى دەيمىز. وسى سياقتى بالالارعا بايلانىستى پروبلەمالاردىڭ بارلىعىن رەتتەيتىن، سولاردىڭ بارلىعىن ءبىر جەرگە جينايتىن «قازاقستان بالالارى» دەگەن ارنايى باعدارلاما قابىلدانادى. مۇمكىن باعدارلاما بولادى. مۇمكىن ۇلتتىق جوسپار بولادى. مۇمكىن ءتۇرلى قادامداردىڭ الگوريتمى بولادى. مەملەكەت باسشىسىنا ۇسىنامىز. ءبىراق مىندەتتى تۇردە ۋاقىتى، شەشىمى، جاۋاپتى ازامات بەلگىلەنەدى. وسىلايشا ءبىز بارلىق بالاعا جاسالىپ جاتقان ءتۇرلى ماسەلەلەردى وسى باعدارلامانىڭ اياسىندا توپتاستىرامىز. بۇل مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ جۇمىسىن ۇيلەستىرەتىن جانە ولاردىڭ بالالارعا بايلانىستى باعىت-باعدارىن انىقتايتىن باعدارلاما بولادى.

تاعى ءبىر وزەكتى ماسەلە. بالالاردىڭ سۋرەتىن ۇستاپ الىپ، ءارتۇرلى ازاماتتار قورلارعا قارجى جيناپ جۇرەدى. قايسىسى ءجون، قايسىسى ءجونسىز، قايسىسىنىڭ ارتىندا الاياقتار تۇر ەكەنىن ءسىز بەن ءبىز انىقتاي المايمىز.

- ول ساعان پسيحولوگيالىق تۇردە اسەر ەتەدى. سەنىڭ جانىڭ اشىعاننان كەيىن تيىن-تەبەنىڭدى بەرەسىڭ.

- سول ماسەلەنى رەتتەيمىز. قازىر ونىڭ ءارتۇرلى مەحانيزمدەرىڭ قاراستىرامىز. مۇمكىن وعان شەكتەۋ قويامىز. مۇمكىن تەك رەسمي قايىرىمدىلىق قورلارىنىڭ رەەسترىن جاسايمىز. تەك سول قورلاردىڭ اتىنان جۇمىس ىستەۋدى شەگەندەيمىز. ولاردىڭ اتىن جامىلىپ، قورلاردى پايدالانباس ءۇشىن، مۇمكىن، تىكەلەي QR-كود جانە سولاردىڭ ەسەپشوتتارىنا عانا اقشا اۋدارۋ مۇمكىندىگىن ەنگىزەمىز.

- ناقتى قانداي شارا جۇزەگە اسۋى مۇمكىن؟

- بۇدان بولەك قازىر بارلىق بانك وسىنداي قورلاردى اشۋعا مۇمكىندىك بەرە بەرەدى. سولاردىڭ بارلىعىن شەكتەيمىز. ياعني، رەەستر بولۋ كەرەك، شوتتارى بولۋ كەرەك، ەسەپتەرى بولۋ كەرەك. وسى ماسەلەنى پىسىقتايمىز. بۇل ازىرگە - يدەيا. بۇل مەنىڭ ويىم، ارىپتەستەرىمنىڭ ويى. قوعامداعى ازاماتتاردىڭ دا ويىن تىڭدايمىز. بۇل ءبىر. ەكىنشىدەن، تاعى ءبىر ماسەلە - بالالاردى قاراۋسىز قالدىرماۋ ماسەلەسىن زاڭدا شەگەلەپ تاستاعىمىز كەلەدى. وسى ماسەلەنى دە شەگەندەيمىز. تاستاۋعا بولمايدى. بالا 16 جاسقا تولمايىنشا ونى تاستاۋعا، جىبەرۋگە بولمايدى. وسى ماسەلەنى رەتتەيمىز. تاعى ءبىر ماسەلە بار. بالالاردىڭ اتىنا جازىلعان ءۇيى دەيمىز عوي. ءارتۇرلى جاعدايلار بولىپ جاتادى. اكەسى مەن اناسى قايتىس بولادى. سوندا بالانى جاقىندارى قاراۋىنا الادى. ءبىراق ولار جىمىسقى ارەكەتپەن الادى. ياعني، بالانىڭ اتىنداعى ءۇيىن العىسى كەلەدى، الداپ-ارباپ تۇسىرەدى. دۇرىس قارامايدى دەگەن سياقتى. وسىنداي ماسەلەلەردە بالالارعا تىكەلەي تيەسىلى، مۇراگەرلىكپەن قالعان ۇيلەردى، دۇنيەلەردى %100 زاڭمەن قورعاۋ ماسەلەسىن قاراستىرىپ جاتىرمىز. زاڭ اياسىندا بالالار اراسىنداعى سۋيتسيد ماسەلەسىنە بايلانىستى نورمالاردى قاراستىراتىن شىعارمىز. ول بويىنشا كەشەندى ءىس-شارالار ءتىزىمىن جاسايمىز. قازاقستاندا بالالارعا ارنالعان سپورتتىق ينفراقۇرىلىم اۋىلدىق جەرلەردە %50 كە جەتپەيدى. مىسالى، قازاقتاندا 6 مىڭ اۋىل بولسا، سونىڭ 3 مىڭىڭدا ينفراقۇرىلىم جوق دەگەن ءسوز. وسىنى دا زاڭمەن شەگەندەيمىز. «اۋىل - ەل بەسىگى» سياقتى باعدارلامالاردا، زاڭدا بەكىتىپ، مىندەتتەيمىز. ياعني، بيزنەستىڭ كومەگىمەن نە بولماسا بيۋدجەتتىڭ ەسەبىنەن قارجى سالۋ دەگەن سياقتى. تاعى ءدا بىر ۇلكەن ماسەلە - بالالاردى قوسىمشا بىلىممەن قامتۋ. قازىر بايقاساڭىز، مەكتەپتەن بولەك قوسىمشا ءبىلىم المايتىن بالالار كوبىنە باعدارلامالاردى ۋاقىتىندا تۇسىنبەي جاتادى. ال قوسىمشا ءبىلىمنىڭ كوپشىلىگىنە قارجى تولەنۋ كەرەك. الەۋمەتتىك وسال توپتارداعى بالالاردىڭ %70 قوسىمشا بىلىممەن قامتىلماعان. ەرتەڭ ولار باسەكەلەستىككە توتەپ بەرە المايدى. ولاردىڭ جاعدايىن جاساعانىمىزبەن ءبىلىمىن شىڭداماسا، ءبارىبىر قوعامدا ءالسىز توپقا اينالادى. ودان كەيىن ولاردىڭ بالالارى ءدا دال سونداي ءالجۋاز بولماسا دا قورعالماعان توپ بولىپ شىعا كەلەدى. سول ءۇشىن سونداي وتباسىلاردىڭ بالالارىن قوسىمشا بىلىممەن قامتۋ ماسەلەسىن قاراستىرامىز.

- كوپ راقمەت، ەلنۇر مىرزا.

اۆتور باقىتگۇل اباي قىزى