قازاقستان-ارمەنيا: بايلانىس قاي باعىتتا دامىپ كەلەدى

استانا. قازاقپارات - بۇگىن ارمەنيا پرەزيدەنتى ۆااگن حاچاتۋريان قازاقستانعا رەسمي ساپارمەن كەلمەك. بۇل ساپار اياسىندا جوعارى دەڭگەيدەگى ءبىرقاتار كەلىسسوز جۇرگىزىلۋى كەرەك.

اسىرەسە، ساياسي، ساۋدا-ەكونوميكا جانە مادەني-گۋمانيتارلىق باعىتتا جاڭا بەتبۇرىس بولۋى مۇمكىن. وسى تۇستا Kazinform ءتىلشىسى ەكى ەل قارىم-قاتىناسىنىڭ باسىم باعىتتارىنا شولۋ جاساپ، ءمان-ماڭىزىنا ءۇڭىلىپ كوردى.

ەكىجاقتى قارىم-قاتىناستىڭ ورناۋى

قازاقستان تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن كوپ ۇزاماي-اق، 1992-جىلى 27-تامىزدا ارمەنيا رەسپۋبليكاسىمەن ديپلوماتيالىق بايلانىس ورناتتى. سول جىلى قازاندا ەلىمىزدە ارمەنيا رەسپۋبليكاسىنىڭ ەلشىلىگى اشىلدى. ال ارمەنياداعى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ەلشىلىگى 2007-جىلدىڭ ناۋرىزىنان بەرى جۇمىس ىستەيدى.

ەكى ەل قارىم-قاتىناسى دوستىق پەن ءوزارا ءتيىمدى ىنتىماقتاستىق ارقىلى دامىپ كەلەدى. ەكى ەل اراسىنداعى قاتىناستى رەتتەيتىن نەگىزگى قۇجاتتار 1993-جىلى جانە 1999-جىلى قابىلداندى. ولار - قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەن ارمەنيا رەسپۋبليكاسى اراسىنداعى قاتىناستاردىڭ نەگىزدەرى تۋرالى شارت جانە دوستىق پەن ىنتىماقتاستىق تۋرالى شارت. ەكىنشى ماڭىزدى قۇجاتتىڭ بيىل 25 جىلدىعى اتالىپ ءوتتى.

ەكىجاقتى جانە كوپجاقتى قاتىناستى ودان ءارى دامىتۋعا جانە نىعايتۋعا دەگەن ۇمتىلىس جوعارى دەڭگەيدەگى ءوزارا ساپارلارمەن ايقىندالادى. ماسەلەن، ارمەنيا رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەمەر-ءمينيسترى نيكول پاشينياننىڭ 2019-جىلى 29-مامىرداعى جوعارى ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق كەڭەستىڭ مەرەيتويلىق وتىرىسىنا قاتىسۋ ءۇشىن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنا جۇمىس ساپارىمەن كەلۋى. ساپار شەڭبەرىندە ق ر پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقايەۆپەن كەزدەستى.

ءوز كەزەگىندە قازاقستان پرەزيدەنتى 2019-جىلى 31-قىركۇيەكتە جوعارى ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق كەڭەستىڭ وتىرىسىنا قاتىسۋ ءۇشىن ارمەنيا رەسپۋبليكاسىنا جۇمىس ساپارىمەن باردى. ساپار شەڭبەرىندە ارمەنيا پرەمەر-ءمينيسترى ن. پاشينيانمەن ەكىجاقتى كەزدەسۋ ءوتتى.

2021-جىلى ماۋسىمدا ارمەنيا پرەزيدەنتى ا. ساركيسيان قازاقستانعا جۇمىس ساپارىمەن كەلدى. ال 2022-جىلدىڭ اقپانىندا ارمەنيا پرەمەر-ءمينيسترى ن. پاشينيان ە ۇ ا ك وتىرىسىنا قاتىسۋ ءۇشىن قازاقستانعا كەزەكتى رەت ات باسىن بۇردى. قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقايەۆ ۇ ق ش ۇ ۇ ق ك سەسسياسىنا قاتىسۋ ءۇشىن 2023-جىلى 23-قاراشادا ەريەۆانعا جۇمىس ساپارىمەن سوقتى.

بۇعان قوسا، تۇراقتى نەگىزدە ە ا ە و، ت م د سونداي-اق ءتۇرلى جانە كوپجاقتى فورۋمدار مەن ءىس-شارالار شەڭبەرىندە قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەن ارمەنيا رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەمەر-مينيسترلەرى اراسىندا جۇمىس ساپارلارى مەن ەكىجاقتى كەزدەسۋلەر وتكىزىلىپ كەلەدى.

ەكى ەلدىڭ پارلامەنتارالىق ءوزارا ءىس-قيمىلى ءداستۇرلى جوعارى دەڭگەيدە، سەنىمدى نەگىزدە دامىپ جاتىر. قازاقستان-ارمەنيا پارلامەنتتىك دوستىق توپتارى فورماتىندا دا، حالىقارالىق پارلامەنتتىك ۇيىمداردىڭ الاڭدارىندا دا ۇستانىمدارى مەن باستامالارىن ءوزارا قولداپ ءجۇر.

تاۋار اينالىمىنىڭ ءوسۋى

ق ر ۇلتتىق ستاتيستيكا بيۋروسىنىڭ دەرەگىنە جۇگىنسەك، 2023-جىلدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا، قازاقستان مەن ارمەنيا اراسىنداعى تاۋار اينالىمى 53,1 ميلليون دوللار بولعان. 2022-جىلى 43,1 ميلليون دوللار بولعان ەدى، ياعني ءبىر جىل ارالىقتاعى ءوسىم 23 پايىزعا جەتتى.

جالپى تاۋار اينالىمىنىڭ 33,3 ميلليون دوللارى قازاقستان ەكسپورتىنا تيەسىلى بولسا، قالعان 19,8 ميلليون دوللارى ارمەنيا ۇلەسىندە. ەندى «قازاقستان ارمەنياعا نە جەتكىزدى؟» دەگەن ساۋالعا كەلسەك. ۇلتتىق ستاتيستيكا بيۋروسىنىڭ دەرەكتەرى بويىنشا، ەلىمىز ارمەنياعا:

تەمىر ونىمدەرىن (1,7 ميلليون دوللار)

وڭدەلمەگەن اليۋمينيي (0,79 ميلليون دوللار)

قاعاز (0,67 ميلليون دوللار)

پلاستماسسا (222,7 مىڭ دوللار)

سۋسىندار (171,1 مىڭ دوللار)

قارا مەتالدان جاسالعان بۇيىمدار (115 مىڭ دوللار)

ۇننان جاسالعان دايىن ونىمدەر (80,7 مىڭ دوللار)

قانت جانە كونديتەرلىك ونىمدەر (44,1 مىڭ دوللار)

بيداي ۇنىن (29,7 مىڭ دوللار) تاسىمالداعان.

ال ارمەنيا تاراپى قازاقستانعا:

ەتيل ءسپيرتىن (4,1 ميلليون دوللار)

توڭازىتقىش پەن مۇزداتقىش (1,4 ميلليون دوللار)

ءدارى- دارمەك (0,9 ميلليون دوللار)

سۋسىندار (0,35 ميلليون دوللار)

گيگيەنالىق جانە كوسمەتيكالىق قۇرالدار (141,5 مىڭ دوللار)

ەلەكتر ترانسفورماتورلارى (134,5 مىڭ دوللار)

فەرروقورىتپالار (97,4 مىڭ دوللار)

سورعىلار (88,7 مىڭ دوللار)

بوياۋلار، لاكتار مەن ەرىتىندىلەر (62,3 مىڭ دوللار) اكەلگەن.

بۇدان بولەك، بيىل ساۋىردە ەريەۆان قالاسىندا قازاق-ارميان بيزنەس-فورۋمى وتكىزىلدى. وسى جيىندا دا ەكونوميكانى دامىتۋعا نەگىزدەلگەن بىرنەشە قۇجات قابىلداندى.

ەكى ەلدىڭ بيزنەس سالاسىنداعى ارىپتەستىگى دە قارقىندى ءوسىپ كەلەدى. ءبىر عانا مىسال، ۇلتتىق بانك دەرەگىنشە، 2020-2022-جىلدار ارالىعىندا قازاقستانعا ارمەنيادان 11 ميلليون دوللار ينۆەستيتسيا تارتىلعان.

مادەني-گۋمانيتارلىق ىنتىماقتاستىق

قازاقستان مەن ارمەنيا اراسىنداعى مادەني-گۋمانيتارلىق ىنتىماقتاستىق جوعارى دەڭگەيدە دامىپ جاتىر. 2006-جىلى مادەنيەت سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىق تۋرالى ۇكىمەتارالىق كەلىسىم شەڭبەرىندە ەكى ەل اراسىنداعى مادەني بايلانىستاردى نىعايتۋ ءۇشىن كوپتەگەن باستامالار ىسكە استى.

2010-جىلدان باستاپ قازاقستاننىڭ ارمەنياداعى ەلشىلىگىنىڭ قولداۋىمەن ەريەۆان مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتى تۇركولوگيا كافەدراسىنىڭ جانىنان قازاق ءتىلى، مادەنيەت جانە تاريح ورتالىعى قۇرىلدى. ال 2016-جىلى ارمەنيانىڭ ۇلتتىق كىتاپحاناسىندا قازاق ادەبيەتى ورتالىعى اشىلدى. سونداي-اق ارمەنيادا ءتۇرلى مادەني ءىس-شارا، سونىڭ ىشىندە كونفەرەنسيالار، ادەبي-مۋزىكالىق كەشتەر جانە كىتاپتار تانىستىرىلىمى ۇيىمداستىرىلدى.

ارميان تىلىندەگى «قازاق ادەبيەتىنىڭ انتولوگياسى» كىتابىنىڭ تۇساۋكەسەرى، «اباي-175»، «ەريەۆانداعى اباي وقۋلارى» جيناقتارىنىڭ تۇساۋكەسەرى ءوتىپ، قىپشاق تىلىندەگى ارميانوگرافيالىق جازبا ەسكەرتكىشتەرىنىڭ تاقىرىبىنا ارنالعان حالىقارالىق كونفەرەنسيالار بولدى.

قازاقستاننىڭ «نايري» مادەني ورتالىقتارى قاۋىمداستىعىنىڭ قىزمەتى، سونداي-اق قازاقستاننىڭ 14 قالاسىندا جۇمىس ىستەيتىن ارميان مادەني ورتالىقتارى قازاقستان مەن ارمەنيا اراسىنداعى مادەني بايلانىستاردى نىعايتۋعا ىقپال ەتىپ كەلەدى.

ەكى ەلدىڭ مادەنيەت جانە ونەر وكىلدەرى ءتۇرلى حالىقارالىق جانە وڭىرلىك ءىس-شارالارعا بەلسەندى قاتىسادى. بۇل قازاقستان مەن ارمەنيا اراسىنداعى مادەني بايلانىستى ودان ءارى دامىتۋعا ىقپال ەتىپ وتىر.

ەكى ەل ءتۇرلى سالادا بايلانىس ورناتىپ ۇلگەرگەن. قازاقستان مەن ارمەنيانىڭ ساياسي ساراپشىلارىنىڭ دا اراسىندا تىعىز قارىم- قاتىناس بار. مىسالى، قر پرەزيدەنتى جانىنداعى قازاقستان ستراتەگيالىق زەرتتەۋلەر ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى ەركىن تۇقىموۆتىڭ ايتۋىنشا، ەكى ەلدىڭ ىنتىماقتاستىعىن نىعايتۋ ارقىلى جاھاندا بولىپ جاتقان وقيعالاردى تۇسىنۋگە، تالداۋعا بولادى، سوندىقتان دا ەكى ەل بايلانىسى ماڭىزدى.

- ەكى ەل ساراپشىلارىنىڭ اراسىندا ديالوگ ورناتىلعان. سول ارقىلى ءبىز ءبىر-ءبىرىمىز تۋرالى ءبىلىمىمىزدى ارتتىرا الامىز. بۇل قارىم-قاتىناس ەكىجاقتى ءوزارا ءىس-قيمىلدىڭ نەگىزگى باعىتتارىن، وڭىرلىك ساياسات ماسەلەلەرىن، بولىپ جاتقان پروتسەستەرگە باعا بەرۋگە مۇمكىندىك اشتى، - دەيدى ساراپشى.

بۇعان دەيىن حابارلاعانىمىزداي، مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ شاقىرۋىمەن ارمەنيا پرەزيدەنتى ۆااگن حاچاتۋريان ەلىمىزگە رەسمي ساپارمەن كەلەدى.

اۆتور ماديار تولەۋوۆ