قازاق ىرىم-تىيىمدارىنىڭ شىعۋ تەگى
ءاربىر قازاق بالاسى جاستايىنان ءۇيىنىڭ ۇلكەندەرىنەن، اتا-اجەسىنەن «نان قيقىمىن شاشپا»، «قولدى جۋعان سوڭ سىلكىمە»، «تاڭعى استى تاستاما» سىندى ىرىم-تىيىمداردى ەستىپ وسەدى.

دەگەنمەن ءوزى ءبىر تىيىمنىڭ تۇپكى سەبەبىن بىلسە، ەندى ءبىرىنىڭ ماعىناسىنا تەرەڭ بويلاي الماۋى ابدەن مۇمكىن.
شىعىس تانۋشى سانجار كەرىمبايدىڭ «سالت-ءداستۇر سويلەيدى» اتتى كىتابىندا ءدال وسى ماسەلەنىڭ شەشىمى بار.
اۆتور بارشامىزعا تانىمال ىرىم-تىيىم، ادەت-عۇرىپتاردىڭ ارتىندا نە جاتقانىن اڭىز-اپسانالارمەن، ءدىني وقيعالارمەن بايلانىستىرىپ تۇسىندىرەدى.
Bugin.kz پورتالى اتالعان كىتاپتان بىرنەشە تىيىمنىڭ شىعۋ تەگىن ۇسىنادى.
نان قيقىمىن شاشپا
بىردە ىبىرايىم پايعامبار قۇدايعا:
- ۋا، جاراتۋشى يەم! ءوزىمدى باي ەتتىڭ، ءتورت تۇلىگىمدى ساي ەتتىڭ. «الماقتىڭ دا سالماعى بار» دەگەن. مىڭعىرعان مالدىڭ سۇراۋى قيىن بولا ما دەپ قورقامىن. ارتىعىن قايتىپ ال. مەن ازعا قاناعات قىلايىن! - دەيدى. اللا وعان:
- ەي، ىبىرايىم، بەرەكەم قاشىپ، مالىم سارقىلسىن دەسەڭ، بۇدان بىلاي ناندى وتىرىپ ەمەس، اتتىڭ ۇستىندە جە. ناننىڭ قيقىمى شاشىلىپ، جەرگە ءتۇسسىن. نان ءراسۋا بولسا، بەرەكەڭ كەتەدى. مەن ىرىستى ناننىڭ قيقىمىنا جاسىرعام. سەن اس جەگەندە ءبىر ءتۇيىرىن دە جەرگە تۇسىرمەي، ەتەگىڭە جيناپ الاسىڭ. سوندىقتان بەرەكە دارىپ، ساعان داۋلەت تەز ءبىتتى، - دەيدى.
«نان قيقىمىن تەرىپ جە، باي بولاسىڭ» دەگەن ءسوز ىبىرايىمنان قالىپتى دەسەدى.
ساۋساقتى سىقىرلاتپا
ءىبىلىستىڭ اكە-شەشەسى ابىلەت پەن تابىلەت قۇلشىلىق كەزىندە تاڭدايىن قاعىپ، وعاش دىبىس شىعارادى ەكەن. ال ءتاسپى تارتقاندا ساۋساقتارىن سىقىرلاتادى ەكەن. ۇلىق اللا ولاردى جامان ادەتىنەن قانشا تىيسا دا، ولار جالعاستىرا بەرىپتى. وسىنىڭ كەسىرىنەن ابىلەت پەن تابىلەت ءتاڭىردىڭ تەرىس نازارىنا ءىلىنىپتى. وسىعان وراي، قازاقتار بالالارىن «تاڭدايىڭدى تارتپا، ساۋساعىڭدى سىقىرلاتپا، ول - شايتانعا تارتقان ءتاپسىڭ. «باعىڭ بايلانادى، باقىتىڭ قايتادى» دەپ تىيىپ وتىراتىن بولىپتى.
قولدى جۋعان سوڭ سىلكىمە
بىردە عايسا پايعامبار جولاۋشىلاپ كەلە جاتىپ ءىبىلىستى كورەدى. ءىبىلىس ىزىنە جۇزدەگەن ۇرپاعىن ەرتىپ الىپ، ساپ بولىپ كەتىپ بارا جاتىر ەكەن. عايسا:
- ءاي، ءىبىلىس، مىنانىڭ بارلىعى بالالارىڭ با؟ - دەپ سۇرايدى.
- ءيا، بالالارىم.
- نە دەگەن كوپ! قالاي ءوسىپ، كوبەيگەنسىڭدەر؟ - دەپ تاڭعالادى. سوندا ءىبىلىس:
كەي ادامدار قولىن جۋعاندا سىلكىلەيدى. سىلكىلەگەندە شاشىراعان ءار تامشىدان مەنىڭ بالالارىم پايدا بولادى. ادام قولىن جۋعاندا «سۇلگىمەن سۇرتپەي سىلكىسە ەكەن» دەپ تىلەپ تۇرامىن، - دەپتى.
ءىبىلىستىڭ جاۋابىن ەستىگەندە عايسانىڭ جۇرەگى ءدىر ەتە قالىپتى. سودان باستاپ ول: «جۋعان قولدى سىلكىمەڭدەر»، - دەپ ۇگىت-ناسيحات ەتىپتى.
تاڭعى استى تاستاما
بىردە جاقىپ پايعامبار تاڭەرتەڭ جولعا شىقپاق بولادى. بايبىشە:
- مىنا تاڭعى استى ءىشىپ كەت، شايدى دايىنداپ قويدىم، - دەيدى. جاقىپ:
- جولدان قالامىن، - دەيدى دە، بۇرىلماي كەتە بارادى.
جولدا كەلە جاتسا، الدىنان جىلان كەزدەسەدى. جاقىپ وڭعا قاراي جۇرسە، ول وڭ جاققا، سولعا قاراي جۇرسە، جىلان دا سولعا قاراي جۇرەدى ەكەن. ءبىر كەزدە جاقىپ قامشىسىن الىپ:
- مەن پايعامبارمىن عوي، نەعىپ جولىمدى بوگەيسىڭ؟ - دەپ جىلاندى وسىپ جىبەرەدى. جىلان ىنىنە قاشىپ تىعىلادى. جاقىپ ارى قاراي جۇرە بەرگەندە، اتىنىڭ اياعى ءبىر تەسىككە تىعىلىپ، ءوزى اتتان قۇلاپ تۇسەدى. قاراسا، اتىنىڭ الدىڭعى اياعى سىنىپ كەتكەن ەكەن. جاقىپ اتىن جەتەكتەپ، كەيىن قاراي ۇيگە قايتادى. بايبىشەسى الدىنان شىعىپ:
- نە بولدى؟ - دەپ سۇرايدى. جاقىپ:
- اتىمنىڭ اياعى قايىرىلدى، - دەيدى.
- مەن ءبىلىپ ەدىم. تاڭەرتەڭ ىقىلاسىمدى ەسكەرمەدىڭ. سەن ءۇشىن ەرتە تۇرىپ اس دايىنداپ ەدىم. ءدامنىڭ كيەسى ۇرعان عوي، - دەيدى.
وسىدان باستاپ قازاق اراسىندا «تاڭعى استى تاستاما، كەشكى استى باقپا»، «تاڭعى اس تاڭىردەن»، «تاڭعى استا نەسىبە كوپ» دەگەن تۇسىنىكتەر تاراعان دەسەدى.
سالت-ءداستۇر، ىرىم-تىيىم - عاسىرلار بويى قازاق مادەنيەتىنىڭ مىزعىماس دىڭگەگى بولىپ كەلدى. يماندىلىق، ادەپتىلىك، تازالىق سياقتى اسىل قاسيەتتەر ءبىرىنشى وسىنداي ءتالىمى مول حالقىمىزدىڭ دانالىعىنان دارىسا، ەكىنشى ءدىنىمىزدىڭ كوركەمدىگىنەن سىڭگەن بولۋى كەرەك. عاسىرلار وتسە دە، بۇل اسىل مۇرا ۇمىتىلماق ەمەس.