قازاق ونەرىنىڭ ساڭلاقتارى: ءمادي باپي ۇلى

 استانا.قازاقپارات -ءمادي باپي ۇلى (1880-1921) - كومپوزيتور، اقىن. بالالىق شاعىنان ءوزىنىڭ ءانىمەن جانە دومبىراداعى ويىنىمەن داڭقى شىققان. ول اقان سەرى، ءبىرجان-سال سياقتى ءانشى اقىندارمەن كەزدەسە ءجۇرىپ، ول بۇل حالىقتىق ونەردى جەتە مەڭگەرەدى، ولاردان وقيدى. ءمادي جالعان ايىپتاۋ بويىنشا سوتتالادى.

ول تۇرمەدە تۋعان جەرىنە دەگەن ساعىنىشتان «قاراكەسەك» ءانىن دۇنيەگە اكەلەدى، وندا تاعدىرىنىڭ اۋىرلىعىن، الەمدەگى ادىلەتسىزدىك تۋرالى جىرلايدى. ماديدىڭ شىعارماشىلىق مۇراسى تولىق جينالماعان.

ونىڭ حالىق جادىندا ساقتالعان اندەرى ءالى كۇنگە سىر - سىمباتىن جوعالتقان جوق. بيىك پافوسى، ەركىن، جان-دۇنيەنى باۋرايتىن ونىڭ سۇلۋ اندەرى قازىرگى كەزدە ساحنا مەن راديودان ءجيى ەستىلەدى. ونىڭ اندەرى ە. گ. برۋسيلوۆسكييدىڭ «قاراكەسەك»، «ەر تارعىن»، «شىركىن-اي»، «ءمادي»، «قىز جىبەك» وپەرالارىندا قولدانىلدى. ءماديدىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعىنا ا. جۇبانوۆتىڭ، ا. بەكتاسوۆتىڭ زەرتتەۋلەرى، ءا. ابىشەۆتىڭ «نايزاعاي» روماندارى ارنالعان.

1880 - جىلى قازىرگى قاراعاندى وبلىسى، قارقارالى اۋدانىندا كەدەي شارۋانىڭ وتباسىندا دۇنيەگە كەلگەن. جاس كەزىنەن-اق ءان ايتىپ، دومبىرا تارتىپ اتى شىققان. ارعى اتالارى اتاقتى بي قازىبەك ەكەن )دەرەككوزى كەلتىرىلمەگەن(. بولاشاق سازگەردىڭ بالالىق شاعى اسەم تابيعات اياسىندا وتەدى. العاشقى ولەڭدەرىنىڭ تاقىرىبى تۋعان جەر، شەتسىز دە شەكسىز كەڭ دالا. ءانشى ءارى داۋلەسكەر كۇيشى رەتىندە دە، ەرتە تانىلادى. اقان سەرى، ءبىرجان سال، بالۋان شولاق، ۇكىلى ىبىراي سياقتى ساڭلاقتارمەن كەزدەسىپ، ونەگە، ءتالىم الادى.

سول كەزدەگى ۇستەم تاپ وكىلدەرىنىڭ «ۇرى» دەگەن جالعان جالاسىمەن اتباسار، قارقارالى، سەمەي، ومبى تۇرمەلەرىندە بولادى. قاماۋدا ەلىن، جەرىن ساعىنىپ، ادىلەتسىز زامانعا نالىعان مودي ءوزىنىڭ اتاقتى «قاراكەسەك» ءانىن شىعارادى.

1915 - جىلى ءمادي تۇرمەدەن قاشىپ شىعادى. بۇل كەزدە ونىڭ اندەرى حالىققا تاراپ كەتكەن ەدى. ءمادي جونىندە تالاي اڭىزدار دا ايتىلا باستاعان. اتقامىنەر جاندايشاپتاردان جاسىرىنىپ، ۇزاق ۋاقىت تۋعان جەرگە ات ءىزىن سالا المايدى. «شىركىن-اي» ءانى وسى كەزدە تۋعان.

1916 - جىلى ول ەلىنە ورالادى. 1917 - جىلى بولىس بيلەۋشى ايتقوجا تەمىرجانوۆ ماديدى «جىلقى ۇرلادى، تۇرمەدەن قاشتى» دەپ ايىپتاپ، تاعى دا تۇرمەگە جونەلتەدى. قازان توڭكەرىسىن ءمادي قارقارالى اباقتىسىڭدا وتىرىپ قارسى الادى.

1918 - جىلى بوستاندىققا شىعادى. كومپوزيتوردىڭ حالىق اراسىنا كەڭ تاراعان اتاقتى «ءمادي» ءانى وسى كەڭەستىك كەزەڭمەن بايلانىستىرىلادى. كەڭەس وكىمەتى كەزىندە 1919 - جىلى ءمادي كولچاكقا قارسى شايقاستارعا قاتىسادى. اق گۆاردياشىلاردى قارقارالىدان قۋىپ شىعىسىمەن، جاڭا ءومىردى نىعايتۋعا كىرىسەدى. ال كەڭەس قىزمەتىنە كىرىپ العان جاۋلارى ونى ەبىن تاۋىپ ءولتىرۋدى ۇيعارادى. 1921 - جىلدىڭ اقپان ايىندا ءمادي قازا تابادى.

اتاقتى ءانشى-كومپوزيتور مادي باپي ۇلى ءوز شىعارمالارىندا بوستاندىقتى، ادام جانىنىڭ تەرەڭدىگىن، قازاق حالقىنىڭ تاماشا داستۇرلەرىن جىرعا قوسادى. كەڭ تىنىستى، سالتاناتتى، شاتتىققا تولى ونىڭ اندەرى كۇنى بۇگىنگە دەيىن ەل اۋزىندا. ولار وپەرالاردان، سيۋتالاردان، كانتاتالاردان تۇراقتى ورىن الدى. كومپوزيتوردىڭ تاعدىر-تالايىنان تەرەڭ سىر قوزعايتىن مادي باپي ۇلىنىڭ اندەرى تالايلاردى تەبىرەنتۋمەن كەلەدى.