قازاق تاريحىنداعى ايگىلى ايەل قايراتكەرلەر
قازاق ەلىنىڭ دامۋىنا، رۋحاني تۇرعىدان ورلەۋىنە ۇلەس قوسقان، تاريحتا التىن ارىپتەرمەن جازىلىپ قالعان انالاردىڭ ەسىمدەرى ءاردايىم قۇرمەتپەن اتالادى.
ولار اقىل- پاراساتىمەن، قايتپاس قايسارلىعىمەن جۇرت بيلەپ كوسەمدىك كورسەتتى، سوعىستى دا باستان كەشتى. ۇلتىمىزدىڭ جاڭعىرۋىنا باستاماشى بولعان، ءومىردىڭ ءتۇرلى سالالارىندا نازىك جاندىلار اراسىنان العاشقى بولىپ سۇرلەۋ سالعان باتىل انالار مەن اپكەلەرىمىزدىڭ ەرلىگىن قالاي دارىپتەسەك تە جاراسادى. Kazinform اگەنتتىگى حالىقارالىق ايەلدەر كۇنىنە وراي ۇلت تاريحىندا ەسىمدەرى ماڭگىلىك كەستەلەنگەن ايەلدەردى ءبىر ەسكە ءتۇسىرىپ كوردى.
دينا نۇرپەيىسوۆا
1861-1955 -جىلدارى ءومىر سۇرگەن قازاقتىڭ ايگىلى كۇيشى-كومپوزيتورى، قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى. حالىق ونەرپازدارىنىڭ 1937 -جىلى وتكەن رەسپۋبليكالىق بايقاۋىنا قاتىسىپ، 75 جاسىندا حالىق اسپاپتارىن تارتاتىن ونەرپازداردىڭ ماسكەۋدە وتكەن بۇكىل وداقتىق ءبىرىنشى بايقاۋىندا جۇلدەگەر بولعان. 83 جاسىندا ورتا ازيانىڭ بەس رەسپۋبليكاسىنان ونەرپازدار قاتىسقان تاشكەنتتەگى ون كۇندىكتە دينا تاعى دا جۇلدەلى ورىنداردى جەڭىپ الادى. بالا كەزىندە ۇلى كۇيشى قۇرمانعازىمەن كەزدەسىپ، ءتالىمىن كورگەن. «بۇلبۇل»، «جىگەر»، «بايجۇما»، «كەربەز»، «ون التىنشى جىل»، «قوسالقا»، «اسەم قوڭىر»، «تويباستار»، «انا بۇيرىعى»، «جەڭىس» جانە تاعى باسقا كۇيلەردىڭ اۆتورى.
گۇلسىم اسفەندياروۆا
گۇلسىم اسفەندياروۆا (1880-1941 ج. ج. ) - قازاق قىزدارىنان شىققان العاشقى مەديتسينا ماماندارىنىڭ ءبىرى. تاشكەنت ايەلدەر گيمنازياسىن، سانك- پەتەربور ايەلدەر مەديتسينا ينستيتۋتىن بىتىرگەن. قازاق ايەلدەرى اراسىندا العاشقى ديپلومدى مامان اتانعان.
1913 -جىلى تاشكەنتتەگى پەرزەنتحانانىڭ باس دارىگەرى بولعان. تاشكەنت قالاسىندا مۇسىلماندار ۇيىمىنىڭ تۇركىستان ولكەلىك بيۋروسىنىڭ وتىنىشىمەن جەرگىلىكتى حالىقتاردان شىققان ايەلدەر ءۇشىن اكۋشەرلىك مەكتەپ ۇيىمداستىردى، ءارى سول مەكتەپتىڭ مەڭگەرۋشىسى جانە وقىتۋشىسى بولدى.
اققاعاز دوسجانوۆا
اققاعاز دوسجانوۆا (1893-1932 ج. ج.) - ايەل قۇقىعىن قورعاعان العاشقى دارىگەر، وقىتۋشى جانە بەلسەندى ايەلدەردىڭ ءبىرى. ماسكەۋ قالاسىنداعى مەديتسينالىق كۋرستا، تومبىداعى مەديتسينالىق ينستيتۋتىندا جانە ورتا ازيا مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ مەديتسينالىق فاكۋلتەتىندە وقىعان. مەديتسينالىق پراكتيكادان باسقا، ول ۇيىمداستىرۋ-پەداگوگيكالىق جۇمىستارعا دا قاتىستى.
اققاعازدىڭ مەديتسينا تۋرالى ەڭبەكتەرى «ايەل تەڭدىگى»، «اباي»، «جاس ازامات» سياقتى باسىلىمداردا جاريالانعان. 1930-1931 -جىلدارى الماتىداعى №1 اۋرۋحانادا گينەكولوگ بولىپ جۇمىس ىستەدى. نەبارى 39 جاسىندا وكپە اۋرۋىنان كوز جۇمدى.
ءنازيپا قۇلجانوۆا
قازاق قىزدارىنان شىققان العاشقى جۋرناليست- اعارتۋشى. الاش قوزعالىسى كەزىندە قايراتكەرلىگىمەن كوزگە تۇسكەن قازاق قىزدارىنىڭ ءبىرى ءنازيپا قۇلجانوۆا ەدى. «قازاق»، «سارىارقا»، «الاش» گازەتتەرىندە ايەل ماسەلەلەرىنە بايلانىستى ماقالالار جازىپ باستاعان. 1920 -جىلى قازاق ا ك س ر حالىق اعارتۋ كوميسسارياتىنىڭ قازاق تىلىندە وقۋلىقتار، كىتاپتار شىعارۋ، باسپا ءسوز ىستەرى جونىندەگى ارناۋلى كوميسسيانىڭ قۇرامىنا، كەيىن جاڭا قازاق ءالىپبيىن ەنگىزۋ جونىندەگى كوميتەتتىڭ قۇرامىنا ەنەدى. «ايقاپ»، «قازاق»، «بىرلىك تۋى»، «الاش»، «ەڭبەكشى قازاق»، « قىزىل قازاقستان» باسىلىمدارىندا، «ايەل تەڭدىگى» جۋرنالدارىندا جاۋاپتى قىزمەتتەر اتقارادى. قازاق مەكتەپتەرى ءۇشىن وقۋلىقتار جازعان. زاتايەۆيچكە «عايني- اۋ، ساۋلەم»، «قادىر زارى» اندەرىن جازىپ بەرگەن.
حيۋاز دوسپانوۆا
ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس كەزەڭىندە 300 دەن استام رەت اۋەگە كوتەرىلىپ، جاۋدىڭ سوعىس تەحنيكالارىن، قارۋ- جاراق قويمالارىن تالقانداعان حيۋاز دوسپانوۆانىڭ ەسىمى ۇرپاق جادىندا جاتتالىپ قالعان. ول - قازاقتان شىققان تۇڭعىش ءارى جالعىز ۇشقىش قىز. وڭتۇستىك، سولتۇستىك كاۆكاز، كاۆكاز ماڭى، ۋكراينا جانە بەلورۋسسيا مايداندارىندا اسكەري تاپسىرمالاردى ورىنداعان. اۋە ۇرىستارىندا ەكى مارتە جارالانسا دا، جازىلعان سوڭ قايتادان ساپقا قوسىلىپ وتىرعان. سوعىستا «اۋە حانشايىمى»، «تۇنگى مىستان» لاقاپ اتتارى بولعان.
حيۋاز دوسپانوۆاعا كوزى تىرىسىندە ەلىمىزدەگى ەڭ جوعارعى «حالىق قاھارمانى» اتاعى بەرىلدى. باتىر انا 2008 -جىلى 86 جاسىندا ومىردەن ءوتتى.
كۇلاش بايسەيىتوۆا
كۇلاش بايسەيىتوۆا (شىن ەسىمى گۇلباھرام) 1912-1957 -جىلدار ارالىعىندا ءومىر سۇرگەن قازاقتىڭ بۇلبۇل ءۇندى، كۇمىس كومەي ءانشى قىزى. نەبارى 24 جاسىندا ك س ر و حالىق ءارتيسى اتانعان. قازاق وپەرا ونەرىنىڭ نەگىزىن سالۋشىلاردىڭ ءبىرى، قوعام قايراتكەرى. 1936 -جىلى ماسكەۋ قالاسىندا وتكەن قازاق ادەبيەتى مەن مادەنيەتىنىڭ ونكۇندىگىنە قازاقتىڭ ونەرلى ازاماتتارىنىڭ اراسىندا بىرگە اتتانعان. ۇلكەن تەاتردا ستالين: «وپەرانى گرۋزيندەردەن دە جاقسى ايتا الاتىن قازاقتىڭ قىزى بار ەكەن- اۋ» دەپ، ونىڭ ورىنداۋشىلىق شەبەرلىگىن جوعارى باعالاعان.
روزا باعلانوۆا
ايگىلى «كەستەلى ورامال»، «اح، سامارا، گورودوك» اندەرىمەن ەل ەسىندە قالعان ءانشى. ۇلى وتان سوعىسى كەزىندە مايدان دالاسىندا ءان سالدى. 1945 -جىلى 9 -مامىردا بەرلين قالاسىنداعى جەڭىسكە ارنالعان كونسەرتكە قاتىستى. كەيىن اباي اتىنداعى قازاق وپەرا جانە بالەت تەاترىنىڭ ءانشىسى، قازاق فيلارمونياسىنىڭ ورىنداۋشىسى بولدى.
روزا ءتاجىباي قىزى قازاقتىڭ ءان ونەرىن دامىتۋعا ايرىقشا ۇلەس قوستى. ونىڭ رەپەرتۋارىندا قازاقتىڭ حالىق اندەرى، كومپوزيتورلاردىڭ شىعارمالارى، الەم حالىقتارىنىڭ - ورىس، وزبەك، تاجىك، ۋكراين، گرۋزين، ءازىربايجان، قىرعىز، كورەي، پولياك، ۆەنگەر، قىتاي، موڭعول، ءۇندى حالىقتارىنىڭ اندەرى ۇيلەسىمدى كورىنىس تاپتى. قازاق ونەرىن شەتەلدەردە تانىستىرىپ ءارى ناسيحاتتاي وتىرىپ، بەلسەندى گاسترولدىك قىزمەت جۇرگىزدى. ەلىمىزدىڭ مادەنيەتى مەن ونەرىن دامىتۋعا قوسقان زور ۇلەسى ءۇشىن حالىق قاھارمانى اتاعىنا يە بولدى.
شارا جيەنقۇلوۆا
قازاق ساحناسىنداعى كاسىبي بي ونەرىنىڭ نەگىزىن قالاۋشى شارا جيەنقۇلوۆانىڭ ءومىر تاريحى الاساپىرانعا تولى. ون التى جاسىندا «ءبيشى قىز» اتانىپ، ۇلكەن ساحناداعى ونەر جولىن جولداسى قۇرمانبەك جانداربەكوۆپەن بىرگە قازاق دراما تەاترىندا باستاعان. مۇحتار اۋەزوۆتىڭ «ەڭلىك- كەبەك»، «قاراگوزىندە» باستى ءرولدى سومدادى. «ايمان - شولپان» سپەكتاكلىندە «كەلىنشەك» دەگەن قازاقتىڭ ۇلتتىق ءبيىن تۇڭعىش رەت الىپ شىقتى. ونى ويلاپ تاپقان دا، ورىنداعان دا جيەنقۇلوۆانىڭ ءوزى، بۇل قازاق حورەوگرافياسىنىڭ باستاماسى بولدى. شارا جيەنقۇلوۆا 1936 -جىلى ماسكەۋدە وتكەن قازاق ادەبيەتى مەن ونەرىنىڭ ونكۇندىگىنە قاتىسىپ، كەيىن «امانگەلدى» فيلمىنە تۇسكەن.
«قازاق بيلەرى» جانە «بي قۇپياسى» كىتاپتارىنىڭ اۆتورى. قازاق ءبيىنىڭ ەلەمەنتتەرىن تابۋ ءۇشىن رەسپۋبليكا بويىنشا كوپ ساياحات جاساعان. ناتيجەسىندە «ايجان قىز»، «تاتتىمبەت»، «قىرىق قىز» جانە تاعى باسقا بيلەر پايدا بولدى.
الما ورازبايەۆا
ⅩⅩ عاسىردىڭ باسىندا ەلىمىزدە ايەل تەڭدىگى قوزعالىسىنىڭ نەگىزىن سالۋشىلاردىڭ ءبىرى، مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى الما ورازبايەۆانىڭ ەسىمىن دە اتاۋسىز قالدىرعان دۇرىس بولماس. ول قازاق اۋىلدارىن ارالاپ، ايەلدەرگە ءوز قۇقىقتارىن ءتۇسىندىرىپ، ساۋاتتارىن اشۋعا اتسالىسقان. 1922-جىلى قازاق ولكەلىك پارتيا كوميتەتى جانىنداعى ايەلدەر ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى بولىپ تاعايىندالعاننان قازاق ايەلدەرىنىڭ ساۋاتسىزدىعىن جويۋ، ولاردى ۇكىمەتتىڭ، كەڭەستەر مەن مادەني قۇرىلىس جۇمىستارىنا تارتۋدا ورازبايەۆانىڭ سىڭىرگەن ەڭبەگى وراسان. «ايەلدەر تەڭدىگى»، «جاس قازاق»، «جاس قايرات» جۋرنالدارىنداعى رەداكسيالىق القا مۇشەسى بولعان.
گۇلفايرۋس ىسمايىلوۆا
قازاقستاننىڭ حالىق سۋرەتشىسى، «پلاتيندى تارلان» سىيلىعىنىڭ يەگەرى. اتاقتى «قازاق ءۆالسى» كەسكىندەمە سۋرەتىنىڭ اۆتورى. بۇل تۋىندىنى 1970 -جىلى 29 جاسىندا سالعان. سۋرەتتە ءبيشى شارا جيەنقۇلوۆانى بەينەلەگەن. قازاق ساحناسىندا قويىلعان «ەر تارعىن»، «جۇمباق قىز»، «قوزى كورپەش - بايان سۇلۋ» جانە ت. ب. قويىلىمدارعا، «قىز جىبەك» فيلمىنە دەكوراتسيا مەن كوستيۋمدەر جاساعان. ىسمايىلوۆانىڭ ءوزى «قىز جىبەك»، «بوتاگوز»، «الاستالعان اليتەت» فيلمدەرىنە تۇسكەن.
بالجان بولتىرىكوۆا
بالجان بولتىرىكوۆانى قازاقتان شىققان تۇڭعىش ديپلومات ايەل دەپ اتاۋعا ابدەن لايىقتى. قازاق ك س ر- دا ايەلدەر اراسىنان شىققان تۇڭعىش سىرتقى ىستەر ءمينيسترى، قازاق ك س ر- ءىنىڭ الەۋمەتتىك قورعاۋ، اعارتۋ ءمينيسترى قىزمەتتەرىن ابىرويمەن اتقارعان. بولتىرىكوۆا ب ۇ ۇ باس اسسامبلەياسىنىڭ XXI جانە XXV سەسسيالارىنا كەڭەس وداعىنىڭ رەسمي دەلەگاتسياسىن باستاپ باردى. ونىڭ ەسىمى مەن ءومىربايانى كەمبريدجدە باسىپ شىعارىلاتىن «ايەلدەردىڭ اراسىندا كىمنىڭ كىم ەكەنى» حالىقارالىق انىقتامالىعىندا، قازاق ك س ر ەنتسيكلوپەدياسىندا، وداقتىق جانە رەسپۋبليكالىق باسىلىمداردا جاريالاندى.
اۆتور
مۇرات اياعان
