قازاق كينو ونەرىنىڭ بۇگىنگى كەلبەتى قانداي؟
استانا. KAZINFORM – بۇگىن - ەلىمىزدەگى مادەنيەت جانە ونەر سالاسىنداعى قىزمەتكەرلەردىڭ كاسىبي مەرەكەسى. وسىعان وراي، El.kz اقپاراتتىق اگەنتتىگىنىڭ ءتىلشىسى قازاق كينو ونەرىنىڭ تاريحىنا كوز جۇگىرتىپ، بۇگىنگى كەلبەتىنە توقتالىپ ءوتتى.
قازاقتىڭ كينو ونەرى سوناۋ 1938-جىلى «لەنفيلم» كينوستۋدياسىندا تۇسىرىلگەن «امانگەلدى» فيلمىنەن باستاۋىن الادى. بۇل كەڭەس زامانىنىڭ مادەني ومىرىندەگى اۋقىمدى وقيعالاردىڭ ءبىرى بولدى. فيلمنىڭ ۇناعانى سونشالىق، كورەرمەندەر زالىنان شىققان ازاماتتار كەلەسى سەانسقا قايتا كەزەككە تۇرعان دەسەدى. «امانگەلدى» فيلمىنەن سوڭ قازاق كينو قورجىنى كوپتەگەن ۇزدىك تۋىندىلارمەن تولىقتى.
ايتا كەتۋ كەرەك، سول زاماننىڭ كوركەم فيلمدەرىندە ادام تاعدىرى بەينەلەنە وتىرىپ، ونىڭ رۋحاني ىزدەنىسى مەن ومىرگە دەگەن قۇشتارلىعى دالمە-ءدال جەتكىزىلگەن.
بۇگىنگى كۇننىڭ اكتەرلارى مەن رەجيسسەرلارى كينويندۋستريامىزدىڭ شوقتىعىن بيىك ەتۋ ماقساتىندا جىل سايىن جاڭا تۋىندىلاردى جارىسا ءتۇسىرىپ جاتىر. بۇل قازاق كينوسىنىڭ دامۋ قارقىنى ارتىپ كەلە جاتقانىن بايقاتادى.
1960-1970-جىلدارى «قازاق فيلم» كينوستۋدياسىندا جانرلىق كينو تۇسىرىلە باستادى. ماسەلەن، شاكەن ايمانوۆتىڭ ء«بىزدىڭ سۇيىكتى دارىگەر»، «تاقيالى پەرىشتە» سىندى فيلمدەرىن ايتۋعا بولادى. «تاقيالى پەرىشتە» - ءوز جارىن كەزىكتىرە الماي جۇرگەن اقكوڭىل گەوگرافيا ءپانىنىڭ مۇعالىمى جايلى رومكوم. بۇل تۋىندىنى قازاقستانداعى مۋزىكالىق كومەديا جانرىنىڭ باستاۋى دەۋگە كەلەدى.
سونداي-اق، سول جىلدارى بالالار كينوسى مەن انيماتسيا تۇسىرىلە باستاعان ەدى. «مەنىڭ اتىم قوجا» تۋىندىسى - سونىڭ ايقىن دالەلى.
70-جىلدارى «قازاق فيلم» كينوستۋدياسىندا تولىقمەتراجدى «قىز جىبەك» فيلمى كورەرمەندەرگە جول تارتتى. 1970-1990-جىلدارى جارىققا شىققان تۋىندىلارى ارقىلى قازاق كينوسى وركەندەۋدىڭ جاڭا ساتىسىنا كوتەرىلدى دەسەك بولادى.
تاۋەلسىزدىك العان سوڭ، كينوستۋديالاردىڭ قاتارى تولىعىپ، وتاندىق كينو سالاسىندا ءوسىم بايقالا باستادى. دەگەنمەن كەڭەس ۇكىمەتى قۇلاعان سوڭ، اياعىنا ءالى دە نىق تۇرا قويماعان بۇل سالا بىردە جوعارى، ەندى بىردە كەنجە قالىپ جاتتى. كينوستۋديالار شىعىنعا ۇشىراپ، سالدارىنان اۆتورلىق فيلمدەر ءتۇسىرۋ قولعا الىندى. كەيىننەن كينوستۋديالار مەن مەملەكەت اراسىندا كەلىسىمشارت جاسالىپ، ونەردىڭ بۇل سالاسىن دامىتۋ ءۇشىن بار جاعداي جاسالدى.
2000-جىلداردان باستاپ يندۋستريا تاريحي تۋىندىلاردى تۇسىرۋگە بەت بۇردى. ماسەلەن، سول كەزدەرى شىققان تاريحي كينولار قاتارىنا اتاقتى «كوشپەندىلەر»، «ساردار»، اقان ساتايەۆتىڭ «جاۋ جۇرەك مىڭ بالا» فيلمدەرىن جاتقىزۋعا بولادى. بۇل تاريحي سارىندا تۇسىرىلگەن كينولاردىڭ ءبىر بولىگى عانا.
وتاندىق كينەماتوگرافيادا ەرمەك تۇرسىنوۆتىڭ دا الار ورنى ەرەكشە. ول - «كەلىن»، «مامىردىڭ جەتى كۇنى»، «شال»، «كەنجە»، «شىراقشى» فيلمدەرىنىڭ رەجيسسەرى، سەناريستى.
رۇستەم ءابدىراشوۆ، قاناعات مۇستافين، اقان ساتايەۆ، الىشەر ۋتيەۆ جانە ت. ب تانىمال كينورەجيسسەرلاردىڭ تۋىندىلارى دا ءوز كورەرمەنىن تاۋىپ ۇلگەردى.
كەيىننەن كينو ءتۇسىرۋدى شوۋ-بيزنەستىڭ باسى-قاسىندا جۇرگەن نۇرتاس ادامبايەۆ، بايان الاگوزوۆا، نۇرلان قويانبايەۆتار كوممەرتسيالىق باعىتتاعى فيلمدەر تۇسىرە باستادى. قازىر بۇل باعىتتا نان تاۋىپ جۇرگەندەردىڭ قاتارى كوبەيىپ بارادى.
2019-جىلى كورەرمەنگە جول تارتقان اقان ساتايەۆتىڭ «توميريس» فيلمى سوڭعى جىلدارداعى ساپالى تاريحي فيلمدەردىڭ ءبىرى دە بىرەگەيى دەپ باعالاندى. كينو ەجەلگى گرەك تاريحشىسى گەرودوت گاليكارناستىڭ ماسساگەت پاتشايىمى تۋرالى اڭگىمەلەيتىن شەجىرەلەرىنە نەگىزدەلىپ تۇسىرىلگەن.
جاس ءارى تالانتتى رەجيسسەر قۋانىش بەيسەكتىڭ «ءداستۇر» فيلمى دە قوعام پىكىرىن ەكىگە جارىپ، كورسەتىلىم جاعىنان انشلاگ جيناعان ەدى.
سوڭعى جىلدارى ساياسي قۋعىن-سۇرگىن قۇربانى بولىپ، رەپرەسسياعا ۇشىراعان قازاق زيالىلارى جايلى كينو مەن تەلەحيكايالار سانى ارتۋدا. ماسەلەن، مۇرات ەسجاننىڭ «احمەت. ۇلت ۇستازى» اتتى 6 سەريالى تاريحي درامالىق تەلەحيكاياسى مەن «ءمىرجاقىپ. ويان، قازاق» تاريحي، كوركەم ءفيلمىن ايتساق بولادى. سونداي- اق 23 مامىردان باستاپ ەلىمىزدىڭ بارلىق كينوتەاترلارىندا احمەت بايتۇرسىنوۆ جايلى «سوڭعى ۇكىم» اتتى تولىقمەتراجدى كوركەم فيلمى كورسەتىلەدى. فيلمدە رەسەي يمپەرياسى مەن ەۋروپانىڭ ايتۋلى ۋنيۆەرسيتەتتەرىن ءتامامداعان ءبىلىمپاز قازاق زيالىلارىنىڭ العاشقى تولقىنى ۇستاز دەپ مويىنداعان باستاۋىش سىنىپ مۇعالىمىنىڭ ءومىر جولى تۋرالى باياندالادى.
«ءمىرجاقىپ. ويان قازاق!» پەن «سوڭعى ۇكىم» فيلمدەرىن سالىستىراتىن بولساق، ەكى فيلمدە دە ستسەناريستەر مەن اكتەرلاردىڭ كەيىپكەر وبرازىن تولىقتاي زەرتتەگەنىن اڭعارۋعا بولادى. ماسەلەن، ميميكا، جەستيكۋلياتسياسى مەن سويلەۋ مانەراسى ءدال كورسەتىلگەن. كيگەن كيىمدەرى مەن اشەكەي بۇيىمدارىنىڭ اسەمدىگى سونشالىق دەتالدارعا قاتتى ءمان بەرگەنى بايقالادى. بىردەن كوزگە تۇستەدى. «سوڭعى ۇكىم» فيلمىندە احمەتتىڭ ايەلى ءبادريسافانىڭ وبرازى دا ناقتى بەينەلەنگەن. دەنساۋلىعىندا كىناراتى بار جازۋشى ايەلىنىڭ ءجۇرىس-تۇرىسى مەن بەتىندەگى اجىمدەرىنەن-اق شىنايىلىقتىڭ ءيىسى سەزىلەدى. سونداي-اق، كينودان قازاق، وزبەك، تاتار، ۇيعىر ۇلت وكىلدەرىنىڭ ءبىر-بىرىنە دەگەن باۋىرمالدىلىعىن كورۋگە بولادى»، - دەپ ويىن ءبىلدىردى ادەمى مۇرتازينا ەسىمدى كورەرمەن.
بۇگىندە كينوستۋديالارمەن قاتار تەلەارنالار دا تۇلعالارعا ارنالعان تەلەحيكايالار تۇسىرە باستادى. ماسەلەن، 2022-جىلى «قازاقستان» تەلەراديوكورپوراتسياسى تۇسىرگەن «ماعجان. مەن جاستارعا سەنەمىن!» اتتى الاش ارىسى ماعجان جۇمابايەۆتىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعىن باياندايتىن تەلەحيكايانى ايتۋعا بولادى. سونداي- اق، الكەي مارعۇلانعا ارنالعان «الكەي. عۇلاما عۇمىر» تەلەحيكاياسى، ءبىرتۋار اقىن مۇقاعالي ماقاتايەۆتىڭ 90 جىلدىعىنا وراي تۇسىرىلگەن «مۇقاعالي. بۇل عاسىردان ەمەسپىن» تاريحي تەلەحيكاياسى، گەولوگ-عالىم ساتپايەۆتىڭ قۇرمەتىنە «قانىش. قازىنا» سياقتى تۋىندى، كورنەكتى ويشىل ءابۋ ناسىر ءال-فارابيگە ارناپ «ءال-فارابي» اتتى 7 بولىمنەن تۇراتىن سەريال تۇسىرىلگەن بولاتىن.
