قازاق كۇيشىلەرى: قۇرمانعازى ساعىرباي ۇلى

استانا.قازاقپارات - ساعىرباي ۇلى قۇرمانعازى (1823-1896) -  كومپوزيتور- كۇيشى، قازاقتىڭ اسپاپتى مۋزىكا ونەرىنىڭ كلاسسيگى.

تۋىپ- وسكەن جەرى بوكەي حاندىعى، قازىرگى ورال وبلىسىنىڭ جاڭاقالا اۋدانىنا كاراستى جيدەلى دەگەن جەر. توپىراق بۇيىرعان ورىنى - استراحان (رەسەي) وبلىسىنىڭ بۇرىنعى "شايتاني باتاعا"، قازىرگى "قۇرمانعازى توبە" دەپ اتالاتىن جەر.

شىققان تەگى - كىشى ءجۇز، ون ەكى اتا باي ۇلىنان وربىگەن سۇلتانسيىقتىڭ قىزىلقۇرت بۇتاعى. قۇرمانعازىنىڭ اكەسى ساعىرباي (شىن اتى دۇيسەنباي دەگەن ءسوز بار) ونەرگە مويىن بۇرا الماعان، شارۋا ادامى بولىپتى. قۇرمانعازىنىڭ بەسىنشى اتاسى بالتاباي اۋلەتى شەتىنەن دومبىراعا ءتىل بىتىرگەن ونەرپاز بولسا كەرەك.

قۇرمانعازى ساحارانىڭ داڭعىل كوكىرەك داۋلەسكەر كۇيشىسى سوقىر ەسجاننىڭ الدىن كورىپ، داۋلەتكەرەي سياقتى جايساڭ كۇيشىمەن سىرلاس بولىپ، شەركەش، بايجۇما، بالامايساڭ سياقتى كۇيشىلەردىڭ ونەرىنەن ونەگە العان.

قۇرمانعازىنىڭ عۇمىر كەشكەن ۋاقىتى، اسىرەسە وڭ- سولىن تانىپ، ءومىر- تىرشىلىككە بەلسەنە ارالاسا باستاعان كەزى مەيلىنشە كۇردەلى ەدى. بۇل كەزەڭ پاتشالىق رەسەي جۇرگىزگەن وتارشىل ساياساتتىڭ ەڭ ءبىر قارقىن العان، ابدەن قۇنىققان، شەكتەن شىعا باسىنعان كەزى بولاتىن. قاشاندا ەل باسىنا كەلگەن ناۋبەتتىڭ اۋىرلىق- تاۋقىمەتى ەڭ الدىمەن ەڭسەسى بيىك ەرلەردىڭ يىعىنا تۇسەتىن ادەتى. زامانا زوبالاڭى قۇرمانعازىنى دا وت- جالىنىمەن شارپىپ باعادى. ونىڭ "تۇرمەدەن قاشقان"، "كىسەن اشقان"، "ەرتەڭ كەتەم"، "بوزقاڭعىر"، "پابەسكى"، "تەرەزەدەن- ەسىكتەن"، "بوزشولاق"، "بۇقتىم- بۇقتىم"، "نە كريچي، نە شۋمي"، "اربا سوققان"، "امان بول، شەشەم، امان بول" سياقتى كۇيلەرى زامانا باسقا سالعان زوبالاڭنىڭ ءبىر- ءبىر بەكەتى سياقتى. ول قاتال تاعدىردىڭ كەز كەلگەن تالقىسىنا ونەرىمەن جاۋاپ بەرىپ، ونەرىمەن بەلگى قالدىرىپ وتىرعان.

قۇرمانعازى ومىرگە عاشىق كۇيشى. تىرشىلىكتىڭ نۇرلى ساتتەرىنە ول بالاشا قۋانىپ، قالتقىسىز سەزىمگە بولەنە الادى. ونىڭ " قىزىل قايىڭ"، "اقجەلەڭ"، "اداي"، "سارىارقا"، "بالبىراۋىن"، "سەرپەر"، "نازىم"، "بالقايماق"، "بۇلبۇلدىڭ قۇرعىرى"، "اقساق كيىك"، "تورەمۇرات"، "قۋانىش" سياقتى كۇيلەرى ومىرگە ىڭكار جاننىڭ جۇرەك ءلۇپىلى سياقتى.

قۇرمانعازىنى سۋرەتكەر رەتىندە ايرىقشا دارالاپ كورسەتەتىن قاسيەت-ول كونتسەپتۋالدى كۇيشى. ءبىر ۇرپاق ەمەس، ەكى ۇرپاق ەمەس، بىرنەشە ۇرپاقتىڭ تاعدىرىنا ىقپال ەتەتىن زامانالىق قۇبىلىستارعا بويلاي ءۇڭىلىپ، وي تولعاۋ قۇرمانعازىنىڭ رۋحاني بولمىسىنا ءتان. ونىڭ "جىگەر"، "كوبىك شاشقان"، "كىشكەنتاي"، "اقباي" سياقتى كۇيلەرى ءوزى عۇمىر كەشكەن زاماننىڭ تاريحي- الەۋمەتتىك بولمىسىنا بەرىلگەن كۇيشى- فيلوسوفتىڭ باعاسى.

قۇرمانعازىنىڭ اسقاق رۋحى ءبىر عانا مۋزىكا سالاسىنا سياتىن قۇبىلىس ەمەس. مۇنداي تەگەۋرىندى دارىننىڭ بولمىسى ءبىرتۇتاس ۇلتتىڭ رۋحاني بولمىسىنا ايعاق بولا الادى. ۇلت تاعدىرىنداعى تاريحي ۇلى وزگەرىستەردىڭ بارشا قۋانىش- قايعىسى قاشاندا ءبىرتۋار پەرزەنتتەرىنىڭ تاعدىر- تالايىمەن شەندەسىپ جاتادى. بۇل ورايدا، قۇرمانعازى ءوزىنىڭ قايتالانباس ونەرىمەن عانا ەمەس، ومىرىمەن دە تۋعان حالقىنىڭ بۇكىل قاسيەتىنە، سول ءبىر الماعايىپ الاساپىران كەزەڭنىڭ حال- كۇيىنە ەڭجارقىن ايعاق بولا ءبىلدى. ول ءوزىنىڭ قاناتتى كۇيلەرىمەن پوەزياداعى ماحامبەت سياقتى، عىلىمداعى شوقان سياقتى، مايدان دالاسىنداعى كەڭەسارى سياقتى، ءورشىل رۋحىنا قىلاۋ تۇسىرمەي، زامانا تاۋقىمەتىن قايىسپاي ارقالاپ عۇمىر كەشتى.