قازاق دالاسىنا العاش كولىك اكەلگەن قازاق
استانا. قازاقپارات - ⅩⅩ عاسىردىڭ باسىندا ءا. بوكەيحاننىڭ «الاش» يدەياسىن جۇزەگە اسىرۋعا زور كومەگىن تيىگزگەن - قازاق بايلارى بولدى. كەز كەلگەن جوبانى، يدەيانى ناتيجەگە جەتكىزۋ ءۇشىن مول قاراجات كەرەك ەكەندىگى انىق دۇنيە.
ءا. بوكەيحان قازاق حالقى مەن قازاق بايلارىنىڭ زور قولداۋىنا يە بولدى. «الاش» يدەياسىنا سەنىپ، قارجىلىق تۇرعىدان قولداعان ازاماتتاردىڭ قاتارىندا اقمولا ءوڭىرىنىڭ بەلگىلى كاسىپكەرى، مەتسەنات وكىلدەرى - بايمۇحامەت قوسشىعۇل ۇلى جانە ونىڭ بالاسى قۇرمانعالي قوسشىعۇل ۇلى بولدى.
بۇل تۋرالى e-history.kz سايتىنا سىلتەمە جاساي وتىرىپ El.kz ينتەرنەت پورتالى حابارلايدى.
بايمۇحامەت قوسشىعۇل ۇلى اقمولا وبلىسىندا استىق وڭدەۋ ىسىمەن اينالىسىپ، ۇن تارتۋ كاسىبىن جولعا قويعان. بۇدان بولەك، ول كونديتەرلىك ونىمدەر (زەفير، پەچەنە، كامپيت، پريانيك، توقاشتار) شىعاراتىن ءوندىرىس ورىندارىن اشىپ، ونىمدەرىن رەسەيدىڭ ىشكى قالالارىنا جانە قىتايعا ەكسپورتتاپ وتىرعان. قوسشىعۇل اۋلەتىنە قاراستى بىرنەشە ساۋدا ورىندارى، ءىرى قوناق ۇيلەرى جانە جەكە باستامامەن اشىلعان مەكتەپتەرى بولعاندىعى تۋرالى دەرەكتەر كەزدەسەدى. بۇل ولاردىڭ تەك كاسىپكەرلىكپەن عانا ەمەس، الەۋمەتتىك ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋعا دا ۇلەس قوسقانىن كورسەتەدى.
بالاسى قۇرمانعالي قوسشىعۇل ۇلى بولسا، سانكت-پەتەربۋرگتەگى ەسەپ-كووپەراتيۆ ينستيتۋتىندا (ۋچەتنو-كووپەراتيۆنىي ينستيتۋت) ساۋدا-ەكونوميكالىق باعىتتا ءبىلىم العان. ول ⅩⅩ عاسىر باسىنداعى جاڭا تەحنولوگيالاردى قازاق دالاسىنا ەنگىزۋگە تالپىنىس جاساعان العاشقى ازاماتتاردىڭ ءبىرى سانالادى. ماسەلەن، 1900-جىلى قازاق جەرىنە العاش رەت شەتەلدىك (امەريكالىق) اۆتوموبيل اكەلىپ، ونى اقمولانىڭ بەلگىلى كاسىپكەرى ۆ. م. كۋبرينگە ساتقان. بۇل قادامنىڭ استارىندا قۇرمانعاليدىڭ قازاق دالاسىندا اۆتوموبيل ءوندىرىسىن دامىتۋ جوسپارى جاتقان.
وسى ماقساتتا ول گەرمانيادان ينجەنەرلەر شاقىرتىپ، العاشقى زاۋىت قۇرىلىسىنا قاجەتتى سىزبالاردى (چەرتەجدەر) الدىرعان. الايدا 2-دۇنيەجۇزىلىك سوعىستىڭ باستالۋى بۇل باستامانى جۇزەگە اسىرۋعا مۇمكىندىك بەرمەدى. قۇرمانعالي قوسشىعۇل ۇلى كاسىبي تۇرعىدا ەكونوميست رەتىندە دە تانىلعان. ول ءداستۇرلى مال شارۋاشىلىعىمەن اينالىسقان قازاق بايلارىنا مالدى ساتۋدان تۇسكەن قاراجاتتى بانككە دەپوزيت تۇرىندە سالىپ، پايىزدىق ءوسىم الۋ ارقىلى كاپيتالدى كوبەيتۋگە كەڭەس بەرىپ وتىرعان. بۇل ونىڭ نارىقتىق ەكونوميكا قاعيداتتارىن ەرتە مەڭگەرگەنىن اڭعارتادى.
قۇرمانعالي قوسشىعۇلوۆتىڭ Ford (Model T) اۆتوموبيلى
قوسشىعۇل اۋلەتى قازاقستانداعى كاپيتاليزمنىڭ العاشقى ەلەمەنتتەرىن ەنگىزۋگە تالپىنعان اۋلەتتەردىڭ ءبىرى بولدى. الايدا 1917-جىلعى قازان توڭكەرىسىنەن كەيىن ورناعان جاڭا كەڭەستىك بيلىك ولاردىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق نەگىزىن كۇيرەتتى. 1928-جىلدان باستاپ جۇرگىزىلگەن كامپەسكەلەۋ ناۋقانى كەزىندە اۋلەتتىڭ مال-مۇلكى، وندىرىستىك ورىندارى مەملەكەت قاراماعىنا الىندى. اۋلەت وكىلدەرى قۋعىن- سۇرگىنگە ۇشىراپ، بالالارى جان-جاققا باس ساۋعالاپ كەتەدى. قوسشىعۇل ۇلى اۋلەتىنىڭ تاعدىرى - قازاق تاريحىنداعى كۇردەلى كەزەڭنىڭ كورىنىسى. ولار ءوز داۋىرىندە كاسىپكەرلىككە دەن قويىپ، ءوندىرىس پەن ساۋدانى دامىتۋمەن قاتار، ۇلتتىڭ ويانۋىنا، «الاش» يدەياسىنىڭ جۇزەگە اسۋىنا دا قولداۋ كورسەتكەن تۇلعالار ەدى. الايدا ⅩⅩ عاسىردىڭ اۋمالى-توكپەلى ساياسي وقيعالارى ولاردىڭ باستامالارىن اياقسىز قالدىردى. سوعان قاراماستان، قوسشىعۇل ۇلى اۋلەتىنىڭ ءىسى - قازاق دالاسىندا كاسىپكەرلىكتىڭ، ۇلتتىق ەكونوميكالىق ويدىڭ العاشقى قادامدارى رەتىندە ەستە قالادى.
