قازاق ايەلدەرى «قىزىل جەلەكتى» قاشان كيگەن

قازاق حالقى قىزدار قاۋىمى مەن ايەلدەر كيگەن باس كيىم ۇلگىلەرىنىڭ سىرلى سانىنە عانا ەمەس جىلۋىنا، گيگيەنالىق فۋنكتسياسىنا، ءار جاس كەزەڭىنىڭ ەرەكشەلىگىن ايقىنداپ تۇراتىن بەلگىلەرىنە باسا ءمان بەرگەن. وسى قۇندىلىقتاردى ءبىر بويىنا بۇگىپ تۇرعان باس كيىمدى قازاق ايەلدەرى عۇمىرىندا 10 جولعا دەيىن اۋىستىرعان، دەپ جازادى Egemen.kz.

национальный костюм Ұлттық киім
فوتو: Kazinform

« قىزىل جەلەك»

ق ر قولونەرشىلەر وداعىنىڭ مۇشەسى، حالىقارالىق يۋنەسكو ساپا بەلگىسىنىڭ يەگەرى، ەتنوديزاينەر تىلەك سۇلتان قازاق قىزدارى وڭ بوساعادا وتىرعاندا باسىنا جاۋلىق سالىپ، ورانباعانىن ەسكە سالادى. قىزداردىڭ قوس يىقتان توگىلگەن بۇرىمىنىڭ كورىنىپ تۇرۋى ەش ابەس سانالماعانىن دا ەرەكشە ەكشەدى. ەتنوديزاينەردىڭ ايتۋىنشا، قازاق قىزدارى تالبەسىك پەن جەر بەسىك اراسىندا باس كيىمىن 10 جولعا دەيىن اۋىستىرعان.

«العاش دۇنيەگە كەلگەندە قىز بالاسى كىشكەنتاي قۇلاقشىن كيسە، ودان سوڭ كەزەڭ- كەزەڭىمەن تاقيا، ۇكىلى كەپەش، سۋسار بورىك، قۇندىز بورىك كيگەن. ال كەلىن بولار تۇستا ساۋكەلە كيگەنى ءمالىم. ساۋكەلەدەن كيمەشەككە دەيىن جىل بويى باسىنا «قىزىل جەلەك» سالىپ جۇرگەن ۋاقىت بار. مىسالى، جاڭا تۇسكەن كەلىن قىزىل جەلەك جامىلىپ جۇرگەن. بۇل ۇلگى كەلىن بالالى بولعانعا دەيىنگى ءبىر جىلعا ۇلاسادى. قىزىل جەلەك جامىلۋ ءۇردىسى بۇگىندە وزبەك، قاراقالپاق حالىقتارىنىڭ تۇرمىسىندا ءالى كۇنگە ساقتالىپ كەلەدى. ولار مۇنى «جەگدە» دەپ اتايدى. سول جەگدەنىڭ قىزىل ءتۇرى ءبىزدىڭ سالتىمىزدا بۇگىنگى كۇنگە جەتپەي ۇمىت بولىپ وتىر. « قىزىل جەلەك»، «جەگدە» تۇرلەرىن موڭعوليانىڭ بايان-ولگەي مۋزەيىندە كوزىم شالدى»، دەيدى تىلەك سۇلتان.

كەلىن انا اتانعان تۇستان كيمەشەك كيگەن. كيمەشەك - انا اتانۋدىڭ جارقىن بەلگىسى. وسى عۇرىپ جاڭعىرىپ تۇرعان داۋىردە جاس اناعا كيمەشەك كيگىزۋ ءۇردىسى سالتاناتپەن اتقارىلعان. مۇنىڭ ءمانىسى جاس كەلىنگە بالالىقتان- انالىققا وتكەنىن ۇعىندىرۋ. كيمەشەك ءوڭىرىنىڭ كوكىرەكتەن ءتۇسىپ، توگىلىپ تۇرۋى دا بالا ەمىزۋگە قولايلى بولۋىنا ورايلاستىرىلعان.

«كيمەشەكتىڭ ءمانى»

كيمەشەك - تەك باس كيىم ەمەس ايەلدىڭ الەۋمەتتىك ستاتۋسىن اڭعارتىپ تۇراتىن حابارشى. كيمەشەكتىڭ توبەسى نەعۇرلىم بيىك بولعان سايىن ايەلدىڭ دە بەدەلى جوعارى ەكەنىن اڭعارتقان دەسەدى. تىلەك سۇلتاننىڭ ايتۋىنشا، بۇرىن ءار رۋ ايەلدەرىنىڭ كيمەشەگى وزگەلەرىنە ۇقساماعان. ولاردىڭ شىلاۋىشتى وراۋ، اشەكەيمەن ادىپتەۋ ۇلگىسىنە قاراي قاي رۋدىڭ اناسى ەكەنىن ايتپاي-اق تۇسىنگەن. كيمەشەكتىڭ جاقتاۋىنداعى ادىپتەلگەن ءجىپ ءتۇسى، ويۋ-ورنەگى دە ايەلدەردىڭ جاسىنا ساي وزگەرىپ وتىرعان.

«ماسەلەن، 40 قا دەيىنگى ايەلدەردىڭ كيمەشەگى قىزىل جىپپەن ادىپتەلگەن. ول ادام ءومىرىنىڭ كوكتەمىن اڭعارتسا، 50 دەن اسقان انالارىمىزدىڭ باس كيىمى سارى، التىن رەڭدى جىپتەرمەن كومكەرىلەدى. بۇل بىرىنشىدەن ءومىردىڭ كۇزى سىندى بولسا، ەكىنشىدەن ايەلدەردىڭ بولىسقان- تولىسقان شاعىن، الەۋمەتتىك جاعدايىنان دا حابار بەرەدى. ال 60 تان اسقان انالارىمىزدىڭ كيمەشەگى اق جىپپەن اسپەتتەلەدى. ول ءومىردىڭ قىسى كەلگەنىن تۇسپالدايدى»، دەپ ءتۇسىندىردى تىلەك سۇلتان.

كيمەشەك شىلاۋىشىنىڭ، كەي جەرلەردە سالدە دەپ اتالاتىن توبەسىندەگى ماتانىڭ ۇزىن بولۋىندا دا ايرىقشا ءمان بولىپ شىقتى. حالقىمىز ەجەلدە ءار جىل مەزگىلىندە قولايلى جايلاۋ، كۇزەۋ، قىستاۋدى پانالاعان. وسىنداي كوشى-قون كەزىندە كىمدە-كىم جاراقات السا كيمەشەكتىڭ شىلاۋىشىنان قيىپ الىپ تاڭا قويعان. بەيمەزگىل كىسى ومىردەن وتكەن كۇندە دە انالارىمىزدىڭ شىلاۋىشى كەبىن رەتىندە پايدالانىلعان ەكەن.

«كيمەشەك پەن حيدجاپتىڭ ايىرماشىلىعى نەدە»

وسى ساۋالعا جاۋاپتى كيمەشەك تۇرلەرىن زەرتتەۋشى عانا ەمەس، قالپىنا كەلتىرۋشى، دارىپتەۋشى تىلەك سۇلتاننان سۇرادىق. ەتنوديزاينەردىڭ پىكىرىنشە، ەكەۋى ەكى بولەك ۇعىم.

«كيمەشەك پەن حيدجاپ ەكەۋى دە باس كيىم بولعانمەن ەكەۋىنىڭ بەرەتىن ماعىناسى ءار باسقا. حيدجاپتى سوڭعى جىلدارى ءجيى كورىپ ءجۇرمىز. ال كيمەشەكتىڭ قاي زامان، قاي عاسىردان بىزگە جەتكەنىن تاپ باسىپ ايتا المايسىڭ. كيمەشەكتى ءدىني باس كيىم دەپ تانىپ، سولاي ايتاتىن بولساق ول بىزگە يسلام دىنىمەن بىرگە جەتۋى كەرەك ەدى. الايدا كيمەشەكتىڭ بىزگە جەتۋ پروتسەسى ولاي ەمەس. قازاق دالاسىنا يسلام ءدىنى جەتكەنگە دەيىن دە قازاق انالارىنىڭ كيمەشەك كيگەنى، باسىنا سالدە وراپ جۇرگەنىن كونە مينياتيۋرا سۋرەتتەردە دە بار. مىسالى، قوڭىراتتىڭ قىزى - بورتە حانىمنىڭ كيمەشەك سياقتى باس كيىمنىڭ جەلبىرەگەن ءوڭىرى بەينەلەنگەن مينياتيۋرا سۋرەتتەرى بار. بۇل دەگەنىمىز قازاق ايەلدەرى ىقىلىم زاماننان كيمەشەك كيىپ، باسىن جابىق ۇستاعانىنان حابار بەرەدى. يسلام ءدىنى ەنگەندە قازاقى سالت-داستۇرىمىزبەن استاسىپ، تۇرمىسىمىزعا سىڭگىندە كيمەشەك كيۋ ودان ءارى قۇپتالدى. حيدجاپقا كەلسەك، ءسوزدىڭ ءوزى - اراب حالقىنىكى. حيدجاپ - اراب ايەلدەرىنىڭ باس كيىمى بولسا، كيمەشەك - قازاق ايەلدەرىنىڭ ۇلتتىق باس كيىمى ەكەنى بەلگىلى»، دەپ ويىن ورتاعا سالدى تىلەك سۇلتان.

سۇلۋلىعى مەن جىلۋلىعىن قاتار قامتىپ، اس-سۋ ازىرلەگەندە تازالىق ساقشىسى بولعان، سۇق كوزدىڭ الابوتەن ويىن تىيىپ وتىرعان قازاق ايەلدەرىنىڭ باس كيىم، كيمەشەك كيۋ ءمانى قانشالىقتى تەرەڭ دەسەڭىزشى...

سوڭعى جاڭالىقتار