قازاق اندەرىن العاش نوتاعا تۇسىرگەن الۆين بيمبوەس جايلى بىلەسىز بە؟
الۆين ەرنەستوۆيچ بيمبوەستىڭ ەڭبەگى تالاي زەرتتەۋگە نەگىز بولىپ، ⅩⅩ عاسىر باسىنداعى قازاق مۋزىكاسىنىڭ تىنىسىن كورسەتەدى.
قازاق مۋزىكالىق فولكلوريستيكاسى - عىلىمي ءپان رەتىندە XX عاسىردىڭ باسىنان قالىپتاسا باستاعان جاس سالا. بۇل باعىتتىڭ العاشقى ءىرى وكىلى رەتىندە، ادەتتە، الەكساندر ۆيكتوروۆيچ زاتايەۆيچ اتالادى. 1920 -جىلدان 1936 -جىلعا دەيىن ول مىڭداعان قازاق حالىق اندەرى مەن كۇيلەرىن جازىپ الىپ، وڭدەپ، جارىققا شىعاردى. ارينە، ونىڭ ەڭبەگى ەرەن، زور. الايدا بۇل يگى ءىستى تەك زاتايەۆيچ باستادى دەۋ ءبىرجاقتى پىكىر بولار ەدى. سول ۋاقىتتا قازاق مۋزىكاسىنا ىقىلاس ءبىلدىرىپ، زەرتتەۋگە كىرىسكەن، نوتاعا تۇسىرگەن وزگە دە تۇلعالار بولدى. سولاردىڭ ىشىندە ەرەكشە ەسىمى اتالۋعا لايىق جان - الۆين ەرنەستوۆيچ بيمبوەس.
الۆين ەرنەستوۆيچ بيمبوەس 1878 -جىلى گەرمانيانىڭ كوبۋرگ قالاسىندا دۇنيەگە كەلگەن. ميۋنحەن، گەيدەلبەرگ ۋنيۆەرسيتەتى، كارلسرۋە پوليتەحنيكالىق ينستيتۋتى مەن بەرليندەگى سايمون كوممەرتسيالىق ينستيتۋتىندا ءبىلىم العان. وقۋ بارىسىندا ول ەكونوميكا، قۇقىق جانە الەۋمەتتانۋ سالالارىن مەڭگەرگەن. سونىمەن قاتار شەت تىلدەرىن ۇيرەنۋگە ەرەكشە كوڭىل ءبولىپ، وسى ماقساتپەن شۆەيتساريا، فرانسيا، انگليا، نيدەرلاندى سەكىلدى بىرنەشە ەۋروپالىق ەلدە ءومىر ءسۇرىپ، تاجىريبە جيناپتى.
1911 -جىلى سانكت-پەتەربۋرگكە قونىس اۋدارعان سوڭ، رەسەيدىڭ ەكونوميكالىق جاعدايىن زەرتتەۋمەن اينالىستى. 1918 -جىلدان كەيىن ول سىبىرگە، كەيىنىرەك قازىرگى استاناعا (ول كەزدە اكمولينسك دەپ اتالعان) كەلىپ، 1922 -جىلعا دەيىن سانكت-پەتەربۋرگكە ورالعانشا ءومىر سۇرگەن. بيمبوەس بۇل جەردە ەتنوگرافيالىق قىزمەتپەن قاتار، مۋزىكالىق اعارتۋشىلىقپەن دە اينالىستى - ول حورلار مەن مۋزىكالىق مەكتەپ ۇيىمداستىردى دەپ جازىلعان.
بيمبوەس قازاق حالقىنىڭ اندەرىن جۇيەلى تۇردە جيناپ، وڭدەۋمەن اينالىسقان العاشقىلاردىڭ ءبىرى بولدى. ونىڭ قولجازبالارى مەن جيناعان ماتەريالدارى ا. ۆ. زاتايەۆيچ، ا. ك. گلازۋنوۆتىڭ مۇراعاتتارىندا ساقتالىپ كەلدى. الۆين ەرنەستوۆيچ 25 كە جۋىق قازاق ءانىن جازىپ الىپ، ولاردىڭ نوتالىق ۇلگىلەرىن جاساپ، فورتەپيانوعا لايىقتاپ وڭدەگەن.
الۆين بيمبوەس تەك مۋزىكالىق زەرتتەۋشى عانا ەمەس، سونىمەن قاتار قوعام قايراتكەرى رەتىندە دە بەلسەندى بولدى. ول رەسەي گەوگرافيالىق قوعامىنىڭ مۋزىكا بولىمىندە جۇمىس ىستەپ، حالىق مۋزىكاسىن زەرتتەۋ كوميتەتىنە، سونداي-اق مۋزىكالىق ماماندىقتاردى زەرتتەۋ قوعامىنا مۇشە بولدى. سونىمەن قاتار ول سانكت-پەتەربۋرگتەگى ەكونوميكالىق زەرتتەۋلەر ينستيتۋتىندا قىزمەت ەتىپ، عىلىم مەن ءوندىرىس اراسىندا ءتيىمدى بايلانىستى ورناتۋعا ۇمتىلعان دەيدى. ول ءوز يدەيالارىن ۇنەمى جەتىلدىرۋگە تىرىسىپ، سول زامانعا وزىق ەكونوميكالىق شەشىم-تاسىلدەردى ۇسىنىپتى.
1920 -جىلدارى بيمبوەس قازاق اندەرىن زەرتتەۋمەن عانا شەكتەلمەي، ولاردى ناسيحاتتاۋ ىسىنە دە بەلسەنە ارالاستى. مىسالى، 1925 -جىلدىڭ اقپانىندا پەتەربۋرگتە وتكەن رادلوۆ اتىنداعى مۋزىكالىق ۇيىرمەنىڭ جينالىسىندا ول «قىرعىز- قازاق مۋزىكاسى» تاقىرىبىندا بايانداما جاساپ، اندەرىن ورىنداپ بەرەدى.
1926 -جىلى رەسەي جاعرافيالىق قوعامى «مۋزىكالىق ەتنوگرافيا» اتتى ماقالالار جيناعىن باسپادان شىعارادى (رەداكتور ن. فيندەيزەن)، وسى جيناققا بيمبوەستىڭ العى ءسوزى مەن ءوزى جازىپ العان 25 ءاننىڭ نوتاسى بەرىلگەن. تومەندە العى ءسوزدىڭ ىقشامدالعان اۋدارماسىن ۇسىنىپ وتىرمىز.
الۆين ەرنەستوۆيچ بيمبوەس: 25 قازاق ءانى
1919 -جىلدان 1922 -جىلعا دەيىن اقمولينسك (قازىرگى اقمولا) وبلىسىندا تۇردىم. ءوز باستاماممەن ءبىرقاتار قىرعىز (قازاق) حالىق اندەرىن جازىپ الدىم. ولاردىڭ ىشىندە 5 ءان ەرەكشە كوزگە ءتۇستى. قازاق اندەرىنىڭ نەگىزگى سيپاتى - حالىقتىڭ يمپروۆيزاتورلىق قابىلەتىن كورسەتەتىن شەكسىز ءان ايتۋى. مىسالى، قازاق ايەلى تاڭەرتەڭ، ءۇي شارۋاسىن ىستەي ءجۇرىپ، قايدا بارا جاتقانىن، نە ىستەيتىنىن، اۋا رايى تۋرالى ءوز ويىن انمەن جەتكىزەدى. كوبىنە بۇل اندەر ۇزاق بولىپ كەلەدى. الايدا كەيدە ولاردىڭ ىشىندە قۇرىلىمى جاعىنان جانە مازمۇنى بويىنشا جۇيەلەنگەن اندەر دە كەزدەسەدى.
مەن اندەردى نەگىزىنەن مەرەكە كەزدەرىندە، تويلاردا، اسىرەسە، ۇيلەنۋ تويلارىندا جانە باسقا دا مەرەكەلىك جيىنداردا ورىندالعان ساتتەرىندە جازىپ الدىم. اقمولا ۋەزىندە كەڭىنەن تانىلعان، وتە جاقسى ءانشى - مۇستافا نۋرابايەۆ دەگەن كىسى بولدى. مەن ونىڭ جانە تاعى ءبىر بەلگىلى ءانشى وسپاندى دا جازىپ الدىم. اقمولينسكىدە تۇرىپ جاتقاندا، مەنىڭ كوڭىلىمدى اسىرەسە، قازاق اندەرىنىڭ ەرەكشە ۇلتتىق سيپاتى، دومبىرامەن سۇيەمەلدەنەتىن فورماسى قىزىقتىردى. سونىمەن قاتار انشىلەردى قالاعا شاقىرىپ، رويال كومەگىمەن دە جازىپ الۋعا مۇمكىندىك بولدى. وسىلايشا، مەن جازعان اندەرىمنىڭ ناقتىلىعىن رويال ارقىلى ەكى جىل بويى تەكسەرىپ وتىردىم. بۇل ماعان، قازاق ورىنداۋشىلارىنىڭ كەيدە ءارتۇرلى ايتۋىنان تۋىندايتىن ينتوناتسيالىق جانە اۋەندىك وزگەشەلىكتەردى سالىستىرۋعا مۇمكىندىك بەردى.
جوعارىدا جازىلعان جيناقتىڭ ءتۇپنۇسقاسى قولىمىزعا تيمەسە دە، سول ەڭبەككە سۇيەنىپ جازىلعان ماقالا نەگىزىندە نوتاعا تۇسىرىلگەن اندەردىڭ ءتىزىمىن جازا الامىز. 1967 -جىلى «نارودنايا مۋزىكا ۆ كازاحستانە» اتتى عىلىمي ەڭبەكتەر ز. ۆيزەلدىڭ اۆتورلىعىمەن بيمبوەستىڭ جۇمىسى جايلى عىلىمي ماقالا بەرىلگەن. سول جەردە «كەزىندە جارىق كورگەن نوتالاردى قاز قالپىندا بەرىپ وتىرمىز» دەپ اندەر ۇسىنىلعان.
ولار: «جيىرما بەس»، «سىرىمبەت»، «تورى»، «ماحاببات ءانى»، «ەلىم-اي»، «قارعا»، «قوشان سەرى»، «ۇمسىن»، «ءلايلىم»، «سەگىز اياق»، «سازنى» (ءدال وسىلاي بەرىلگەن - رەد. )، «كوكتوبە»، «شاكارىم»، «بۇلبۇل»، «اقبەت»، «جەرىم-اي»، «ەدىل بويى»، «تەرمە»، «قۇلىم جەر» («قۇلىن جەر» بولۋى دا بەك مۇمكىن)، «كوكشەتاۋ ۋەزىندە جازىلعان ءان»، «قىز بيكەش»، «شاكارىم» (وسىنداي اتپەن تاعى ءبىر ءان)، «اليپ بي» (ءالىپ نە الىپ شىعار، نەمەسە ءالىپبي بولۋى دا مۇمكىن)، «كوكەم- اي»، «ماقتاماق»، «ءلايلىم» (ەكىنشى ءتۇرى)، «تاتيانانىڭ حاتى». نوتاعا ءتۇسىرۋشى بۇل اندەردى سەمەي، اقمولا جانە كوكشەتاۋ ۋەزدەرىنەن جيناعان.
وسى تىزىمدە بيمبوەستىڭ «شاكارىم» دەپ بەرگەن ەكى ءانى ەرەكشە نازار اۋدارتادى. بۇل اندەردى الۆين ەرنەستوۆيچ شاكارىم قاجىنىڭ ءوز اۋزىنان جازىپ الدى ما، الدە وزگەلەردىڭ جەتكىزۋى بويىنشا نوتاعا ءتۇسىردى مە - بۇل جاعى بىزگە بەلگىسىز. دەگەنمەن جازۋشى، جۋرناليست سماعۇل راحىمبەكتىڭ بيمبوەس پەن شاكارىمنىڭ كەزدەسۋىنە ارنالعان اڭگىمەسى بار ەكەنىن اتاپ وتكەن ءجون.
الۆين ەرنەستوۆيچ بيمبوەس - شەتەلدىك، ەكونوميكا سالاسى مامانى اتانعانىمەن، نوتاعا جۇيرىك، مۋزىكانى تاني الاتىن ادام بولعان ەكەن. ونىڭ جيناعان جانە وڭدەگەن ماتەريالدارى قازاق مۋزىكالىق فولكلورىنىڭ دەرەككوزدىك قورىن تولىقتىرىپ قانا قويماي، بۇل باعىتتىڭ العاشقى ءىزاشارلارىنىڭ ءبىرى رەتىندە ەسىمىن تاريحقا ەنگىزدى. بۇل ەڭبەكتەرى تالاي زەرتتەۋگە نەگىز بولىپ، ⅩⅩ عاسىر باسىنداعى قازاق مۋزىكاسىنىڭ تىنىسىن كورسەتەدى.
رۇستەم نۇركەنوۆ، مۋزىكا زەرتتەۋشىسى
aikyn.kz
