قايىرشىلىق قايدان شىعادى؟

استانا. قازاقپارات - امەريكانىڭ سان-فرانسيسكو قالاسىندا ءبىر قايىرشى قولىنا ۇستاعان قاعازعا «مەنىڭ ايەلىمدى ۇرلاپ كەتتى، ونى قايتىپ ساتىپ الۋ ءۇشىن 99 سەنت جەتپەي تۇر» دەپ جازىپ الىپتى.

جاناشىرلىق بىلدىرگەندەر قالتاسىنداعى سوڭعى سەنتىن دە تاستاپ جاتىر. مۇنى قازاقستاندىقتار كورسە كۇلەتىنى انىق. ءبىراق وسىلايشا قايىر سۇراۋ ول جاقتا كۇلكىلى ەمەس. ۇيرەنشىكتى قۇبىلىس. وسىلايشا جان باعاتىن مۇحيتتىڭ ارعى جاعىنداعى كەدەيلەردىڭ قاۋقارى ءومىر سۇرۋگە جەتەدى. ول جاقتا قايىرشىلارعا قاراساتىندار دا كوپ. تاۋلىگىنە ءبىر مارتە ىستىق اس ۇيىمداستىرۋشىلار دا جەتكىلىكتى. بىزدىكىلەرگە قاراعاندا مادەنيەتتىلەۋ قايىرشىلاردىڭ كيگەن كيىمى دە جۇپىنى ەمەس...

ءيا، قايىرشىلار الەمدى اۋزىنا قاراتقان ا ق ش-تا دا قاپتاپ ءجۇر. ءتۇرلى جاعدايلارمەن الاقان جايىپ كەتكەندەردىڭ تاريحى بولماسا دا تاعدىرلارى ءوز الدىنا شەجىرە. ەرتەرەكتە جان باعۋ ءۇشىن قالاعان جۇمىستى ىستەيتىندەر كوپ بولعانى انىق. ولاردىڭ اراسىندا تابىستى وڭايىراق ءارى تەزىرەك جولمەن تاپقاندى ءجون كورگەن جالقاۋلار كوشە ارالاپ كەتەتىن. سول كەزەڭدە قايىرشىلىققا جۇرت امالسىزدان باراتىن...

كەڭەس وداعى كەزىندە قايىر سۇرۋ - پايدالى ەڭبەكپەن اينالىسۋدان جالتارۋ، ارامتاماقتىق رەتىندە دەپ سانالدى. بۇل ءۇشىن ادامدار اكىمشىلىك جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلاتىن. وسى ءۇردىستى بۇرىنعى وداقتىڭ زاڭدى مۇراگەرى رەسەي ساقتاپ قالدى. ەلدىڭ قىلمىستىق كودەكسى بالالاردىڭ قايىر سۇراۋىنا تىيىم سالادى. ال ەرەسەكتەر جاعى قايىر سۇراۋىن توقتاتقان جوق.

2009 - جىلى قىركۇيەكتە سول كەزدەگى ماسكەۋ مەرى يۋري لۋجكوۆ قايىرشىلاردىڭ دا ءبىر كونسورسيۋمعا بىرىگىپ، بايۋ جولىنا تۇسكەندىگى تۋرالى ايتقانى بار ەدى. ءسويتىپ ولار قىرۋار قاراجات جيناۋدىڭ كوزىن تاپتى. شىن مانىندە نارىق قىسپاققا العان جىلدارى قايىرشىلار وتە كوپ ەدى، ولاردىڭ شىن مانىندە تۇرمىسى تومەندىگىن، امالسىزدان الاقان جايعانىن ەشكىم دالەلدەي المادى. ءتىپتى ۇيىندە تىنىش جاتقان مۇگەدەكتەردى دە كوشەگە سۇيرەپ شىققاندار ساداقا سۇراۋشىلاردىڭ سانىن كوبەيتتى.

بۇگىندە ولار توپقا بولىنەتىن بولدى: ۇيسىزدەر، امالسىز الاقان جاياتىندار، مەرەكە كەزدەرى قايىر سۇرايتىندار، تۇرمەدەن شىققاندار، تاعى باسقالار. «تاعى باسقالار» دەپ وتىرعانىمىز قازىر «ينتەرنەت قايىرشىلار» دەگەن شىعا باستاپتى. ولار ءتۇرلى الداۋ-ارباۋ جولىمەن اقشا تاپقىسى كەلەدى. ماسەلەن «ءبىر بالام اۋىر ناۋقاس» دەپ، وتىرىك ەسەپشوت ءنومىرىن بەرۋ ارقىلى دا قاراجات تاباتىندار بار. شىنىمەن بالاسى اۋىرعانداردىڭ اتىن جامىلىپ تا اقشانىڭ استىندا قالعاندار بولدى.

شىن مانىندە قايىرشىلار قاتارىنا - ءۇيسىز ادامداردى قوسۋعا بولادى ەكەن. ايتالىق كۇنى كەشە تەلەارنالاردىڭ بىرىنەن پاۆلوداردا تۇراتىن 44 جاستاعى ءبىر قازاق جىگىتىن كوردىك. ايەلى مەن بالاسى قايتىس بولعان سوڭ اعايىندارى ءۇيىن الداپ ساتىپ جىبەرىپ، اقىرىندا ءوزى قايىرشىعا اينالىپ شىعا كەلگەن. امال قانشا، ءدال وسىنداي جاعدايلاردان سوڭ امالسىز قايىر سۇراۋعا باراتىندار كەزدەسەدى.

ولاردىڭ جانىندا قول-اياعى ءبۇتىن، جان ساقتاۋدان بۇرىن بايۋعا بەت العان قايىرشىلار ۇشىراسادى. بۇلاردىڭ قاتارىنا الماتىدا الشاڭ باسىپ جۇرگەن تاجىك ايەلدەرىن قوسۋعا بولادى. ءمۇساپىر بولا قالاتىن ولاردىڭ اۋىزدارىنداعى التىن تىستەردى كورگەندە، بەرەيىن دەپ تۇرعان اقشانىڭ ءوزى شەگىنشەكتەيدى. ءتارتىپ ساقشىلارى كۇندە جيناپ اكەتسە دە تاۋسىلمايتىن كەزبەلەردىڭ كۇنكورىسى جامان ەمەستىگىن تىستەرىنە قاراپ باعالاۋعا بولادى.

قيىنشىلىقتىڭ اتى - قيىنشىلىق. بۇكىل الەم قايىرشىلىقپەن كۇرەسىپ كەلەدى. مىسالى ءبىز بىلەتىن بەرليندە 1930 - جىلدارى ۇيسىزدەر ءۇشىن باسپانا اشىلعان. ءدال وسىنداي كورىنىس ا ق ش-تا دا قايتالانعان. قۋىقتاي بولمەدە ادام اينالىپ جۇرە الماسا دا، ول ۇيىنەن بەزگەندەردىڭ باقىتتى ورداسىنا اينالدى. «قۇستىڭ ۇياسى» دەپ اتالاتىن بولمەلەر ۇلى بريتانيادا دا ەرتەرەكتە پايدا بولعان.

كەيبىر دەرەكتەرگە قاراعاندا، جەر شارىندا 100 ميلليونعا جۋىق قايىرشى بار كورىنەدى. ولار نەگىزىنەن قالالاردى پانالايدى. الەمدى قايتەمىز، اشىق اڭگىمەنى قازاقستاندىق قايىرشىلاردان باستايىق. جەرگىلىكتى كەزبەلەردى قىستىڭ كۇندەرى ۋاقىتشا باعاتىن ورىندار بىزدە دە بار. سوعان قاراماستان سۋ قۇبىرلارىنىڭ قۇدىقتارىندا، ءۇي بۇرىشتارى مەن جەرتولەلەردە، ىستىق سۋ قۇبىرىنىڭ استىن، تۇرعىن ۇيلەردىڭ كىرەبەرىسىن پانالايتىندار تابىلادى.

ولاردىڭ ءبىر بولىگى استى قالدىق تاستايتىن ورىنداردان ىزدەسە، ەندى ءبىر بولىگى اۋلالاردا جۇرگەن ادامداردان تاماق سۇرايدى. تاپقان-تايانعانىن اراققا جۇمسايتىندار دا جەتكىلىكتى. سونىڭ سالدارىنان جاتقان جەرىنەن تۇرماي قالاتىندار دا بار. ءۇسىپ قالىپ قول-اياعىن كەستىرىپ، مۇگەدەك اتانعانداردى دا، جاسوسپىرىمدەردىڭ قولىنان قازا تاپقانداردى دا ەستىپ ءجۇرمىز.

وكىنىشكە قاراي، كەيدە قاڭعىپ قالۋعا قوعامنىڭ ءوزى مۇمكىندىك جاسايدى ەكەن. مۇنداي ارەكەتكە جول بەرمەۋ ءۇشىن امەريكادا كوپتەگەن شارالار قاراستىرىلاتىن كورىنەدى. ماسەلەن جەرگىلىكتى بيلىك ءۇيسىز جۇرگەندەرمەن ءتيىستى جۇمىستار جۇرگىزەدى. كەز كەلگەن جەردە اشىق تۇردە اراق-شاراپ ىشۋگە تىيىم سالىنعان. قاس قارايا ساياباقتاردا تۇنەۋگە، تروتۋارلارداعى ورىندىقتاردا ۇيىقتاۋعا بولمايدى. وسى زاڭدى بۇزعان قاڭعىباس تۇرمەگە جابىلادى.

2008 -جىلى ا ق ش-تا قاڭعىباستار 1،6 ميلليون ادامعا جەتكەن. بۇعان سەبەپ بولعان بىردەن ءبىر جاعداي - 2007 - جىلعى ەكونوميكالىق توقىراۋ. ايتپاقشى، قايىرشىلاردىڭ قۇقىقتىق نورمالارى رەسەي پاتشالىعى كەزىندە دە بولىپتى. تۇرمىسى تومەن وتباسىلاردىڭ بوسىپ كەتۋىن اراق-شاراپتى ءجيى ىشۋدەن دەپ باعالاعان ك س ر و باسشىلارى ماسكۇنەمدىكپەن كۇرەسكەنى بەلگىلى.

نيكيتا حرۋششەۆتىڭ كەزىندە جاتىپ ىشەرلەر شالعاي ەلدى مەكەندەرگە جىبەرىلىپ، ەڭبەكپەن وڭالتۋ شارالارىنان وتكىزىلگەن. اسىرەسە ءىرى مادەني شارالار ۇيىمداستىرىلار الدىندا قايىرشىلارمەن كۇرەستىڭ جاڭا ءتاسىلى - قونىس اۋدارۋ قولدانىلعان.

ك س ر و-دا وليمپيادالىق ويىندار كەزىندە ماسكەۋ مەن لەنينگراد قايىرشىلارى قالادان 100 شاقىرىم جەرگە جەتكىزىلگەن. ال بوسقىن بالالار ارناۋلى ۇيلەرگە قامالعان.

كەڭەستەر وداعى قۇلاعان جىلدارى ۇيدەن بەزگەندەر قاتارى ەسەلەپ ارتتى. ورىس قىسىنان قاشقاندار قازاقستان قالالارىن تولتىردى. بارىنەن دە قاۋىپتىسى قوعامدا بولاتىن ءتۇرلى وزگەرىس كورىنەدى. سوندىقتان داۋلەتى تاسىعان باتىس ەلدەرىندە دە كەدەيلەر كوبەيىپ، ەندى بىردە ازايىپ تۇرادى.

گەرمانيادا شامامەن ءۇي-كۇيسىز 000 860 ادام بار. ولار نەگىزىنەن قالادا تۇرادى. زەرتتەۋ بارىسىندا ولاردىڭ وسىنداي كۇيگە تۇسۋىنە ايەلىمەن اجىراسۋ، جۇمىسسىزدىق، اۋرۋ-سىرقاۋ، ماسكۇنەمدىك، ناشاقورلىق سەبەپ بولعانى انىقتالىپتى. سوڭعى جىلدارى جەرگىلىكتى بيلىكتىڭ قاتاڭ قاداعالاۋىنان قايىرشىلاردىڭ قاتارى ەپتەپ كەمىگەن.

بارىنەن قىزىعى، وركەنيەتتى ەلدەردە ۇيىندەگى ءيتى مەن مىسىعى ءۇشىن قايىر سۇرايتىندار پايدا بولعان. بۇل - سوڭعى جىلدارى پايدا بولعان قايىر سۇراۋدىڭ ءبىر ءتۇرى. مادەنيەتتىڭ مايەگى - ريمدە سونداي ادامدى كورسەڭىز، تاڭعالۋعا بولمايدى ەكەن. جىلىنا 10 ميلليون تۋريست كەلەتىن قالادا قايىرشىلار تابىس تابۋ ءۇشىن الاقان جايۋدان جالىقپايدى. سولاردىڭ اراسىنان توبەتتەرىنە تيىن-تەبەن جيناپ وتىراتىن ەڭگەزەردەي ەركەكتەردى دە كورۋگە بولادى. ءتىپتى سيرەك كەزدەسەتىن قۇستارى اشتان ولەتىندىگىن ايتىپ، جىلاپ تۇرىپ اقشا سۇرايتىندار دا تابىلادى.

ال ميللياردتان استام حالىقتى اسىراعان ءۇندىستاندا قاڭعىباستاردىڭ تابىسى اسپيرانتتاردىڭ جالاقىسىنان اسىپ تۇسەدى. مۇنى دەليدەگى زەرتتەۋ ۋنيۆەرسيتەتى انىقتاعان. ولار ءۇشىن كۇنىنە 10 دوللار تاپسا، سونىڭ ءوزى جانساقتاۋعا جەتكىلىكتى كورىنەدى.

ساۋد ارابياسىندا كوشە كەزگەن كەزبەلەرگە قارسى كۇرەس شارالارى ۇدايى جۇرگىزىلەدى. ەر-رياد قالاسىنىڭ پوليسەيلەرى سوڭعى جىلدارى الاقان جايعان 60 مىڭ ادامدى انىقتاعان. ولاردىڭ 67 پايىزى شەتەلدىكتەر بولىپ شىققان. يران استاناسىندا ساداقا سۇرايتىندار رەسمي تۇردە جۇمىس ىستەيتىندەردەن كوپ قاراجات تابادى. ولار ايىنا ورتا ەسەپپەن 1500 دوللار جيناپ الادى.

ءومىردىڭ اتى - ءومىر. بىرەۋلەر ساداقانى امالسىزدان سۇرايدى. ەندى بىرەۋلەر ارتىق اقشانى جانى قينالماي تاپقانىنا ريزا. قالاي دەسەك تە وسى قۇبىلىسپەن كۇرەس جەر-جەردە كۇشەيىپ كەلەدى.

مىسالى ريگا قالاسىندا جەرگىلىكتى بيلىك قالا ورتالىعىندا قايىر سۇراۋعا ءتىپتى تىيىم سالدى. تەك شىركەۋلەر ماڭىندا عانا الاقان جايۋعا رۇقسات ەتىلەدى. بيىل قايىر سۇراپ جۇرگەن 29 ادام انىقتالىپ، ولارعا 10 لات كولەمىندە ايىپپۇل سالىنعان.

ۆيلنيۋستىڭ قالالىق كەڭەسى دە جاڭا ەرەجە قابىلداپ، قالا كوشەلەرىندە ساداعا سۇراۋعا تىيىم سالدى. مىسال دا كوپ، تاماشا تاجىريبەلەر دە بارشىلىق. قالاي دەسەك تە قايىر سۇراۋعا جول بەرمەۋدىڭ امالىن ءبىرىنشى كەزەكتە مەملەكەت ويلاۋى ءتيىس. ادامداردىڭ ەڭبەك ەتۋىنە مۇمكىندىك جاساپ، تومەن نەسيە بەرىلەتىن ەلدەردە قايىرشىلىق قانات جايا قويماعان.

قولجەتىمدى باسپانالار بەرۋ، ادامداردىڭ تۇرمىسىن تۇزەۋىنە مۇمكىندىك بەرىلەتىن جەرلەردە ساداقا سۇراۋ جويىلادى. الاقان جاياتىن ازاماتتاردىڭ سانىن قىسقارتۋعا ۇلتتىڭ قولى اشىق جومارت جاندارىنىڭ دا قوسار ءوز ۇلەسى بولۋى ءتيىس.

«ايقىن» گازەتى