قايعى ۇستىندەگى ءسوز: كوڭىل ايتۋدىڭ ادەبى

بۇل ماقالا - كوڭىل ايتۋ مادەنيەتىن دۇرىس ءتۇسىنىپ، ونىڭ قىر-سىرىن بىلۋگە باعىتتالعان. جاستاردىڭ ازالى ۇيدە ايتاتىن جۇباتۋ سوزدەرىن بىلمەۋى كەيدە ارتىق كەتىپ، جاقىنداردىڭ جۇرەگىن جارالاۋى مۇمكىن. اۆتور ءوز تاجىريبەسى ارقىلى وسى ماسەلەنى كوتەرىپ، سالت پەن سانا، ءسوز بەن تاربيەنىڭ ۇيلەسىمىن ۇسىنادى.

ولگەن ادامنىڭ «قالعان عۇمىرىن پەرزەنتتەرىنە بەرسىن» دەپ كوڭىل ايتۋعا بولمايدى

كوڭىل ايتۋ - قايعى جامىلعان ادامدى جۇباتىپ، رۋحاني دەمەۋ بىلدىرەتىن ۇلتتىق سالتىمىزدىڭ ماڭىزدى بولىگى. دەگەنمەن، سول سالتىمىزدى بەرىك ۇستانامىز دەپ ءجۇرىپ، قاتە ءسوز ايتىپ، جارالى جاننىڭ جۇرەگىن ودان سايىن جارالاپ جاتاتىن ساتتەر دە بار. جاستاردىڭ ءبارى مۇنداي ساتتەردە نە ايتۋ كەرەك ەكەنىن بىلە بەرمەيدى. بۇگىنگى ماقالامىزدا ازالى وتباسىنا بارعاندا قانداي ءسوز ايتۋ كەرەك، قانداي سوزدەن اۋلاق بولۋ قاجەت ەكەنىن ءسوز ەتپەكپىز.

سىنىپتاسىم ولجاستىڭ اعاسىنىڭ قازاسىنا دا قىرىق كۇن بولىپ قالىپتى. قايتىس بولعاندا ءبارىمىز قالادا وقۋدا جۇرگەنبىز، كوڭىل ايتا المادىق. قىرىق كۇندىك اسىنا بارۋ ءۇشىن اۋىلعا جينالىپ جاتىر ەدىك.

كورشى تۇراتىن سىنىپتاسىم اسەل دە توركىندەپ كەلىپتى. ونى دا ەرتىپ الايىن دەپ ۇيىنە بارىپ، جاعدايدى ايتتىم. ول بەسىكتەگى بالاسىن اجەسىنە تاپسىرىپ:
- قاراي تۇرىڭىزشى، مەن دە سىنىپتاستارىممەن بىرگە ولجاستىڭ ۇيىنە كىرىپ، قۇران وقىپ شىعايىن، - دەدى.

سوندا اجەسى اشۋلى ۇنمەن:
- جاپ-جاس بوپ نە كوڭىل ايتۋ؟! جاستار ولىمگە ءجيى بارا بەرگەن سوڭ، جاستار ولە بەرەدى. ازالى ۇيگە ۇلكەندەر بارادى. ۇلكەندەر بارىپ، قۇران وقىپ قايتتى عوي. ەندى جارانىڭ اۋزىن قايتا اشىپ، ەسكە سالىپ قايتەسىڭدەر؟ - دەپ ۇرسىپ تاستادى.

اجەنىڭ رەنىشىنە قاراماي، اسەل مەنىڭ جانىما كەلدى. مەن دە ىڭعايسىزداندىم. اجەسىنىڭ ءسوزى جۇرەگىمدە جاڭعىرىپ تۇرسا دا، بىرگە ءجۇرىپ كەتتىك.

سىنىپتاستاردىڭ باسىن ارەڭ قوسىپ، اقىرى ولجاستىڭ ۇيىنە كىردىك. قىزدار ءبىر بولمەگە، ۇلدار ءبىر بولمەگە جايعاستىق. اناسى مەن كەلىنى قايعىدان ەزىلىپ وتىر ەكەن. ءسوز تابا الماي وتىرعاندا، اسەل:
- اپكە، اعانىڭ يمانى سالامات بولسىن. جاس كەتتى، امال نەشىك... اللا جانىنا جاقسى پەندەلەرىن الادى دەيدى عوي. ارتىنىڭ قايىرىن بەرسىن. قالعان عۇمىرىن بالالارىنا بەرسىن، - دەپ جۇباتۋ سوزدەرىن ايتا جونەلدى.

ال اناسى «ءاۋمين» دەپ باسىن يزەپ وتىردى. سول ساتتە توردە وتىرعان ۇلكەن اجە قۇران وقىدى.

كەيىن داستارقانعا شاقىرىلدى. ۇلكەندەرمەن داستارقان باسىندا وتىرعانىمىزدا، ءبىر اجە:
- قىزىم، جاڭاعى ءسوزىڭدى ەندى قايتىپ ايتۋشى بولما. ولگەن ادامنىڭ ءومىرى قالعان جوق. ول ءوز ءومىرىن تاۋىسىپ كەتتى. «قالعان عۇمىرىن پەرزەنتتەرىنە بەرسىن» دەۋ - دۇرىس ەمەس ءارى اۋىر ءسوز.
ونىڭ ورنىنا «ولگەنگە وكىنبە، ارتىندا قالعانعا قايىر تىلە»، «جاتقان جەرى جايلى بولسىن»، «امال داپتەرى وڭ جاعىنان اشىلسىن» دەگەن سوزدەرمەن جۇباتىڭدار. جۇباتۋ ءسوز ادام جاسىنا قاراي دا ەرەكشەلەنەدى. جاستار - ەندى ەرتەڭگى ەل يەسى. وسىنى ءبىلىپ جۇرىڭدەر. ۇيرەتۋ - ءبىزدىڭ پارىزىمىز، - دەدى.

سىرتقا شىققاندا ءبارىمىز ءۇنسىز ەدىك. جول بويى اجەمىزدىڭ، ولجاستىڭ ۇيىندەگى اپانىڭ ايتقاندارىن سانامنان وتكىزىپ، اۋزىمىزدان شىعاتىن ءاربىر سوزگە مۇقيات بولۋ كەرەكتىگىن ءتۇسىندىم.

قادىرلى وقىرمان، ءسىز دە ءبىز كەتكەن قاتەنى قايتالاماڭىز. كوڭىل ايتۋ - سالت قانا ەمەس، ادامگەرشىلىك ۇلگىسى. ءار ءسوزىڭىز جۇباتۋعا ارنالسىن، جارانى تەرەڭدەتۋگە ەمەس.

اۆتور

تەڭىز تامشىبايەۆ