قاڭتار وقيعاسىنىڭ ەكونوميكالىق زاردابىن جويا الدىق پا
بيىل قاڭتار وقيعاسىنىڭ وتكەنىنە 3 جىل بولدى. دەگەنمەن سول كۇندەردىڭ قوعام قۇندىلىقتارىنا، ادام ومىرىنە جانە ەلدىڭ ەكونوميكاسىنا قانشالىقتى زيان تيگىزگەنىن سارالاپ وتىرۋعا تۋرا كەلەدى. ءبىز بۇگىن اتالعانداردىڭ ءۇشىنشىسىن، ياعني، وقيعانىڭ ەكونوميكا سالاسىنا تيگىزگەن كەرى اسەرىن باعامداپ، ودان بەرگى ۋاقىتتا نە وزگەرگەنىن تالدايمىز.
شىعىن مولشەرى مەن وتەلۋى
ءار قالادا شەرۋ كەزىندە بۇلىنگەن عيماراتتار نەمەسە كاسىپكەرلىك نىساندار از بولعان جوق. ايتسە دە ەڭ مول شىعىن الماتى قالاسىندا تىركەلدى. اكىمدىكتىڭ بىزگە بەرگەن اقپاراتى بويىنشا، 2022 -جىلعى تارتىپسىزدىك كەزىندە شاھاردا 300-دەن استام شاعىن جانە ورتا بيزنەس نىساندارى قيراعان. ونىڭ 120 سى دۇكەن، 100 دەن استامى كەڭسە، تاعى 80 ى قوعامدىق تاماقتانۋ ورىندارى. ال تونالعان نىساندار سانى مىڭنان اسىپتى.
بۇل شىعىندار كاسىپكەرلەردەن بۇرىن، تۇرعىنداردىڭ وزدەرىنە دە اۋىر تيگەن ەدى. نەگە؟ مىسالى، اكىمدىك قالادا جۇمىس ىستەپ جاتقان ءار 10 تۇرعىننىڭ 6 ى شاعىن جانە ورتا بيزنەس سالاسىندا ەڭبەك ەتەتىنىن جەتكىزدى. ياعني، قىزمەت ەتۋشىلەردىڭ 60 پايىزى زالال وتەلگەنشە تۇراقتى تابىسىنان قاعىلعانىن بولجاي الامىز.
بۇعان قوسا، قالا اكىمدىگىنىڭ عيماراتى، اۋەجاي دا قيراعانىن بىلەمىز. شىعىنداردىڭ بارلىعى ەل ەكونوميكاسىنا كەرى اسەر ەتتى، ويتكەنى وتەماقىنىڭ باسىم بولىگى مەملەكەت قارجىسىنان بەرىلدى. اكىمدىك عيماراتى 2023 -جىلى كۇزدە قالپىنا كەلتىرىلىپ ءبىتتى، رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتەن جوندەۋ جۇمىستارىنا 17 ميلليارد تەڭگە جۇمسالعان. ال اۋەجاي باسشىلىعى وتەماقى الۋدان باس تارتتى.
ايتپەسە اۋەجايعا تيگەن زارداپ از ەمەس ەدى. 2023 -جىلى 11-شىلدەدە قاڭتار وقيعاسى كەزىندە الماتى اۋەجايى عيماراتىن باسىپ الماق بولدى دەگەن ايىپپەن 5 ادامعا سوت ۇكىمى شىقتى. اتالعان ىستە اۋەجايعا 313 ميلليون تەڭگە زالال كەلگەنى بەلگىلى بولدى.
2022 -جىلدىڭ شىلدەسىندە الماتى اكىمدىگى زارداپ شەككەن شاعىن جانە ورتا بيزنەس وكىلدەرىنىڭ 1594 ءوتىنىمى ماقۇلدانعانىن، سونىڭ نەگىزىندە كاسىپكەرلەرگە 14,5 ميلليارد تەڭگە تولەنگەنىن جاريا ەتتى. بۇدان بولەك، كولىگى قيراعان نەمەسە ورتەگەن 143 ازاماتقا 566,7 ميلليون تەڭگە وتەماقى بەرىلگەن.
ءبىر قالامەن شەكتەلمەي، ەل اۋماعىن تۇگەل قامتىر بولساق، 2022 -جىلدىڭ ناۋرىزىندا ۇكىمەت باسشىسىنىڭ ورىنباسارى رومان سكليار قاڭتار وقيعاسى كەزىندە شاعىن جانە ورتا بيزنەسكە 38,6 ميلليارد تەڭگە زالال كەلگەنىن مالىمدەگەن. ال الماتى، شىمكەنت، جامبىل، قىزىلوردا، اتىراۋ، اقتوبە جانە شىعىس قازاقستان وبلىستارىندا مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ 42 عيماراتى ءبۇلىنىپ، شىعىن 30 ميلليارد تەڭگەگە باعالاندى.
باتىس پەن شىعىستى جالعاۋشى كوپىر
وقيعادان بەرى ۋاقىت توقتاۋسىز وتۋدە، مول شىعىن بولعانىنا قاراماستان، تارتىپسىزدىكتەردەن كەيىن ەل ەكونوميكاسى تەز وڭالىپ ۇلگەردى دەپ ايتۋعا نەگىز بار. اسىرەسە، ەكى باسىم باعىتتى اڭعارۋعا بولادى. ءبىرىنشىسى، لوگيستيكالىق سالانىڭ دامۋى بولسا، ەكىنشىسى، شەت ەلدەردە جاتقان اكتيۆتەردىڭ قايتارىلۋى. الدىمەن ءبىرىنشىسىنىڭ جاي-كۇيىنە كوز جۇگىرتسەك.
ورتالىق ازيادا جاتقان قازاقستان ەۋروپا پەن قىتاي اراسىن جالعايتىن كوپىر ەكەنى، سونىڭ ارقاسىندا لوگيستيكا سالاسىن دامىتۋ ارقىلى قارجى ءتۇسىمىن مولايتۋعا بولاتىنى بۇرىن دا ايتىلاتىن. دەگەنمەن 2022 -جىلعى قاڭتار وقيعاسىنان كەيىن ەلىمىز بۇنى ءىس جۇزىندە بەلسەندى اتقارۋعا كوشتى. ءسوزىمىزدى ەكونوميست ساپارباي جۇبايەۆ تا راستايدى.
- جالپى، ءتۇرلى جايسىز وقيعالار مەن الەمدەگى گەوساياسي جاعداي كۇردەلەنگەننەن كەيىن قازاقستاننىڭ ترانسپورتتىق- لوگيستيكالىق الەۋەتى ارتا باستادى. ءبىر جاعىنان ورتالىق ازياعا كوپ مۇمكىندىك اشىپ كەلگەن ءترانسسىبىر تەمىر جول باعىتىنىڭ سانكتسيالارعا بايلانىستى جۇمىسى باسەڭدەگەنى بىزگە تۇرتكى بولدى.
قىتاي مەن ەۋروپا اراسىندا 600 ميلليارد دوللارلىق مۇمكىندىككە يە ساۋدا بايلانىسى بار. مىنە، كارى قۇرلىقتاعىلار ورتالىق جولمەن، قارا تەڭىز، كاۆكاز، كاسپي ارقىلى قىتايعا شىعۋدى قۇپ كورەدى. ياعني، تىكەلەي قازاقستاننىڭ قاتىسۋىمەن. ءبىز كەزىندە باتىس قىتاي - باتىس ەۋروپا جولىن تۇزدىك. ەندى تەمىر جول قورعاس پەن قۇرىق پورتىنىڭ اراسىن جالعاۋى كەرەك. قازىر قازاقستان وسىنداي جوبالارعا ينۆەستيتسيا سالىپ، تاسىمالدى كوبەيتۋگە ارەكەت جاساپ جاتىر، - دەيدى ساراپشى.
جۇبايەۆتىڭ ايتۋىنشا، بۇل جوبالار از ۋاقىتتا بىتە قويمايدى، بارلىعى كۇردەلى جۇمىستار. دەگەنمەن قىتاي ءىستىڭ تەز اياقتالۋىنا مۇددەلى. سەبەبى ترانسكاسپي حالىقارالىق كولىك دالىزىنە قىزىعۋشىلىق مول. ال ەگەر ءساتتى جۇزەگە اسسا، قازاقستانعا تاسىمالداۋدان كەلەتىن ۆاليۋتالىق تۇسىمدەر كوبەيەدى.
- ءبىز وسىدان 10 جىلداي ۋاقىت بۇرىن ءوزىمىزدىڭ جۇكتەردى شەت ەلدەرگە تاسىمالداۋعا 12 ميلليارد دوللارداي شىعىنداپ جۇردىك. ويتكەنى اشىق تەڭىزگە شىعاتىن مۇمكىندىك جوق. ال ەلىمىزدىڭ شەكاراسىمەن وتكەن جۇكتەردەن تۇسەتىن اقشا 6 ميلليارد دوللار بولدى، ياعني، شىعىننىڭ جارتىسىن عانا وتەيتىن ەدى. بۇل ءوز كەزەگىندە ەكسپورت پەن يمپورت بالانسىنداعى كەرى كورسەتكەشتەرگە سەبەپ بولاتىن.
كەيىنگى جىلداردا ءبىز جۇك تاسىمالى ارقىلى كەلەتىن ۆاليۋتالىق تۇسىمدەردى 10 ميلليارد دوللاردىڭ شاماسىنا جەتكىزدىك. ەندىگى ماقسات - وسى تۇسىمدەردى مولايتا بەرۋ. قىتايدىڭ «ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول» ساياساتى ارقىلى جىبەك جولىن قايتا جانداندىرساق، رەسەيدىڭ تاياۋ شىعىسقا شىعاتىن ەكسپورتىنا جول اشا الساق، كەلەشەكتە ترانزيتتىك الەۋەتپەن كوپ دۇنيەنى جاقسارتۋعا بولادى، - دەپ قورىتىندىلادى ءسوزىن ەكونوميست.
2024 -جىلدىڭ 11 ايىندا ترانسكاسپي ءدالىزى ارقىلى 4,1 ميلليون توننا جۇك تاسىمالدانعان. كەلەشەكتە جىلدىق مولشەرىن 20 ميلليون تونناعا دەيىن ءوسىرۋ جوسپارلانۋدا.
قايتارىلعان اكتيۆتەر ەل يگىلىگىنە جاراپ جاتىر
مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆ 2022 -جىلعى 26-قىركۇيەكتە زاڭسىز شىعارىلعان اكتيۆتەردى مەملەكەتكە قايتارۋ جونىندەگى جارلىققا قول قويدى. مۇنداعى جۇمىستاردى كۇشەيتە ءتۇسۋ ءۇشىن 2023 -جىلدىڭ شىلدە ايىندا «زاڭسىز ساتىپ الىنعان اكتيۆتەردى مەملەكەتكە قايتارۋ تۋرالى» زاڭ قابىلدانعان. ول زاڭدا ءىرى سىبايلاس جەمقورلىققا جانە اكىمشىلىك- بيلىك رەسۋرستارى سۋبەكتىلەرىمەن بىرىككەن وليگوپوليالىق توپتارعا قارسى شارالار، حالىقارالىق ستاندارتتارعا سايكەس اكتيۆتەردى قايتارۋدىڭ تاسىلدەرى ايقىندالدى.
وسى كەزەڭگە دەيىن قازاقستانعا تيەسىلى، ءبىراق شەتەلدە جاتقان 1,1 تريلليون تەڭگە قايتارىلدى. بۇل ارينە از قارجى ەمەس، ءالى دە قايتارىلۋعا ءتيىس سوما بۇدان كوپ بولۋى مۇمكىن. جالپى زاڭسىز الىنعان قارجى جانە باسقا دا اكتيۆتەردى قايتارۋعا قاتىستى جۇمىستىڭ ناتيجەسىندە 2022 -جىلدان بەرى مەملەكەت قازىناسىنا 2 تريلليون تەڭگەدەن استام (4,1 ميلليارد دوللار) قاراجات ءتۇستى.
نەگىزى اكتيۆتەردى قايتارۋ مەحانيزمى ءۇش ساتىدان تۇرادى. ءبىرىنشىسى - پرەمەر-مينيستر جەتەكشىلىك ەتەتىن كوميسسيا. قۇرامىندا پارلامەنت دەپۋتاتتارى، قوعام قايراتكەرلەرى، ۇكىمەت مۇشەلەرى، مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ ءبىرىنشى باسشىلارى بار. كوميسسيادا اكتيۆتەردى قايتارۋ جولدارى مەن قابىلداناتىن شارالار جۇيەسىنە قاتىستى ۇسىنىستار جاساقتالادى.
ەكىنشىسى، باس پروكۋراتۋرانىڭ جانىنان قۇرىلعان اكتيۆتەردى قايتارۋ جونىندەگى كوميتەت. جوعارىدا اتالعان كوميسسيانىڭ زاڭسىز يەمدەنىلگەن اكتيۆتەردى انىقتاۋ، تەكسەرۋ جانە قايتارۋ جونىندەگى ۋاكىلەتتى جۇمىسشى ورگانى. سوڭعىسى، «قايتارىلعان اكتيۆتەردى باسقارۋ كومپانياسى» ج ش س.
كومپانيا مۇلىك نەمەسە زات تۇرىندە كەلىپ تۇسكەن اكتيۆتەردى ساقتاۋمەن جانە وتكىزۋمەن اينالىسادى. ال اقشا مەن باعالى قاعازدار تۇرىندەگى اكتيۆتەر تىكەلەي قارجى مينيسترلىگىنە قاتىستى ارنايى مەملەكەتتىك قورعا تۇسەدى. باسقارۋشى كومپانيا دا وزدەرىنە ساۋدا- ساتتىقتان تۇسكەن اقشانى وسى قورعا اۋدارىپ وتىرادى.
مۇندا شوعىرلانعان قاراجات بۇكىل ەل بويىنشا الەۋمەتتىك- ەكونوميكالىق جانە ينفراقۇرىلىمدىق جوبالاردى ىسكە اسىرۋعا باعىتتالادى. ياعني، تىكەلەي حالىق يگىلىگىنە جاراتىلادى. مەكتەپ نەمەسە اۋرۋحانا، الەۋمەتتىك ينفراقۇرىلىمداردىڭ قۇرىلىسىن جەدەلدەتەدى. ال باقىلاۋدى جوعارى اۋديتورلىق پالاتا جۇزەگە اسىرۋدا.
بۇعان دەيىن Kazinform وقيعانىڭ حرونولوگياسىن جيناقتاپ كورگەن ەدى.
سونداي-اق ق ر پرەزيدەنتى تەلەراديوكەشەنى قاڭتار وقيعاسىنىڭ ءۇش جىلدىعىنا ارنالعان ەكى دەرەكتى فيلم تۇسىرگەنىن حابارلاعان بولاتىنبىز. «قاڭتار حرونولوگياسى» فيلمى مەملەكەتتىك توڭكەرىس ارەكەتىنىڭ حرونولوگياسىن باياندايدى جانە «ءۇش جىلدا قازاقستان قوعامى قالاي وزگەردى؟» دەگەن باستى سۇراققا جاۋاپ بەرەدى.
قازاقستاندىقتار قاڭتار وقيعاسىنداعى كۇتپەگەن بەتبۇرىستاردى، ەلدىڭ ونداعان قالاسىن قامتىعان نارازىلىقتاردى قالاي سيپاتتايدى جانە قالاي ەسىنە الادى؟ «كۋاگەر» جاڭا دەرەكتى فيلمى وسى جايىندا باياندايدى.
اۆتور
ماديار تولەۋ
