قارا ولەڭگە دەس بەرمەگەن مۇرات موڭكە ۇلىنىڭ ايتىسكەرلىك شەبەرلىگى
مۇرات موڭكە ۇلىنىڭ ءبىز قاراعان جازبا دەرەكتەردە جەتى ايتىسى عانا بار. ايتىس اۋىزشا تارالاتىن ونەر بولعاندىقتان كەيبىر ايتىستارى بىزگە جەتپەگەن بولۋى دا مۇمكىن. ماسەلەن، بالەنەي مەن قالنياز، شولپان اقىندارمەن ءسوز تالاستىرعانى دەرەكتەردە بولعانىمەن ءماتىنى ساقتالماعان.
كەيبىر مالىمەتتەردە التى ايتىسى بار دەلىنگەن. ونىڭ تورتەۋى ءبىر قايىرىممەن، ياعني مۇراتتىڭ قارسىلاسىن العاشقى كەزەكتە سوزدەن توقتاتۋىمەن اياقتالادى. وسى جەتى ايتىسىنىڭ وزىنەن-اق ونىڭ زامانىندا الدىنا جان سالماعان ولەڭ جۇيرىگى، ايتىستىڭ ابادانى بولعانى كورىنەدى.
مۇرات موڭكە ۇلىن العاش زەرتتەگەن حالەل دوسمۇحامەد ۇلى: «مۇرات بالا كۇنىنەن-اق ولەڭ ايتا باستاعان. ون بەستەن اسقان سوڭ توي-توبىردا ولەڭ ايتۋدى مۇسە ەتپەي، زامانىنداعى ايتقىشتاردىڭ بارلىعىن ايتىسىپ، جەڭگەن. ايتىسقا وتە شەبەر بولعان. مۇراتتىڭ ومىرىندە ايتىستان جەڭىلگەن ورنى بولماعان. ايتىستىڭ كوبى مۇراتتىڭ جىگىت كۇنىندە بولعان»، دەپ جازادى.
اقىننىڭ شىعارماشىلىعىن زەرتتەگەن اكادەميك باۋىرجان وماروۆ مۇراتتىڭ اناسى قىرىقجىلقى مەن اعاسى ماتايدىڭ دا اقىن بولعانىن اتاپ وتەدى. اۋىزشا دەرەكتەردە جىلقىشى اقىنمەن ايتىسقا الدىمەن مۇرات ەمەس، ماتاي دايىندالعان كورىنەدى. ءبىراق ەسەت ءبيدىڭ ۇيعارىمىمەن ايتىسقا مۇرات شىققان.
مۇراتتىڭ العاشقى ايتىسقا تالپىنىسى جەتى جاسىندا بايقالادى. قاراتوقاي رۋىنىڭ باراحات دەگەن بەلگىلى ادامىمەن ءسوز قاعىسى - سونىڭ دالەلى. قايىم ايتىس ۇلگىسىندەگى بۇل قاعىسۋدا بالا مۇراتتىڭ سۋىرىپسالما ولەڭگە ەس جيىپ، ەتەك جاپقان كەزىنەن بەيىم بولعانى بايقالادى.
ايتىستىڭ زاڭدىلىعىندا ايتىساتىن قارسىلاسى داڭقتى بولسا ايتىستىڭ دا، اقىننىڭ دا باعاسى بيىكتەي تۇسەدى. بۇل رەتتە مۇراتتىڭ ءۇش جۇزگە اتى ءمالىم قاشاعان كۇرجىمان ۇلىمەن كەزدەسۋىن ايتۋعا بولادى. بۇل ايتىس دەگەننەن گورى ءسوز قاعىستىرۋعا كەلەدى. ءبىر قايىرىممەن، ءبىر-ءبىر شۋماقپەن عانا اياقتالعان قىسقا قاعىسۋدا مۇراتتىڭ:
«امان-ەسەن ءجۇرمىسىڭ،
قاشاعان اعا - زاڭعارىم،
قايدان ءبىلسىن مىنا جۇرت،
قاشاعان مەن مۇراتتىڭ
انتتاسىپ دوس بولعانىن.
ءبىلىپ كەلە جاتىرمىن،
كەيبىر جىلپوس قۋلاردىڭ،
ايداپ سالىپ بىزدەردى،
ايتىستىرماق ارمانىن»، دەگەن سوزىنەن سول ۋاقىتتاعى ەكى داڭقتى اقىندى ايتىستىرىپ، قىزىق كورمەك بولعان قۋلاردىڭ ارەكەتىنە نارازىلىعىن، قاشاعانعا دەگەن ەرەكشە قۇرمەتىن اڭعارامىز. بۇل سول ۋاقىتتاعى كەۋ-كەۋلەگەن كەيبىرەۋدىڭ بالۋان شولاقتى قاجىمۇقانمەن كۇرەستىرمەك بولعان ارەكەتىنە ۇقساس. قاشاعاننىڭ دا مۇراتتىڭ اقىندىعىن ەرەكشە باعالاعانى ولەڭىنەن اڭعارىلادى:
«بارمىسىڭ مەنىڭ جۇيرىگىم،
الدىڭا قارا سالماعان.
ايىبىم بار، بىلەمىن،
ىزدەپ سەنى بارماعان...
قۋ تىرلىكتىڭ قامىمەن،
ىنىدەن حابار الماعان».
كەيبىر زەرتتەۋشىلەردىڭ ەسەبىنە ەنبەي جۇرگەن - وسى ايتىس. اقىنداردىڭ ءبىر-بىرىنە تىلەكتەستىگى، ءجۇز كورىسكەندە ءداستۇر بويىنشا ولەڭمەن امانداسقانى دەپ ەسەپتەسە كەرەك. بۇل ءسوز قاعىسىندا باسقا ايتىستارىنداعىداي ساۋالعا ءۋاج قايتارىپ، سوزبەن شارپىسۋ جوق.
عالىم باۋىرجان وماروۆتىڭ مۇراتتىڭ ايتىسكەرلىگى تۋرالى: «مۇرات ەسەيە كەلە ايتىسقا دەن قويعان. ول تۋىپ-وسكەن اتىراۋ ءوڭىرى ايتىس اقىندارىنان كەندە ەمەس ەدى. جاسىنان ويىن-ساۋىققا ارالاسىپ، سال-سەرىلەرگە ىلەسىپ، جيىن-تويدان قالمايتىن مۇرات سولاردىڭ ءسوز سايىسىنان ءنار الىپ، ايتىسقا بەيىمدىلىگىن كورسەتە باستايدى. ال اقىن دەگەن قادىرلى اتاقتى الۋ ءۇشىن سول كەزدەگى قازاق ءداستۇرى بويىنشا بەلگىلى دەگەن بىرنەشە اقىنمەن ايتىسىپ، سىننان ءوتۋ، جۇلدە الۋ شارت ەدى. مۇراتتىڭ ايتىسقا شىعۋى ءۇشىن بويىنا بىتكەن اقىندىق قابىلەتى، تاپقىرلىعى ازدىق ەتەدى»، دەپ باستالاتىن كولەمدى زەرتتەۋى ونىڭ اقىندىق جولىنىڭ قالاي باستالىپ، قالاي وربىگەنىنەن اقپارات بەرەدى.
نەگىزى، ايتىس اقىنىنىڭ ۇنەمى جەڭۋى مىندەتتى ەمەس. احمەت بايتۇرسىن ۇلىنىڭ: ايتىسقاندا ەكى كۇرەسكەن بالۋاندار سياقتى ءبىرىن- ءبىرى اڭديدى، ءبىرىن-ءبىرى باعادى. كۇرەسكەندەگى ءبىرىن-ءبىرى جىعۋ ءۇشىن ىستەيتىن ءادىس-امالداردى، تاسىلدەردى مۇندا دا ىستەيدى. ايتىسقاندا جاي سوزبەن ايتىسپاي، ولەڭمەن ايتىسادى. سوندىقتان ولەڭمەن عانا ايتىسۋ ايتىس دەپ اتالادى، - دەگەن تۇجىرىمىنا سۇيەنسەك، ايتىس اقىنى بالۋاندار سياقتى بىردە جەڭىپ، بىردە جەڭىلۋى قالىپتى جاعداي (بايتۇرسىنۇوۆ ا. ادەبيەت تانىتقىش. الماتى: اتامۇرا، 2003.). ءبىراق بۇل ويىمىزدى مۇرات سياقتى مىقتى اقىندارعا تاڭا المايمىز. ويتكەنى ول - ۇنەمى جەڭىمپاز. ءاربىر ايتىسىندا مەرەيى ۇستەم تۇرادى. قارسىلاسىن سالعان بەتتە جىعا سالاتىن، جاۋىرىنى جەر يىسكەمەگەن بالۋان سياقتى اقىن.
ول العاش جىلقىشى دەگەن اقىندى سوزدەن سۇرىندىرگەن. جىلقىشى جەڭىلە سالاتىن وسال اقىن ەمەس. ىسىق دەگەن ۇلكەن رۋدىڭ سول ايماققا اتى بەلگىلى، بەلدى اقىننىڭ ءبىرى بولعان. ونى ايتىستىڭ ۇستىندەگى:
«مەن كىمنەن ايتار سوزگە قورعالايىن،
ويىقتىڭ تىزگىن ۇزگەن بۇلبۇلىمىن»، دەگەن سوزىنەن-اق بايقاۋعا بولادى. اتاقتى «ءبىرجان-سارا» ايتىسىندا ءبىرجاننىڭ ساراعا «سايراعان ورتا ءجۇزدىڭ بۇلبۇلىمىن» دەپ ءوز داڭقىن اسپەتتەپ دوق كورسەتە سويلەۋى ايتىس داستۇرىندە ەرتەدەن بار ءادىس. جىلقىشى اقىن سونى پايدالانىپ مۇراتتان مىقتى ەكەنىن كورسەتكىسى كەلەدى. مۇراتتى جەڭەتىنىنە سەنىمدى سويلەيدى. ايتىستىڭ مازمۇنى ءبىرجان مەن سارانىڭ، ءسۇيىنباي مەن قاتاعاننىڭ ايتىستارى سياقتى اركىم ءوز ەلىنىڭ مىقتىلارىن ماداقتاپ، قارسىلاس ەلىنىڭ وسال تۇستارىن ايتۋمەن ءوربيدى. ءبىراق بۇل جاعدايدا مۇراتتىڭ ولەڭىنىڭ ءباسى بيىك بولادى. ويتكەنى ول جىلقىشى رۋىنىڭ وسال تۇستارىن ابدەن زەرتتەپ، ۇلكەن دايىندىقپەن كەلگەن. قارسىلاسىنىڭ رۋلىق تاريحىن تاراتا وتىرىپ، ادىمىن اشتىرماي سوزبەن ماتاپ تاستايدى.
دەرەكتەردە مۇراتتىڭ ەكىنشى ايتىسى 1863-جىلى جيىرما جاسىندا تاز رۋىنىڭ اقىنى بالا ورازبەن بولعانى ايتىلادى. بۇل ءسوز بارىمتاسى تالاپتارىن تولىق ورىنداماسا دا قايىم ايتىس ۇلگىسىنە كەلەدى. قارسىلاسىنىڭ اتى بالا وراز بولعانمەن جاسى مۇراتتان ۇلكەن. ونى ايتىس بارىسىنداعى سوزىنەن اڭعارامىز:
«مۇراتجان بالا سەن بە ەدىڭ،
جوق ەدى بۇرىن كورگەنىم.
كورمەگەننىڭ بەلگىسى -
جاسىڭ ۇلكەن اعا دەپ،
كورىسىپ سالەم بەرمەدىڭ».
ءداستۇرلى قايىم ايتىستاردا ون ءبىر بۋىندى، ءتورت جولدى ولەڭمەن جاۋاپتاسادى. ءتورت جولدى شۋماقتىڭ الدىڭعى ەكى جولىن قايتالاي وتىرىپ، سوڭعى ەكى جولىمەن قارسىلاسقا جاۋاپ قايتارۋ كەرەك. ايتىس جەتى-سەگىز بۋىندى جىر ۇلگىسىندە بولعانىمەن، الدىڭعى التى جولىندا بالا ورازدىڭ العاشقى جولدارىن قايتالاپ جاۋاپ بەرۋى قايىم ايتىستىڭ ۇلگىسىنە كەلەدى.
«مۇراتجان بالا مەن ەدىم،
جوق ەدى بۇرىن كورگەنىم.
كورمەگەننىڭ بەلگىسى،
جاسىڭ ۇلكەن اعا دەپ
كورگەن سوڭ سالەم بەرمەدىم».
ايتىستا مۇراتتىڭ جاۋابى ناقتى، ءۋاجى مىعىم ەكەنى انىق كورىنەدى. بۇل ايتىستا ەكى اقىن دا باۋىر جازىپ، ەركىن كوسىلە الماعان. ءبىر قايىرۋمەن عانا ءتامام بولعان تايتالاستا مۇراتتىڭ جەڭىسى شىققان كۇندەي ايقىن كورىنەدى.
ءدال وسى بالا ورازبەن ايتىسى سياقتى جاسكەلەڭمەن ايتىسى دا ءبىر جاۋاپتاسۋمەن توقتاعان. دەرەكتەردە ايتىس 1868-جىلى بولعانى ايتىلادى. كەتە بەكبەرگەن جىراۋدىڭ بالاسى جاسكەلەڭنىڭ:
« جىلقىعا كەدەي ەل مە ەدىڭ،
قاڭعىرعان باي ۇلىنىڭ بالاسى»، دەگەن شابۋىلىنا مۇرات جۇلىپ العانداي:
«جىلقىعا كەدەي ەل ەمەن،
ءجونىڭدى تاپ تا جىلقىڭدى ال»، دەپ اسقاق جاۋاپ بەرەدى. ەسكى ايتىس داستۇرىندە رۋدىڭ كەمشىلىگىن بەتكە باسىپ ايتۋ قالىپتى جاعداي بولعان. ول كەمشىلىكتەرگە اقىننىڭ تاپقىرى، كەمەل ءبىلىمدىسى عانا توسىلماي جاۋاپ بەرەتىن بولعان. بۇل ايتىستا دا مۇرات باسەكەلەسىنەن اقىندىعى مەن قارىم-قابىلەتى ارتىق ەكەنىن دالەلدەيدى.
كەلەسى ءىزىم اقىنمەن ايتىسى دا ءبىر قايىرىممەن اياقتالاتىن ايتىستارىنىڭ قاتارىنا كىرەدى. ىزىممەن، جاسكەلەڭمەن ايتىستارىنىڭ قۇرىلىمى جوعارىدا ايتىلعان بالا ورازبەن ايتىستارىنا ۇقساس. اقىن قارسىلاسىنىڭ العاشقى جولدارىن ءىلىپ الىپ، ءوز ءسوزىن وزىنە جاۋاپ قىلىپ قايتارادى. بۇل دا - ايتىستا بار ءۇردىس. ءبىراق وعان اقىننىڭ ويىنىڭ ۇشقىرلىعى، جۇيەلى ولەڭ قۇراۋعا شەبەرلىگى اسا قاجەت. ىزىممەن ايتىسىندا تولىق جەتى بۋىنمەن جىرلايدى. ءۇش ايتىستا دا قارسىلاستارى ءسوز باستاپ، مۇرات ءبىر دەگەننەن توقتاتىپ وتىرعان. باسقا قارسىلاستارى ءبىر-ءبىرىن بىلگەنىمەن، ءىزىمنىڭ سالعان جەردەن اتى-ءجونىن سۇراعانىنا قاراعاندا مۇراتپەن بۇرىن تانىس بولماعانىن، كەزدەيسوق جولىققانىن اڭعارامىز.
مۇراتتىڭ تىنىشتىق، جانتولى، شولپان دەگەن ايەل اقىندارمەن ايتىسقانى تۋرالى دەرەك بار. الدىڭعى ەكەۋىنىڭ ايتىس ماتىندەرى بولعانىمەن سوڭعىسىن تابا المادىق. سوعان قاراعاندا، شولپان اقىنمەن ايتىسىنىڭ ءماتىنى ساقتالماعان بولار دەپ توپشىلايمىز. جىلقىشىمەن، جانتولىمەن جانە تىنىشتىقپەن ايتىستارى باسقا ايتىستارعا قاراعاندا كەزەكتەسىپ، جاۋاپتاسىپ ايتىسقان تولىققاندى ءداستۇرلى ايتىس دەۋگە بولادى.
جانتولىمەن ايتىسى مازمۇنى ءازىل-قالجىڭعا قۇرىلعان قىز بەن جىگىت ايتىسى بولعانىمەن، قۇرىلىمى جاعىنان ءبىر شۋماقپەن عانا جاۋاپتاساتىن تۇرە ايتىسقا جانە قارسىلاسىنىڭ شۋماعىنىڭ العاشقى ەكى جولىن قايتالاپ، سوڭعى ەكى جولىمەن جاۋاپ بەرەتىن قايىم ايتىسقا دا جاتادى. جانتولى ەكەۋى جاس كۇندەرىنەن ازىلدەسىپ ايتىسىپ، ءبىراق جەڭىسە الماعان قۇدا بالا مەن قۇداشا ەكەنىن ايتىستاعى اۋانىنان بايقاۋعا بولادى. مۇرات جولاۋشىلاپ كەتكەندە، جانتولى ۇزاتىلعان ەكەن. مۇرات قىزدىڭ ارتىنان ىزدەپ بارىپ ايتىسادى. جانتولىنى تيگەن كۇيەۋىنىڭ بالا كەزدە بۇزاۋتاز بولىپ اۋىرىپ، ورنى قالىپ قويعانىن ەستىپ سونى بەتىنە باسادى:
«از ەدى قىدىرىپ كورمەگەنىم،
ويىمدا تاعى دا بار كوزدەگەنىم.
تاز بەنەن اقباس قوتىر ءبىر ءناسىلدى،
اق باستى كورمەيمىن بە ەمدەگەنىن».
«ءبىرجان-سارا» ايتىسىندا دا ادۋىندى اقىن سارانى سوزدەن جەڭۋ ءۇشىن جيەنقۇلدىڭ كەمتارلىعىن ايتىپ توقتاتاتىنى بار. بۇل ايتىس تا سوعان ۇقساس.
ال تىنىشتىقپەن ايتىسى باسپا ءسوز بەتىندەگى كەيبىر دەرەكتەردە قازىرگى قىزىلقوعا اۋدانىنىڭ اۋماعىندا بولعانى ايتىلادى. سۇرە ايتىس ۇلگىسىندەگى بۇل ءسوز بارىمتاسىنىڭ قىسقاشا مازمۇنى بىلاي. توقتامىس اۋىلىنا شەركەش رۋىنىڭ قىز ۇزاتۋ تويىنا شاقىرىلعان مۇراتتى جۇرت تىنىشتىق دەگەن ايەلمەن ايتىستىرادى. ءسوزدى باستاعان مۇرات توكپەلەتىپ كەلىپ بىلاي دەيدى:
«داۋسىمدى تىڭدايدى اركىم توسىنىندا-اي،
اي جارىق، ءانى سۇلۋ قوسىلۋعا-اي.
كەمپىرمەن ەلۋدەگى ايتىس دەگەن
شەركەشتەر، قورلىق ءبىلدىم وسىنىڭدى-اي».
تىنىشتىق تا جاسىن ايتىپ كەمسىتپەك بولعان مۇرات ەلىنىڭ ءبىراز كەمشىلىكتەرىن بىلەدى. ەكى اقىن دا ءبىر- ءبىرىنىڭ رۋلارىنداعى كەيبىر ادامدارىنىڭ جاساعان ءىس-ارەكەتتەرىن ايتىپ، ءبىر-ءبىرىنىڭ بەتىنە باسادى. 1856-جىلدار شاماسىندا تىلەۋباي مەن شولىم دەگەن بەرىش رۋىنىڭ اعايىندى ەكى جىگىتىنىڭ حان جاڭگىردىڭ ەكپىنىنە شىداماي بوكەيدەگى بارلىق باۋىرلارىن جيناپ، جايىقتان ءوتىپ قىزىلقوعاداعى تايسويعان قۇمىنا كەلىپ باس ساۋعالاعانىن ءمىن قىلىپ ايتادى.
«ولەڭگە سەن دە دايىن، مەن دە دايىن،
زىرقىرار ايقىن جۇيرىك شاپقان سايىن.
ەرىكتى ونشا بەرىش مىقتى بولساڭ،
شولىم مەن قايدا قاڭعىردى تىلەۋبايىڭ؟
ار جاقتان شولىم، تىلەۋباي قاشىپ وتكەن،
نارىننان كۇن كورە الماي ساسىپ وتكەن.
ءبىر جىلى بايماعانبەتكە قوڭسى قونىپ،
ىشىندە قاراكەمپىردىڭ كاسىپ ەتكەن.
قاڭعىرعان باي ۇلىنىڭ قورعانىنداي،
اعاڭا تاڭىربەرگەن ءناسىپ ەتكەن».
تىنىشتىقتىڭ اعايىنىن قارالاپ سويلەگەنىنە كۇيىنگەن مۇرات باستىرمالاتىپ:
«ارجاقتان تىلەۋباي مەن شولىم وتكەن
جەرىندە كوكجال ءبورى بولىپ وتكەن
نارىندا حان بالاسىن يتشە ساباپ
ەر ەدى دۇنيەگە قولى جەتكەن.
زىرعاناپ حان وردادا تۇرا المادى،
قايمىعىپ قايىپباي مەن قۇتىمبەتتەن!
سەن شولىمدى بىلەتىن بە ەدىڭ، نە عىپ وتكەن؟!
جايىقتى تالقان قىلىپ جارىپ وتكەن
نارىندا حان بالاسىن يتشە ساباپ
استىنا تابانىنىڭ سالىپ وتكەن!» دەپ سوزبەن تۇقىرتىپ تاستايدى. مۇرات ينتەللەكتىسى عانا ەمەس، مادەنيەتى دە جوعارى اقىن. ايەلدىڭ ءتىلى تيگەننەن كەمشىلىكتەرىن تىزبەكتەپ كەتتىم دەپ، جينالعان شەركەشتەردەن كەشىرىم سۇراۋى ونىڭ مادەنيەتتىلىگىن كورسەتەدى. تويدا شاپان كيەمىن دەپ كەلگەن تىنىشتىقتان مۇرات وزا شاۋىپ، وسىلايشا ەل الدىندا توقتاتادى. ۋاجدەن جەڭىلگەنىن بىلگەن تىنىشتىقتىڭ شەشەسى مۇراتقا شاپان جاۋىپ، ەرەكشە قۇرمەت كورسەتەدى.
ايتىس اقىندارىنا ءتان تاعى ەرەكشەلىك ءارتۇرلى جيىنداردا ارناۋ ولەڭ شىعارۋ. مۇراتتىڭ ءبىرقاتار ارناۋ ولەڭدەرى دە بار. ولار ەلدەگى اتقامىنەرلەردىڭ جاعىمدى- جاعىمسىز مىنەزدەرىنە شىعارىلعان جىرلار. حالەل دوسمۇحامەد ۇلى: «مۇرات ماقتاۋ ولەڭ ايتىپ مال تاپپاعان. زامانىنداعى ۇلىقتارعا شىعارعان اسقاق ءسوزى كوپ» ، دەپ ونىڭ ارناۋ ولەڭدەرىنىڭ ءوزى سىنعا قۇرىلعان بىربەتكەي اقىن ەكەنىن جازادى. ماسەلەن، مۇراتقا ءوزىن ماقتاتپاق بولعان قاراقوجا دەگەن بولىسقا بىلاي دەگەن ەكەن:
«اكەڭىز بىزگە ماعلۇم قۇلباس ەدى،
تىپىرلاپ قولدى-اياققا تۇرماس ەدى.
شىلدەدە قوي جۇمىرقۇرت بولادى دەپ
كوك ءدارى، كۇكىرتپەنەن قويماس ەدى.
تارتتىڭ دا ناعاشىڭا ادام بولدىڭ،
سونداي ۇل قاشقىنشىدان تۋماس ەدى.
تارتامىن دومبىرانى قىزىل كۇيلەپ،
قاراقوجا حاكىم بولدىڭ ەلدى بيلەپ.
قاشقىنشى بەس قويىستىڭ ازىعى ەدىڭ،
قايرەكەم ءبىر شىعاردى قىرعا سۇيرەپ».
قايرانباي دەگەن باي ناعاشىڭنىڭ ارقاسىندا بولىس بولدىڭ دەپ سىناعان مۇراتقا قاراقوجا جالىنىپ، ولەڭ تاراپ كەتپەسىن دەپ ايىپ تولەپتى. ءبىراق اۋىزدان شىققان ولەڭ ەلگە تاراپ كەتىپتى.
«تۋراباي بولىستىققا تالاسقاندا ايتقانى» ، «بەگالىعا ايتقانى» ، «ايجارىققا ايتقانى»، «ەنەعاليعا ايتقانى»، ت. ب. ارناۋلارى دا ايتىس ولەڭدەرىنىڭ قاتارىنا جاتادى.
مۇرات موڭكە ۇلىنىڭ ولەڭدەرى كوركەم ءارى اسەرلى. ادامنىڭ جان دۇنيەسىنىڭ بۇلقىنىسى دا ايقىن بەينەلەنىپ وتىراتىن شەبەر اقىن. اكادەميك قاجىم جۇمالييەۆ: «مۇرات موڭكە ۇلى - ءوز داۋىرىندەگى ءتىلى باي، كۇشتى اقىنداردىڭ ءبىرى. الەۋمەت ومىرىندە بولعان ءارتۇرلى قايشىلىقتاردى كورسەتۋى، ەلىن سۇيۋشىلىگى، حالىقتىڭ ءىسى ءۇشىن كۇرەسكەن باتىر ۇلدارىن جىر ەتىپ، ەرلىك ءومىرى مەن ءىسىن كەيىنگى ۇرپاققا ۇلگى ەتۋى، ونەگەلى ءتىل بايلىعى بىزدەر ءۇشىن كەرەك»، دەيدى.
مۇرات موڭكە ۇلى - بۇقار جىراۋ، دۋلات، شورتانباي، ابۋباكىر كەردەرى اقىندار سياقتى زامانىنىڭ الەۋمەتتىك جاعدايىن مولىنان تولعاعان كەڭ تىنىستى شايىرلاردىڭ ءبىرى. تەك الەۋمەتتىك تولعاۋلارىن عانا ەمەس، ونىڭ ايتىستارىن دا ءسۇيىنباي، ورىنباي، جاناق، شوجە، كەمپىرباي، باقتىباي، مايلىقوجا سىندى سۋىرىپسالما ساڭلاقتاردىڭ قاتارىنا قويۋعا ابدەن بولادى.
سەرىكزات دۇيسەنعازى،
ل. ن. گۋميليەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى تەلەراديو جانە قوعاممەن بايلانىس كافەدراسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى
Egemen Qazaqstan
