«قارا جورعا» قازاق ۇلتىنىڭ ءبيى رەتىندە يۋنەسكو-عا تىركەلگەن - ەربوسىن نۇرمۇحان ۇلى
استانا.قازاقپارات - قىتايداعى قازاقتار اراسىنان شىققان تانىمال كاسىپكەر ەربوسىن نۇرمۇحان ۇلى جەكە بيزنەسىن تابىستى جۇرگىزىپ عانا قويماي، قازاق مادەنيەتىنە دە وزىندىك ۇلەسىن قوسقان ازامات.
اتاپ ايتساق، ول كاسىپكەر، پروديۋسەر رەتىندە «قارا جورعا» ءبيىنىڭ شوۋ بيزنەستە كەڭىنەن تانىلۋىنا دا سەبەپ بولعان. ەكونوميست، ق ر «مادەنيەت سالاسىنىڭ ۇزدىگى» توسبەلگىسىنىڭ يەگەرى ە. نۇرمۇحان ۇلى ۇلتتىق بيىمىزگە حالىقتىڭ سۇرانىسى ەرەكشە جوعارى بولعانىن، سونىڭ ارقاسىندا قارا جورعا ءوز بيزنەسىنە دە وڭ ىقپال ەتكەنىن ايتادى.
- ەربوسىن نۇرمۇحان ۇلى، بيزنەسكە قالاي كەلدىڭىز؟ الدىمەن سول تۋرالى ايتىپ بەرسەڭىز.
- مەن قىتايدىڭ تيانجين قالاسىنداعى نانكاي ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ەكونوميكا فاكۋلتەتىن بىتىرگەننەن كەيىن، العاشقى جىلدارى شىڭجاڭ ولكەلىك سىرتقى ساۋدا مەڭگەرمەسىنىڭ يمپورت- ەكسپورت كومپانياسىندا قىزمەت ىستەدىم. سول كەزدە تۇراتىن ءۇيىم ۇرىمجىدەگى ارداۋچاۋ دەگەن ۇلكەن ساۋدا ورتالىعىنا جاقىن بولاتىن. مەن تابيعاتىمنان ءاندى جاقسى كورەتىندىكتەن بولار ارداۋچاۋداعى ءۇنتاسپا ساتاتىن ءبىر قىتايدىڭ دۇكەنىنە ءجيى بارىپ تۇراتىنمىن. سول جەرگە بارعان سايىن قازاقتار كەزەككە تۇرىپ ءۇنتاسپا ساتىپ الىپ جاتادى.
جالپى بۇل ساۋدا ورتالىعىنداعى قازاقشا ءۇنتاسپا ساتاتىن ەكى دۇكەننىڭ ساتۋشىلارىنىڭ ءبىرى قىتاي ەندى ءبىرى ۇيعىر ەدى. ەكەۋى دە ءبىر اۋىز قازاقشا بىلمەيدى. ءبىراق، تۇتىنۋشىلارى قازاقتار. سودان ويلانا كەلە ءۇنتاسپا ساتاتىن ءبىر قازاق شىقپادى ما دەپ، الگى ساۋدا ورتالىقتان ءۇنتاسپا ساتۋ ورنىن اشتىم. ءسويتىپ، ساۋداداعى نەگىزگى ءھام العاشقى قادامىمدى وسىلاي باستاپ كەتتىم. مەن كاسسەتالاردى نەگىزىنەن ۇرىمجىدەگى «دىبىس، بەينە» باسپاسىنان سوندا جۇمىس ىستەيتىن مۇرات شەريزات دەگەن ارانجيروۆشيك، مۋزىكانت جىگىت ارقىلى الىپ تۇراتىن ەدىم. ساۋدا بولعان سوڭ ەڭ ءوتىمدى تاۋاردى ىزدەيسىڭ عوي. سول سەكىلدى حالىق كوبىرەك تىڭداعىسى كەلەتىن اندەر مەن مۋزىكالىق ونىمدەردى ساراپتاي باستادىم. بايقاسام، امان بايتولەۋ اتتى مۋزىكانتتىڭ «سالكۇرەڭ» (قازىرگى قارا جورعا اتالىپ جۇرگەن كۇي - اۆت. ) دەگەن ەلەكتروندى اسپاپپەن (Yamaha) ورىنداعان كۇيى بار ەكەن. سول كۇيگە دەگەن سۇرانىس وتە جوعارى ەكەنىن بايقادىم. سودان، مۇرات شەريزاتقا وسى كۇيدى جاقسىلاپ ارانجيروۆكا جاساپ، «قارا جورعا» دەگەن اتپەن ءۇنتاسپا شىعارايىق دەدىم. ءسويتىپ، ءارتۇرلى ءبي مۋزىكالارى جيناقتالعان ءبىر ءۇنتاسپانى شىعارىپ ساتا باستادىق. اتىن اۋەلدەگى جوسپار بويىنشا «قارا جورعا» دەپ قويدىم. ساۋداسى وتە جاقسى ءجۇردى. كەلەسى جىلى «قارا جورعاعا» قايرات جۇماقان دەگەن مۋزىكانتقا، ودان كەيىنگى جىلى مانات ۇتىباي دەگەن ارانجيروۆشيك جىگىتكە تاعى دا مۋزىكالىق وڭدەۋ جاساتىپ ساتتىم.
- قارا جورعاعا نە ءۇشىن جىل سايىن مۋزىكالىق وڭدەۋ جاسادىڭىزدار؟
- ول كەزدە بىزدىكى تەك ساۋدالىق ماقسات عانا بولدى عوي. سول سەبەپتى حالىقتىڭ كوڭىلىنەن شىعۋ ءۇشىن جىل سايىن وڭدەپ وتىرۋعا تۋرا كەلدى. قارا جورعاعا ءسوز جازىلماي تۇرعان كەزدە ارنايى بەينەباياندا تۇسىردىك. بۇل 2003 -جىلى بولاتىن. قارا جورعانىڭ جىل سايىن ارانجيروۆكاسى جاڭالانىپ وتىرۋى حالىقتىڭ سۇرانىسىن ودان سايىن جوعارىلاتتى. ءسويتىپ جۇرگەندە قىتايدا «VCD» ديسكىسىنىڭ زامانى تۋدى. جاڭا تەحنولوگيانىڭ كەلۋىنە وراي قارا جورعاعا ءبي ارقىلى «VCD»-دە بەينەتاسپا شىعارۋ ءۇشىن ساۋان دەگەن اۋداننىڭ جايلاۋىنا بارىپ، اۋداندىق بيشىلەردى قارا جورعاعا بيلەتىپ، سول بەينەتاسپانى بەيجىڭدەگى «ۇلتتار» باسپاسىنان شىعارتتىم. ونىڭ ساۋداسى ءتىپتى كەرەمەت ءجۇردى.
بۇدان كەيىن تاعى ءبىر جاڭالىق جاساۋىمىز كەرەك دەپ، ەندى اتالعان مۋزىكاعا ءسوز جازدىرىپ، بۇنى انگە اينالدىرىپ كورەيىن دەگەن شەشىمگە كەلدىم.
حالىق ىشىندە ايتىلىپ جۇرگەن «قارا جورعا بولماسا تويدىڭ ءسانى كەلە مە، قوس ەتەك كويلەك كيمەسە قىزدىڭ ءسانى كەلە مە» نەمەسە «قارا جورعا ويناڭدار، قوي دەسەدە قويماڭدار» دەگەن سەكىلدى ولەڭ سوزدەرى بار ەدى. وسى سياقتى بىرنەشە شۋماق ولەڭدى جيناپ اكەلدىم دە، وسىلاردى ارى قاراي دامىتىپ، قىزىقتى ەتىپ جازۋدى، كوپتەگەن اندەرگە ءسوز جازىپ، جۇرتقا تانىلىپ جۇرگەن مەرەي تۇرداقىن دەگەن اقىنعا جۇكتەدىم…
- سونىمەن «قارا جورعادا» ايتىلىپ جۇرگەن ولەڭنىڭ ءبىرازى حالىق ىشىنەن جيناپ الىنعان بولدى عوي…
- بىرەۋلەر قازىرگى «قارا جورعا» دەپ ايتىلىپ جۇرگەن ولەڭنىڭ ءبارىن مەرەي تۇرداقىن جازعان دەيدى. شىن مانىسىندە ولاي ەمەس ەدى، اراسىندا جوعارىدا ايتقانىمداي ەل ىشىندە بۇرىننان ايتىلىپ جۇرگەن سوزدەر، ولەڭدەر دە بار بولاتىن. ايتا كەتەيىن، كەيىنگى كەزدە كەيبىرەۋلەر «قارا جورعانىڭ ءسوزى دۇرىس ەمەس» دەپ وزىنشە سىناپ جاتقان كورىنەدى. مەن ايتار ەدىم، ءبي مەن ءان ەكەۋىن ءبولىپ قاراۋ كەرەك. «قارا جورعا» ءبيى دەگەن بار، «قارا جورعا» ءانى دەگەن بار. بۇنداعى ءان مەنىڭ اۆتورلىق جوبام. ءبىراق سول ءاننىڭ سوزدەرى ەل ىشىندە، حالىق اۋزىندا بار سوزدەردەن العان. سونى نەگىز ەتىپ تولىقتىرعانبىز. تىكەلەي ويدان شىعارا سالعان جوقپىز. بىرەۋلەر ايتقانداي ارتىق انايى ءسوز جوق.
مىسالى:
«ال قانەكي جولداستار،
بىرەۋىڭ شىق تويباستار.
توي دەگەندە دەيدى ەكەن،
دومالايدى قۋباستار…» دەگەن ولەڭ جولدارى ەل ىشىندە كەڭىنەن تاراعان ولەڭ ەكەن، سونى دا قوستىق. مىنە وسىلايشا حالىقتىڭ «كۇپى كيگەن» ولەڭدەرىن جيناقتاپ، رەتكە كەلتىرۋدى ماقسات تۇتقان بولاتىنمىن.
ناقتىراق ايتساق، قازىرگى ايتىلىپ جۇرگەن «قارا جورعا» ولەڭىنىڭ 4 شۋماعىن مەن حالىق اراسىنان جيناپ اكەلدىم. بۇل جەردە مەن جازدىم دەگەن ءسوز ەمەس، تەك ەل اۋزىنان جيناقتاعام، قالعان 12 سى مەرەي تۇرداقىننىڭ جازىپ بەرگەنى. سونىمەن قارا جورعانى الدىمەن ءۇنتاسپا قىپ شىعاردىق. ەكىنشى رەت وزىمىزدە «جاڭا اۋەن» دەگەن 4 جىگىتتەن تۇراتىن انشىلەر توبى بار بولاتىن (قاجىمۇرات، داۋرەن، ەرجان، نۇرتاي - اۆت. )، سولارعا ورىنداتتىم. ونىڭ ارونجروۆكاسىن ماحمۇت راقىمجان دەگەن مۋزىكانتقا ءۇش رەت قايتالاپ جاساتىپ، ءتورتىنشىسى ارەڭ كوڭىلدەن شىققان ەدى.
سوعان جاقسىلاپ تۇرىپ بەينەبايان جاساتىپ حالىققا ۇسىندىم. بۇل جۇمىسىم ناتيجەلى بولدى. ولاي دەيتىنىم - ءتورت ءانشىنىڭ ايتقان «قارا جورعاسىن» ءالى كۇنگە دەيىن ەل تىڭداپ، كورىپ، سوعان بيلەپ كەلە جاتىر. مەنىڭ 2006 -جىلعى وسى اۆتورلىق جوبام قازىرگە دەيىن ونەر كوشىنەن قالماي كەلەدى. قارا جورعانىڭ «VCD» ديسكىمەن شىعارعان بەينەبايانى بۇكىل دۇنيەدەگى قازاقتارعا كەڭىنەن تارادى. سول ديسكىمىز ەۋروپاعا دەيىن بارىپ، ەۋروپا قازاقتارى وتە جىلى قابىلداپتى. ال، قازاقستانعا 2007 -جىلى «DVD»-مەن تاراي باستادى. ايتا كەتەيىن، سول «قارا جورعا» دەپ شىققان ءاندى قىتاي ەلىندەگى اۆتورلىق قوعامعا، ال 2010-2011 -جىلدارى قازاقستانداعى اۆتورلىق قوعامعا جوبا رەتىندە ءوز اتىمنان تىركەتتىم.
- قارا جورعاعا ءان جازۋ يدەياسى قالاي پايدا بولدى؟
- قارا جورعا ءانىنىڭ جوباسى ءبىزدىڭ پاتريوتتىعىمىزدان پايدا بولعان دەپ ايتا المايمىن. تاپ-تازا ساۋدالىق، بيزنەستىك يدەيادان تۋدى. ياعني، قارا جورعاعا حالىقتىڭ سۇرانىسى كۇشتى بولعان سوڭ، بۇرىنعى كونە سۇرلەۋدەن شىعىپ، جاڭالادىق، جاڭعىرتتىق. كۇيدىڭ، مۋزىكانىڭ جەتكىزە الماي تۇرعان جەرىن ولەڭمەن، سوزبەن ايتساق قالاي بولادى دەپ ويلادىم. سول ويىم دۇرىس بولعاندىقتان ىستەگەن جۇمىسىمىزدىڭ ءتيىستى پايداسىن دا كوردىم…
- قىتايدا ماتەريالدىق ەمەس مادەني مۇرا رەتىندە قارا جورعا ءبيىن قازاقتىڭ ۇلتتىق ءبيى دەپ بەكىتكەن ەكەن. ول جاقتاعى باسقا ەشبىر ۇلتتىڭ وكىلدەرى بىزدىكى ەدى دەپ پىكىر بىلدىرمەگەن كورىنەدى. ءبىراق كەيبىر ازاماتتار بۇل قازاقتىڭ ءبيى ەمەس، موڭعولدىڭ ءبيى دەپ جاتادى. بۇل تۋرالى نە ايتار ەدىڭىز.
- ءبيدىڭ بۇل ءتۇرى بۇگىن عانا پايدا بولعان نارسە ەمەس قوي. قارا جورعا نەشە عاسىردان بەرى جالعاسىپ كەلە جاتقان قاستەرلى ونەرىمىزدىڭ ءبىرى. مىسالى، XX عاسىردىڭ العاشقى جىلدارىندا قازاقستان جەرىندە دە بيلەنگەنى تۋرالى ءىلياس جانسۇگىروۆتىڭ «جولداستار» دەگەن رومانىندا ناقتى تاريحي دەرەكتەر بار دەسەدى. ودان بۇرىنعى ۋاقىتتاردا دا قازاق حالقىندا وسىنداي ءبي بولعانى تۋرالى دايەكتەر بارشىلىق. سوندىقتان مەنىڭ بۇل «قارا جورعا» اتتى جوبام مەن اشقان جاڭالىق ەمەس. ول جاڭادان پايدا بولعان ەمەس، ەجەلدەن بار نارسە. ەگەر اتالعان ءبيدىڭ ارعى تەگىن قۋىپ، قازاق تاريحىنان قاراستىراتىن بولساق، قاي زاماننان بولماسىن دەرەگىن تاۋىپ الاسىڭ. مىسالى 2 مىڭ جىلدىڭ الدىنداعى تاسقا قاشالعان سۋرەتتەر اراسىنان دا تابىلعان. ال مەنىڭ بۇل ۇلتتىق بيىمىزگە قوسقان ۇلەسىم - قارا جورعانى وزدەستىردىك، جاڭالادىق، ونىڭ بۇكىل الەمگە تانىلۋىنا، ون ءۇش مىڭ ادام ءبىر جولدا بيلەپ بۇكىل الەمدىك گيننەس رەكوردتار كىتابىنا كىرۋىنە سەبەپكەر بولدىق. باسقالارعا ۇلتىمىزدا وسىنداي ءبىر كەرەمەت ءبي بار ەكەنىن كورسەتتىك.
قارا جورعا قىتاي ەلىنە دە تانىلىپ، كوپتەگەن قىتايلىقتار بيلەي باستادى. ءتىپتى، تانىمالدىلىعىنىڭ ارتقانى سونشالىق كەي وڭىرلەردە مەكتەپتەگى تاڭعى گيمناستيكا ساعاتىنا وقۋشىلاردى سەرگىتىپ الاتىن ءبي بولىپ قابىلداندى. ونداي جاعداي الەمنىڭ ەشبىر ەلىندە بولماعان شىعار. «ولەڭگە اركىمنىڭ-اق بار تالاسى» دەگەندەي جاقسى ونەرگە «بىزدىكى» دەپ ايتقاندار دا بولدى. سول قاتاردا قارا جورعانى موڭعولدىڭ ءبيى دەگەندەر دە تابىلدى.
اتالعان ۇلتتىڭ «ساۋىردىن» دەگەن بيىمەن قارا جورعا ازداپ ۇقسايدى. ءبىراق ايىرماشىلىق تا بارشىلىق. قارا جورعانىڭ جالپى جوباسى بار بولعانىمەن، بىلاي بيلەنەدى، بىلاي بيلەۋگە بولمايدى دەگەن قاتىپ قالعان قاعيداسى جوق، ويتكەنى ول بۋىن ءبيى عوي. ءبىراق بۇل قالاي بولسا سولاي بيلەيسىڭ دەگەن ءسوز ەمەس.
سوسىن بيلەۋشىنىڭ دەڭگەيىنە دە بايلانىستى. مىسالى وسىدان 30 جىلداي ۋاقىت بۇرىن قىتايداعى قىمبات دەگەن ايگىلى ءبيشى قارا جورعانى بيلەگەن.
ءبىز ادەتتەگى ۋاقىتتا سول قىمباتتىڭ دەڭگەيىندە بيلەپ جۇرگەن جوقپىز عوي. بىزدىكى بۇقارالىق، اۋەسقويلىق دەڭگەيدە عانا. جالپى، قارا جورعاعا جوبالاپ بيلەپ ءجۇرمىز. ويتكەنى ءبارىمىز كاسىبي ءبيشى ەمەسپىز.
مەن قارا جورعانىڭ بەينەبايانىن تۇسىرگەندە ىلە قازاق اۆتونوميالى وبلىستىق فيلارمونياسىنىڭ تاڭداۋلى بيشىلەرىن ارنايى ۇسىنىسپەن شاقىرىپ الىپ، سولارعا بيلەتتىم. سوسىن بەينەكليپتە سول كاسبي بيشىلەردىڭ ءبيى مەن ءبىزدىڭ انشىلەردىڭ قاراپايىم ءبيىن قوسىپ بەردىك.
كاسىبي مەن اۋەسقوي ەكەۋىن بىرگە بەرگەن كەزدە بۇنى حالىق وتە ىستىق ىقىلاسپەن قابىلدادى…
ايتا كەتەيىك، كەيبىر وڭىرلەردەگى ادامداردىڭ بۇل ءبيدى ءالى كۇنگە دەيىن قابىلداي الماي ءجۇرۋى ولار تۇراتىن ايماقتا قارا جورعا ءبيى ساقتالماي قالعان.
- قارا جورعا ءبيى تۋرالى قىتايدا كونفەرەنتسيا بولدى دەدىڭىز، سول باسقوسۋدا قانداي ماسەلەلەر تالقىلاندى؟
- 2014 -جىلى عوي دەيمىن، قىتايدا قارا جورعا بيىنە بايلانىستى كونفەرەنتسيا ءوتتى. اتالعان عىلىمي جينالىسقا قازاق، قىتاي، موڭعول، قىرعىز سەكىلدى ءار ۇلت وكىلدەرىنەن كاسىبي ماماندار جينالدى. سول كونفەرەنتسياعا مەنى دە شاقىرىپتى. باسقوسۋدا قىرعىز ۇلتىنان كەلگەن مامان، ءوز ۇلتىندا قارا جورعا دەگەن بي بولماعانىن ايتقان. سوڭعى كەزدە «قارا جورعا قىرعىزدىكى» دەپ جۇرگەندەردى مەن تۇسىنبەيمىن، دەدى. ال موڭعول ۇلتىنىڭ اتىنان كەلگەن ماماندا ءوز پىكىرىن ءبىلدىردى. ونىڭ ايتۋىنشا، قازاق پەن موڭعول ەجەلدەن كيىز تۋىرلىقتى، اۋىلى ارالاس، قويى قورالاس دەگەندەي باۋىرلاس حالىقتار. سوعان سايكەس كەيبىر سالت-ءداستۇر، مادەنيەتتىڭ ءبىر-بىرىنە ۇقساپ قالىپ جاتادى. سوندىقتان موڭعولدىڭ «ساۋىردىن» دەگەن بيىمەن «قارا جورعانىڭ» كەيبىر قيمىلدارىنىڭ ازداپ ۇقساۋى قالىپتى قۇبىلىس. سول سەبەپتى بۇل سەنىكى ەمەس مەنىكى دەپ ايتۋعا ەشقايسىسىنىڭ قاقىسى جوق، دەگەن بولاتىن.
- قازىرگى «قارا جورعا» دەپ اتاپ جۇرگەن ءبيدى باسقا مۋزىكانىڭ، كۇيلەردىڭ اۋەنىن قويىپ بيلەۋگە بولا ما؟
- قارا جورعانىڭ قازىرگە دەيىن بيلەنىپ كەلە جاتقان مۋزىكاسى «سالكۇرەڭ» دەگەن كۇي. ءبىز سول كۇيگە جاقسىلاپ تۇرىپ ارونجروۆكا جاساعانبىز. ءوز الدىمىزعا جاڭادان مۋزىكا جازىپ شىققان جوقپىز. حالىق مۋزىكانتتارىنىڭ كۇيىنە جاڭاشا سەرپىن بەردىك. قارا جورعانىڭ ەڭ اۋەلگى مۋزىكاسى، كۇيى قايسى دەسە ەشكىم مىناۋ ەدى دەپ اتاپ كورسەتە المايدى. قارا جورعانى بيلەۋگە كەز كەلگەن ءريتمى تەزىرەك كۇيلەر كەلە بەرەدى دەۋگە بولادى.
- قارا جورعا ءبيى قازاقتىڭ ۇلتتىق ءبيى دەپ حالىقارالىق ۇيىمداردا تىركەلىپ، مويىندالعان با؟
- رەسمي تۇردە حالىقارالىق ۇيىمنىڭ مادەنيەت بولىمىندە «قارا جورعا ءبيى قازاقتىڭ ۇلتتىق ءبيى» دەپ تىركەۋدە تۇر. ونى مەن ءوز كوزىممەن كورگەنمىن. رەسمي دەرەكتەرگە سۇيەنسەك، «قارا جورعا» ءبيىنىڭ 2013 -جىلى يۋنەسكو-نىڭ 8- سەسسياسىندا قابىلدانعان ءنومىرى 00906-قۇجاتى بويىنشا «قارا جورعا ءبيى قازاقتىڭ ۇلتتىق ءبيى» دەپ تىركەۋدە تۇر…
- تاعى ءبىر سۇراق، بۇرىنعى قارا جورعا مەن قازىرگى قارا جورعا دەپ بولۋگە بولا ما؟ بولسا ايىرماشىلىق قانداي دەڭگەيدە بولۋى مۇمكىن؟
- بۇرىنعى قارا جورعا مەن قازىرگى قارا جورعانىڭ ايىرماشىلىعى ءسوزسىز بار. ەڭ الدىمەن «قارا جورعا» دەگەن ءسوزدىڭ ءوزى بىزدەن باسقا ەشقانداي ۇلتتا جوق، مىسالى جوعارىدا ايتقان موڭعولدا. جانە ءبىر نارسە كەز كەلگەن ءبي وڭىرلىك سيپاتقا ساي ساقتالادى جانە داميدى. ونىڭ توقىراپ قالۋى جانە بەلگىلى ءبىر جاعداي قايتادان سەرپىن الىپ كەتۋى مۇمكىن. ال، شىعىس جاقتاعى قازاقتاردا تەك قاراپايىم ادامدار اراسىندا عانا ساقتالىپ كەلە جاتقان بۇل ءبي ءبىزدىڭ تۇرتكى بولۋىمىزبەن دامىپ، جالپى ۇلتتىق، قوعامدىق دەڭگەيگە كوتەرىلدى دەۋگە بولادى. ءبىزدىڭ تۇرتكى بولىپ دامىتۋىمىزعا - سول وڭىردەگى حالىقتىڭ وزدەرىنىڭ كۇشتى سۇرانىسى سەبەپ بولعانىن دا ەستەن شىعارماۋىمىز كەرەك شىعار.
ەگەر ءبىز دامىتپاساق، وندا قازاق مەكەندەيتىن جەرلەردىڭ بىرىنەن، مىسالى قازاقستاننىڭ شىعىسىنان با نەمەسە سولتۇستىگى مە، وڭتۇستىك وڭىرىنەن بە، بۇل ءبي ايتەۋىر ءبىر كۇنى شىعاتىن ەدى. بۇل جولى ءبىز ەرتەرەك قادام باستىق. ەڭ العاشىندا قاي جاقتاعى قازاقتى بولماسىن ءبىر جالت قاراتتىق. ويتكەنى بۇل ءبي جاي ءبي ەمەس بولاتىن.
ەگەر ونەر مىقتى بولماسا وعان اقشا جۇمساپ، ۋاقىت شىعارىپ ەل ىشىنە ەنگىزە المايسىڭ. سوندىقتان بىزگە كوپ كۇش- قۋات بەرگەن ونەردىڭ مىقتىلىعى.
مىسالى حالىق اندەرى بۇدان نەشە جۇزدەگەن جىلدار بۇرىن شىققان بولسادا ءوز ومىرشەڭدىگىن جوعالتپاي ءالى كۇنگە دەيىن ايتىلىپ كەلەدى. قارا جورعا ءبيى دە تۋرا سول حالىق اندەرى سەكىلدى. دامي بەرمەسە ومىرشەڭدىگىن ەشقاشان جوعالتپايدى. ويتكەنى ول جەكە ادامنىڭ شىعارماسى ەمەس، قارا جورعا جالپى حالىقتىڭ ورتاق تۋىندىسى.
قارا جورعا ارقىلى قازاق حالقىنىڭ وسىنداي عاجاپ ءبيى بار ەكەنىن كورسەتتىك. سول ارقىلى قازاقتىڭ حالىق ءبيىن قىتايداعى ۇيعىرلار تانىدى، قىتاي تانىدى. قازىرگى ۋاقىتتا قىتايدىڭ كەز كەلگەن كۋرورتتىق ورتالىقتارىندا قارا جورعاسىز ەلەستەتە المايسىڭ، دەمالىس ورىندارىنىڭ بارلىعىندا بيلەنەدى.
ەندى قارا جورعا ارقىلى نەنى ۇتتىق دەگەن سۇراق تۋادى. ءبىز ۇلت رەتىندە دامىدىق. ءبىز وسى ءبيىمىز ارقىلى باسقا ۇلتتاردىڭ قۇرمەتىنە بولەندىك. قىتايدا ۇيعىرلاردىڭ «ۇسىل» دەگەن تانىمال ءبيى بار، ال بىزدە «قارا جورعا» ءبيى. ۇيعىرلاردىڭ سول بيىمەن قازاقتىڭ قارا جورعاسىنىڭ تەرەزەسى تەڭ. ءبىراق «ۇسىل» ءبيى ءبىراز كۇردەلى، وزدەرىنەن باسقا حالىقتار بيلەۋى قيىنداۋ. ال، قارا جورعا بولسا كەز كەلگەن ادام بيلەي الاتىنداي ىڭعايلى، حالىقتىق ءبي. سوندىقتان قىتايلار ونى جىلى قابىلداپ، مەكتەپتىڭ باعدارلاماسىنا دەيىن ەنگىزدى. سەبەبى قارا جورعانى بيلەگەن ادامنىڭ بۇكىل بۋىنىن تولىق قوزعالىپ تۇلا بويىن سەرگىتسە، جاعىمدى دا ويناقى مۋزىكاسى جان دۇنيەسىن سەرپىلتەدى. سوندىقتان ءبىز وسىنداي اسىل ونەرىمىزدى بىزدىكى ەمەس دەپ، كەۋدەدەن كەرى يتەرمەۋىمىز كەرەك.
اۆتور
بەيسەن سۇلتان ۇلى
