قالدىقتان قۇنارعا: بيوگۋمۋس ءوندىرىسى نە بەرەدى؟
استانا. KAZINFORM - جىل سايىن الەمدە ازىق-تۇلىك قالدىقتارىنىڭ مولشەرى ارتىپ وتىر. سوندىقتان ءبىرقاتار مەملەكەت ونى قوقىس الاڭىنا جىبەرمەي، قايتا وڭدەپ، تىڭايتقىش رەتىندە اۋىل شارۋاشىلىعىندا قولدانۋ تاجىريبەسىن جولعا قويعان. بۇل - قازاقستان ءۇشىن دە وزەكتى تاقىرىپ. Kazinform اگەنتتىگىنىڭ اناليتيكالىق شولۋشىسى مۇنى ساراپشىلارمەن بىرگە زەردەلەدى.
قوقىسقا كەتكەن قور
ءار وڭىردە ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋگە جاۋاپتى مەكەمەلەر جۇمىس ىستەيدى. ولاردىڭ باستى مىندەتى - وبلىس تۇرعىندارىن ازىق-تۇلىكپەن ۇزدىكسىز قامتىپ، ماۋسىمدىق تاپشىلىقتىڭ الدىن الۋ. وسى ماقساتتا مەكەمەلەر جىل سايىن مەملەكەت قارجىسىنا مىڭداعان توننا جەمىس-جيدەك پەن وزگە دە ازىق-تۇلىك ساتىپ الىپ، ونى ارنايى قويمالاردا ساقتايدى ءارى حالىق سۇرانىسىنا قاراي الەۋمەتتىك دۇكەندەردە ساتادى. الايدا كوكتەم ايىندا بۇل جۇيە ءجيى سىنعا ۇشىرايدى.
ماسەلەن، ەكى جىل بۇرىن قىزىلوردا وبلىسىندا «بايقوڭىر» الەۋمەتتىك كاسىپكەرلىك كورپوراتسياسى تۇراقتاندىرۋ قورى ارقىلى الىنعان ازىق- تۇلىكتى جارامسىز دەپ تانىپ، قوقىس پوليگونىنا شىعارۋعا ءماجبۇر بولدى. ناتيجەسىندە 126 توننا كوكونىس پەن جەمىس قوقىس الاڭىنا تاستالدى.
اتالعان جاعدايدان كەيىن قوعامدا ازىق-تۇلىك قالدىعىن ءتيىمدى پايدالانۋ قاجەتتىگى ايتىلا باستادى. العاشىندا جارامسىز دەپ تانىلعان ءونىمدى مال ازىعى رەتىندە قولدانۋ ۇسىنىلعانمەن، ساراپشىلار بۇل ءتاسىلدىڭ سانيتارلىق تالاپتارعا ساي كەلمەيتىنىن ەسكەرتەدى. شىرىگەن ازىق-تۇلىكتى جەم-ءشوپ رەتىندە پايدالانۋ ءۇي جانۋارلارىندا اۋرۋ قوزدىرعىشتاردىڭ اسقىنۋىنا اكەلۋى مۇمكىن، ال مۇنداي ءونىم ادام دەنساۋلىعىنا زيان. سوندىقتان ماماندار قالدىقتى قايتا وڭدەپ، تىڭايتقىش رەتىندە پايدالانۋ - ەكولوگيالىق تۇرعىدان دا، ەكونوميكالىق جاعىنان دا ەڭ ءتيىمدى شەشىم دەگەن پىكىرگە كەلىپ وتىر.
قالدىقتان تىڭايتقىش ءوندىرۋ: بيوگۋمۋستىڭ تيىمدىلىگى قانداي؟
قازاقستاندا بيوگۋمۋس ءوندىرۋ باستاپقى كەزەڭدە تۇر. الايدا الەۋەتتى تولىق پايدالانۋعا قاجەتتى ينفراقۇرىلىم، مەملەكەتتىك قولداۋ تەتىكتەرى مەن حالىققا ارنالعان ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارى جەتكىلىكسىز. سوعان قاراماستان سالاعا عىلىمي تۇرعىدا ۇلەس قوسىپ جۇرگەن ماماندار بار.
سولاردىڭ ءبىرى - پروفەسسور راۋشان نۇرىموۆا. قورقىت اتا اتىنداعى قىزىلوردا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ «اگرارلىق تەحنولوگيالار» ءبىلىم بەرۋ باعدارلاماسى بويىنشا قاۋىمداستىرىلعان پروفەسسورى بيوگۋمۋس ءوندىرىسىن جان-جاقتى زەرتتەپ قانا قويماي، ونىڭ تيىمدىلىگىن تاجىريبە جۇزىندە دالەلدەگەن.
- مينەرالدى تىڭايتقىشتار حيميالىق ەلەمەنتتەرگە نەگىزدەلسە، ميكروبيولوگيالىق تىڭايتقىشتار ءتىرى ميكرواعزالاردىڭ بەلسەندىلىگى ارقىلى توپىراق قۇنارىن ارتتىرادى. ال وسىمدىك پەن جانۋار قالدىقتارىنان الىناتىن كوڭ، كومپوست جانە بيوگۋمۋس ورگانيكالىق تىڭايتقىشتار ساناتىنا جاتادى. ەكولوگيالىق تازا ءونىم الۋدا ولاردىڭ ماڭىزى زور. سونىڭ ىشىندە بيوگۋمۋس - ەڭ ءتيىمدى ءارى قاۋىپسىز تىڭايتقىش، - دەيدى پروفەسسور.
عالىمنىڭ ايتۋىنشا، ۋنيۆەرسيتەتكە قاراستى بوتانيكالىق باقتى قايتا جانداندىرۋدا ءدال وسى ءادىس كومەكتەسكەن. ول ءۇشىن كاليفورنيالىق قىزىل شىلاۋشىن پايدالانىلعان. قۇرتتان الىناتىن بيوگۋمۋس كەز كەلگەن ەگىن مەن باۋ- باقشانىڭ ونىمدىلىگىن ارتتىرادى.
- كاليفورنيالىق قىزىل قۇرت - زيانسىز، كۇتىمى جەڭىل شىلاۋشىن. ونى ارنايى جاشىكتەردە نەمەسە باقشاداعى ناۋالاردا وسىرۋگە بولادى. ەكى شارشى مەتر اۋماقتان جىلىنا ءبىر تونناعا دەيىن بيوگۋمۋس الۋعا مۇمكىندىك بار. ەڭ باستىسى - ىلعالدى ساقتاۋ. قۇرتتار ازىق تالعامايدى، وسىمدىك پەن تاماق قالدىقتارىنىڭ بارلىعىن قارا شىرىندىگە اينالدىرادى، - دەيدى ر. نۇرىموۆا.
عالىم وندىرىستە «ەisenia fetida» دەپ اتالاتىن كاليفورنيالىق قىزىل شىلاۋشىن ءتۇرىن قولدانعان. بۇل قۇرتتىڭ كوبەيۋ جىلدامدىعى جوعارى ءارى قالدىقتى وڭدەۋ مەرزىمى قىسقا. ⅩⅩعاسىردىڭ 50-جىلدارىنان باستاپ ا ق ش-تا سەلەكتسيالانعان شىلاۋشىن كادىمگى جاۋىنقۇرتىنا قاراعاندا الدەقايدا ءونىمدى. سوندىقتان بيوگۋمۋس وندىرۋدە ەڭ ءتيىمدى سانالادى.
- گۋمۋس تابيعي جاعدايدا جەر بەتىندە 30-40 جىلدا ءبىر سانتيمەتر عانا تۇزىلەدى. ال بيوگۋمۋس ارقىلى ءبىز 7-8 ايدا توپىراقتى قالپىنا كەلتىرە الامىز. ءتىپتى قۇنارسىز جەردىڭ وزىنەن ءونىم الۋعا مۇمكىندىك بار، - دەيدى پروفەسسور.
الەم تاجىريبەسى مەن قازاقستانداعى بيوگۋمۋس ءوندىرىسى
الەمدىك تاجىريبەدە بيوگۋمۋس ءوندىرىسىنىڭ ونىمدىلىگى دالەلدەنگەن. مىسالى، ا ق ش-تاعى WormFarm كومپانياسى ازىق-تۇلىك قالدىقتارىن ۆەرميكومپوستتاۋ ءادىسى ارقىلى بيوگۋمۋسقا اينالدىرادى. تەحنولوگيا جوعارى ساپالى ورگانيكالىق تىڭايتقىش الۋعا جانە قالدىق كولەمىن ازايتۋعا كومەكتەسەدى. ۇلى بريتانياداعى «Loopbioproducts» كومپانياسى قالدىقتاردى قايتا وڭدەپ، وسىمدىكتەرگە ارنالعان تۇراقتى تىڭايتقىشتار شىعارادى. كانادادا دا ورگانيكالىق قالدىقتاردى بيوگۋمۋسقا جانە باسقا ەكولوگيالىق تازا ونىمدەرگە اينالدىرۋعا ارنالعان يننوۆاتسيالىق تەحنولوگيالار دامىعان.
ەلىمىزدە دە وسى باعىتتاعى جۇمىسقا قاجەتتى الەۋەت بار. دەگەنمەن، ونىڭ ءوندىرىسى قر اۋىل شارۋاشىلىعى ءمينيسترىنىڭ 2024 -جىلعى 22 قاڭتارداعى №26-بۇيرىعىمەن بەكىتىلگەن «تىڭايتقىشتاردىڭ قاۋىپسىزدىگىنە قويىلاتىن تالاپتار» تەحنيكالىق رەگلامەنتىمەن رەتتەلەدى. ەكولوگيا جانە تابيعي رەسۋرستار مينيسترلىگىنىڭ حابارلاۋىنشا، ءوندىرىس ءۇشىن ارنايى رۇقسات كەرەك.
- اتالعان رەگلامەنت مينەرالدى، ورگانيكالىق جانە ورگانومينەرالدى تىڭايتقىشتار مەن توپىراق جاقسارتقىش زاتتاردىڭ ءوندىرىسى، ساقتالۋى، تاسىمالدانۋى جانە كادەگە جاراتىلۋىنىڭ بارلىق كەزەڭىندەگى قاۋىپسىزدىك تالاپتارىن بەلگىلەيدى. قالدىقتاردى قايتا وڭدەۋ قىزمەتىن جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن قورشاعان ورتاعا ەميسسيالارعا رۇقسات الۋ قاجەت، - دەلىنگەن ۆەدومستۆونىڭ رەسمي جاۋابىندا.
تاماق قالدىقتارىنان تىڭايتقىش ءوندىرۋ ەكولوگيالىق تۇرعىدان ءبىرقاتار ارتىقشىلىق بەرەدى. دەگەنمەن، بۇل ۇدەرىس بەلگىلى ءبىر ەكولوگيالىق تاۋەكەلدەردى ەسكەرۋدى قاجەت ەتەدى.
- پوليگوندارداعى ورگانيكالىق قالدىقتاردىڭ ازايۋى مەتان گازىنىڭ ءبولىنۋىن تومەندەتەدى جانە توپىراق قۇرامىن جاقسارتادى. الايدا تاماق قالدىقتارىنان تىڭايتقىش ءوندىرۋ كەزىندە پارنيك گازدارىنىڭ ءبولىنۋى، توپىراق پەن سۋدىڭ اۋىر مەتالدارمەن جانە پاتوگەندى ميكروورگانيزمدەرمەن لاستانۋ قاۋپى بار. اشىق اۋادا كومپوستتاۋ كەزىندە كۇكىرتسۋتەك پەن اممياك اەروزولدارىنىڭ ءتۇزىلۋى مۇمكىن. وسى تالاپتار ساقتالعان جاعدايدا عانا بۇل ءادىس ەكولوگيالىق قاۋىپسىز ءارى تۇراقتى شەشىم بولىپ سانالادى، - دەلىنگەن جاۋاپتا.
ەكوبەلسەندى ايسۇلۋ قۇنانبايەۆا مۇنى قۇپتايدى. ونىڭ ايتۋىنشا، بيوگۋمۋس ءوندىرىسىن دۇرىس دامىتۋ ءۇشىن ارنايى مەملەكەتتىك باعدارلاما قاجەت.
- بيوقالدىقتارعا تەك تاماق قالدىقتارى ەمەس، باۋ-باقشا مەن ساياباقتارداعى جاپىراقتار مەن بۇتالار دا جاتادى. پوليگونعا كومىلگەندە ءشىرۋ پروتسەسىندە مەتان جانە كومىرقىشقىل گازى بولىنەدى، بۇل كليماتقا اسەر ەتەدى. سوندىقتان قالدىقتاردى بيوگاز نەمەسە بيوگۋمۋسقا اينالدىرۋ ارقىلى ەكولوگيالىق ءارى ەكونوميكالىق پايدا تابۋعا بولادى. تەك بارلىق قادامداردى ەسكەرۋ كەرەك، - دەيدى ول.
ساراپشىلار قازاقستان اۋىل شارۋاشىلىعى سالاسىندا وسىنداي جاڭا باعىتتاردى ەنگىزسە، ەكولوگيالىق ءارى ەكونوميكالىق ماسەلەلەردىڭ شەشىمى دە جۇيەلەنە تۇسەتىنىن ايتادى.
اۆتور
ءمولدىر سنادين
