قاجىمۇقانعا جولىن بەرگەن قىرعىز بالۋانى

استانا. قازاقپارات - قوجامقۇل باتىر قىرعىزدىڭ اتىن تالاي جەرگە شىعاردى. ول ەشقاشان جەڭىلىپ كورمەگەن دەسەدى. پالۋاننىڭ بويى 2 مەتر 30 س م، ال سالماعى 164 كەلى بولىپتى. 52 رازمەرلى اياق كيىم كيىپتى، ال ۇلكەن ساۋساعىنىڭ ەنى 4 سانتيمەتر ەكەن.

قوجامقۇل باتىر كەزىندە بالۋان شولاقپەن دە كۇرەسكەن ەكەن. سول كۇرەستەن كەيىن ەكەۋى قاتتى دوس بولىپتى.

قاجىمۇقان مەن قوجامقۇلدىڭ كەزدەسكەنى جايلى كونەكوز قاريالار قىزىقتى باياندايدى. سيركتە ونەر كورسەتىپ، بەتىنە جان قاراتپاي جۇرگەن قاجىمۇقان ءبىر ساپارىندا بىشكەكتىڭ مال بازارىنا سوقسا كەرەك. ويدان-قىردان جينالعان ەل-جۇرت پالۋاندى ورتالارىنا الىپ، جىبەرمەي، سەرىپپەدەي شيىرشىق اتىپ تۇرعان بۇلشىق ەتتەرىن تاماشالاپ، وڭاشا ءۇي تىگىپ، بيە سويىپ، قىمىز ساپىرىپتى.

افريكادا قارا زاڭگىمەن بەلدەسىپ جىققانىن، جاپون پالۋانى سار-كە-كيدى قالاي جەڭگەنىن تىڭداپ، ايىزدارى قانىپ، جەلپىنگەن توپ تىنىش تۇرا ما، قاجىمۇقاندى قوجامقۇلمەن كۇرەستىرىپ، قىزىققا باتايىق دەسەدى. ورتالارىنان شىعارىپ ءۇش توعىز جۇلدە تىگەدى. ات شاپتىرىپ، اۋلىنان الدىرىلعان قوجامقۇل الدىمەن اعا پالۋانعا بارىپ، ىزەتپەن كورىسەدى.

- قاجەكە، - دەيدى قىرعىز پالۋانى، - ءبىر باستىڭ ەكى كوزىندەي باۋىرلاس ەگىز ەلدىڭ ازاماتىمىز. ءسىز - اعا، مەن - ءىنىمىن. ءبىرىمىز جىعىپ، ماقتالىپ، ەكىنشىمىز جىعىلىپ، تاپتالىپ جاتقانىمىز جاراسپاس. ءارى بىزگە مەيمانسىز. بەلىڭىزگە جارماسسام، ارۋاق كەشىرمەس. جۇلدە سىزدىكى بولسىن!

وسىنى ايتىپ، قوجامقۇل ۇستاسپاي-اق، كىسىلىكپەن جولىن بەرگەن ەكەن. «جۇلدىزىڭ جانسىن!» دەپ قاجەكەڭ ءىنىسىن قۇشاقتاپ، بەتىنەن ءسۇيىپتى. جۇلدەگە العان ءۇش توعىزىن سول ماڭداعى جەتىم-جەسىرگە تۇگەلدەي تاراتىپ بەرىپتى.

قوجامقۇل 1889 - جىلى تۋعان. ول 1937 - جىلى قاماۋعا الىنادى. بۇعان سەبەپ... «ءۇش ءارىپ» وعان «كورشى كولحوزدىڭ باستىعىنىڭ ۇستىنەن شاعىم ءتۇسىر» دەيدى. ارينە، وعان باتىر كەلىسپەيدى. قوجامقۇلدى تۇرمەگە الىپ كەتۋ ءۇشىن ەكى قىزىل اسكەر كەلەدى. قوجامقۇل بالۋان ەكى قولىمەن ەكەۋىن دە جاعاسىنان ۇستاپ اسپانعا ءبىر-اق كوتەرەدى. سويتەدى دە سىلكىپ-سىلكىپ: «ال ەندى مەنى اپاراتىن جاقتارىڭا اپارىڭدار»، - دەيدى. ول تۇرمەدە ءبىر جىلداي وتىرىپ شىعادى.

قيىنشىلىق جىلدارى اڭ، قۇس اتىپ اۋىلداستارىن اشارشىلىقتان امان الىپ قالعان دا قوجامقۇل بولاتىن. ايەلى اقماداي باتىر اكەلگەن قۇستاردان تاماق ىستەپ، ەڭ كەدەي دەگەن اۋىلداستارىن ۇيىنە شاقىرىپ، تاماق بەرەتىن.

سۋسامىر ءوڭىرىنىڭ ادامدارى قوجامقۇلدى ەرەكشە قادىرلەيتىن. بىردە اۋىلداستارى وعان ايەل اپەرمەكشى بولادى. راس، ونىڭ ايەلى بار. ءبىراق اقماداي نازىك جان ەدى. ال سۋسامىرلىقتار قوجامقۇلدىڭ قاسىنان ءوزى سەكىلدى ءىرى دەنەلى ايەل كورمەكشى بولادى. ولار كورشى اۋىلدا تۇراتىن تووكە دەگەن ەلگە سىيلى پالۋاننىڭ قىزىن كوزدەيدى. ونىسىن بىرنەشە رەت قوجامقۇلعا ايتادى دا. الايدا باتىر ولاردىڭ ءسوزىن ەلەمەيدى. سۋسامىرلىقتار اقىرىندا باتىر ءوزىنىڭ ايەلىن جاقسى كورەتىنىن تۇسىنەدى.

پالۋان بالالاردى قاتتى جاقسى كورىپتى. ول وزگەنىڭ ۇل-قىزدارىن ءوز ۇل-قىزدارىنان كەم كورمەپتى. مەكتەپتە جاقسى وقىعانداردى ينستيتۋتقا وقۋعا جىبەرەتىن. سولاردىڭ كوبى كەيىن وقۋلارىن ءبىتىرىپ، سۋسامىردا جۇمىس ىستەدى.

باتىر تۋرالى نەشە ءتۇرلى اڭىزدار قازىرگە دەيىن ەل ىشىندە ايتىلىپ ءجۇر.

بىردە قوجامقۇل ءوزىنىڭ ۇيىنە، سۋسامىرعا كەلە جاتادى. كەنەت قار جاۋىپ، سوڭى الاي-دۇلەي بۇرقاسىنعا ۇلاسىپ، تەە-اشۋۋ (اسۋ) جابىلىپ قالادى. تەە-اشۋىنان قالاي وتەرىن بىلمەگەن ول ءبىراز ويلانىپ تۇرىپ قالادى. مۇنداي اۋا رايىندا بۇل جەردە قالا المايتىنىن بىلگەن ول اتىن ارقاسىنا سالىپ، ءبىر ىرعاپ، كەلەسى بەتكە وتەدى. وتكەن سوڭ تۇك بولماعانداي، ارقاسىنان اتىن ءتۇسىرىپ، ونان كەيىن ءوزى اتىنا ءمىنىپ سۋسامىر وڭىرىنە قاراي بەت الادى.

قوجامقۇل پالۋان 1955 - جىلى 67 جاسىندا قايتىس بولادى. قازىر بىشكەكتىڭ سپورت سارايى پالۋان قوجامقۇلدىڭ اتىمەن اتالادى. ال باتىردىڭ ات كوتەرىپ تۇرعان ەسكەرتكىشى 2004 - جىلدان باستاپ عيماراتتىڭ الدىندا تۇر.

ينتەرنەت يىرىمدەرىنەن دايىنداعان

س. سۇلتەكە قىزى

«جاس الاش»