قادىر مىرزا-ءالي ولەڭدەرى
قادىردىڭ «بۇل جەردە»، «شامىرقانۋ»، «ادام كۇلىپ تۋمايدى...»، «اياز ءبي»، «ەرلى-زايىپتى قازاقتار»، «ماڭگۇرت كۇندەر»، «بولماعانمەن بۇل توپتىڭ سۇيىكتىسى»، «ءبىر بۇتاقتىڭ الماسى» سەكىلدى شىعارمالار بەرىلدى.
بۇل جەردە
قۇلان دا بولعان بۇل جەردە،
بۇلان دا بولعان بۇل جەردە.
قۇلان مەن بۇلان قالماستاي
لاڭ دا بولعان بۇل جەردە.
اۋىل دا بولعان بۇل جەردە،
قاۋىم دا بولعان بۇل جەردە.
اۋىل مەن قاۋىم قالماستاي
داۋىل دا بولعان بۇل جەردە!
بازارلار بولعان بۇل جەردە،
مازارلار بولعان بۇل جەردە.
حالىقتىڭ كورگەن تۇسىندەي
حازارلار بولعان بۇل جەردە!
عۇندار دا كوشكەن بۇل جەردە،
قۇمدار دا كوشكەن بۇل جەردە.
قۋانىشپەنەن سىيىسپاي،
مۇڭدار دا كەشكەن بۇل جەردە.
توعايىڭ كوشكەن بۇل جەردەن،
نوعايىڭ كوشكەن بۇل جەردەن.
نوعايدىڭ ورنىن سيپالاپ،
اعايىن كوشكەن بۇل جەردەن.
شاڭداعىڭ كوشكەن بۇل جەردەن،
قاڭباعىڭ كوشكەن بۇل جەردەن.
قاڭباقتى قۋىپ شانداتىپ،
قالماعىڭ كوشكەن بۇل جەردەن!
كۇمبەز دە بولعان بۇل جەردە،
مىڭ كوز دە بولعان بۇل جەردە.
كۇمبەزدى مىڭ كوز ورتەگەن
ءبىر كەزدەر بولعان بۇل جەردە.
ازابىڭ قالعان بۇل جەردە،
ءاز ءانىڭ قالعان بۇل جەردە.
ازابىن قوسىپ ءاز ەنگە
قازاعىڭ قالعان بۇل جەردە...
شامىرقانۋ
داناگوي دالا
التىن-كۇمىس - ىلگەگى،
اسىل جىبەك - ۇستەگى.
ارعىماق ات - مىنگەنى،
اق وردالار - تۇسكەنى.
ايداي ارۋ - العانى،
اق ەركە كۇي - شەرتكەنى.
قىران بۇركىت - سالعانى،
قۇماي تازى - ەرتكەنى.
سارى جايلاۋدا - قۇسبەگى،
سارى قىمىز - ىشكەنى.
ساباسىنا - پىسپەگى،
ساقالىنا - ىسكەگى.
سەرىكتەسى - مارقاسقا،
سىلتەگەنى - الداسپان.
جاستانعانى - جارتاس تا،
جامىلعانى - كوك اسپان.
اتان تۇيە - جەككەنى،
اقتىلى قوي - باققانى.
جەردىڭ ءتۇبى - جەتكەنى،
جۇراعاتى - شاپقانى.
باقتالاسى - دوسى دا،
باسپاناسى - كيىز ءۇي...
قازاقتاردىڭ وسىدان
كانە، شىققان ءمۇيىزى؟!
ادام كۇلىپ تۋمايدى
ادام كۇلىپ تۋمايدى، تۋا سالا كۇلمەيدى.
ۇيرەنەدى كۇلۋدى، ءبىراق كۇلىپ ولمەيدى.
ادام جىلاپ تۋادى، جاتادى جۇرت جۇباتىپ،
جانە جىلاپ ولەدى، وزگەنى دە جىلاتىپ.
جىلايتىنى تۋاردا - جاماندار بار قينايتىن،
جىلايتىنى ولەردە - جاقسىلار بار قيمايتىن.
اياز ءبي
اياز ءبيىم!
ارۋاعىم، تابىنارىم.
ار مەن اقىل - باس ءيىپ، باعىنارىم.
الدىمەنەن سەنى ۇعىپ،
سەنى سىيلار
ماڭدايىنا جازىلعان باعى بار ۇل.
ماقتاعاندا تالاي دوس،
تالاي قاسىڭ،
اينالماعان، اپىر-اي، قالاي باسىڭ؟!
ويلاپ تاپقان ءوزىڭدى دانا حالىق
دەگەن شىعار بىزدەردى ابايلاسىن!
پالسافانى ەڭ قىمبات ۇلەس كورگەن،
پاراساتتىم،
و باستان كۇرەسكەر مە ەڭ؟!
و، اياز ءبي!
بىلسە دە سەنى جاقسى،
بيىگىنە شىققان سوڭ كىم ەسكەرگەن!
كوكسەپ كەتسەم ۇساقتى، كەشىر مەنى!
كوپ جاعدايدى كوڭىلدەن وشىرمەدىم.
ۇمىتادى وسكەندەر
ەمتيحاندا
كىمنەن قالاي ەسەپتى كوشىرگەنىن!
ۇمىتادى بارلىعىن ءىرىم مەنىڭ:
بالشىق باسىپ،
بالاعىن تۇرىنگەنىن،
تاپسىرا الماي
بىر ەمەس،
بىرنەشە رەت
سىناق سايىن مىڭ ءولىپ-تىرىلگەنىن!
جوق-تى وزىندە سونشالىق مۇرات بيىك.
بولاتىن-دى ءتىل العىش،
ءبىراق تۇيىق...
ۇمىتادى ول ەندى قىدىرعانىن
جولداسىنىڭ شالبارىن سۇراپ كيىپ.
ۇمىتادى قازاندى قىرعانىن دا،
ىڭعايپاز دەپ اكەنىڭ ۇرعانىن دا!
ۇمىتادى دوستاردان قارىز الىپ،
پاتەر جالداپ ءبىراز جىل تۇرعانىن دا!
سىرلارىم بار وسىدان تۇيگەن مەنىڭ:
ءوسۋ ءۇشىن ول تۇكتەن يمەنبەدى...
ەندى، مىنە، ۇمىتادى
ءبىر مىقتىنىڭ
قايتىپ كەلگەن قىزىنا ۇيلەنگەنىن!
كومىپ كەتكەن ءتارىزدى اردى قۇمعا،
ۇمىتقان ول ەرلەردىڭ نارلىعىن دا!
بريگادير،
نۇسقاۋشى بولعان كەزىن
ءبارىن، ءبارىن ۇمىتقان،
بارلىعىن دا!
ەمەس ەندى بۇگىندە وسال اعا
پىسقىرمايدى كيىز ءۇي،
شوشالاعا.
سەن سياقتى،
اياز ءبي،
كون شوقايىن
ءىلىپ قويسا بولماي ما بوساعاعا!
سەن، اياز ءبي، جەمىسى دانالىقتىڭ،
ويلاپ تاپقان ءوزىڭدى
دالا مىقتى.
كەمەڭگەرلىك بەينەسىن قايدان الماق
ءوزى سونداي بولماسا سو حالىقتىڭ؟!
ەرلى-زايىپتى قازاقتار
ءبىزدىڭ حالىق، بىلە-بىلسەڭ، ءبىر عاجاپ!
سۇيە تۇرا،
ءبىرىن-ءبىرى ءجۇر قاجاپ.
قانشا جاقسى كورسە-داعى ايەلىن
بىلدىرمەۋگە تىرىسادى بۇل قازاق.
اق ماتاعا قاي بوياۋ دا جۇعادى،
جۇققانى ءۇشىن كىنالى بوپ شىعادى.
كەيدە قازاق ايەلىنە "ءاي!" دەيدى،
ايەلى ونى "ءاي!" دەدى دەپ ۇعادى.
ەل جىرتىعىن اقىلمەن ەر جاماعان.
ال دولى ايەل قاي كەزدە دە قاباعان.
سونىڭ ءوزىن
"ويبايلاتىپ"
بابامىز
ۇستەرىنە تون كيگىزىپ "ساباعان".
قايتكەندە دە "ءاي!" دەگەننەن ۇرىكپە.
جار قولىندا قاي كەزدە دە شۇرىپپە.
كۇيەۋىنە ىستەتەدى دەگەنىن،
"زارداپ شەگىپ"،
"تاياعىن جەپ" ءجۇرىپ تە!
ماڭگۇرت كۇندەر
ماسكا ورنىنا كيىپ العان ءبىر شۇلىق،
ميلاۋ كۇنگە ەتپەڭىزدەر قۇلشىلىق.
التىن ەمەس،
اسىلىڭدى بويداعى -
رۋحىڭدى تونايدى ولار قۇلشىنىپ.
تابيعاتقا جاقىندىعىڭ - ءبىر بايلىق.
تۇزىڭ قايدا توبىلعىلى،
ىرعايلى؟!
توعايىنان،
تەڭىزىنەن ايرىلىپ،
تۇبىندە ەلدى جىبەرە مە جۇرداي عىپ؟!
جاقسى دەدىك،
جابايى كەز قالدى ۇلىپ.
جىلجي بەرۋ تەك ىلگەرى - زاڭدىلىق.
ەسەرسوقتى ەسىرتكىمەن قامشىلاپ،
جىبەرۋگە جەڭىل ەندى مال عىلىپ؟!
ولتىرۋگە بولادى ەردى ءبىر وقپەن،
ءيا توبەدەن تارس ەتكىزىپ كۇرەكپەن!
نە بولماسا،
قىلجيتۋ دا وپ-وڭاي
اندەرىڭدى ايىرباستاپ ر-روك-ك-پەن!
ويلان! ويلان!
قۇر بەكەرگە قاعىنبا!
وزىڭە ءتان ءتۇيىر قالماي قانىڭدا،
دىلىڭنەن دە،
تىلىڭنەن دە جاڭىلىپ،
ەرىپ كەتە بەرەسىڭ ءبىر تابىنعا!
كوزىڭ ساتىپ شەتەل تىككەن شالبارعا،
لايليسىڭ كەپ تولەدە نە الباردا.
كەيبىرەۋدىڭ قورقاتىنى - ويلانۋ،
ويلانارلىق ەندى ولاردا حال بار ما؟!
بەت پەردەسى - كيىپ العان ءبىر شۇلىق.
بۇزىق كۇندەر،
ماڭگۇرت كۇندەر ءجۇر شىعىپ.
ەڭ الدىمەن ولار ويدى تونايدى،
ءومىر ەمەس، ويسىز ءومىر -
تىرشىلىك!
بولماعانمەن بۇل توپتىڭ سۇيىكتىسى
بولماعانمەن بۇل توپتىڭ سۇيىكتىسى،
وپىرەمى،
وجەتى،
يىقتىسى،
ايتىستىڭ ءبىر ۇستىندە شىداي الماي،
اشۋ شىقتى ورتاعا كۇيىپ-پىسىپ.
اشۋ سولاي -
ول وڭاي تاراماس-تى.
وعان كەلىپ قىزبالىق ارالاستى.
ءبىرىن-ءبىرى جاعادان الا كەتىپ،
قول كوتەردى توبەلەس -
قارا باستى!
ءتۇبى ايىپتاپ بارىنە كىنالى ەردى
ىزدەيتىنى بەلگىلى كۋاگەردى.
سونى بىردەن ەسكەرىپ،
ساقتىق ءوزى
ىسىرىلىپ اقىرىن شىعا بەردى.
قىزبالىقتىڭ كىناسى كۇندەي انىق،
اشۋ بولسا كادىمگى پىلدەي الىپ.
ول دا ايىپتى...
كۇدىكتىڭ ميى اشىدى،
قاي جاعىنا شىعارىن بىلمەي انىق.
"ءبىر امالىن مىنانىڭ تابالىق تا،
كىم بار ءوزى جارايتىن اعالىققا؟!"-
دەگەندەي بوپ، ءبىر مەزەت ءبارى-ءبارى
ۇمىتپەنەن قارادى دانالىققا.
ول كەزدەردە اشۋ ءبىر قۇلاپ تۇرىپ،
قىزبالىقتى جىبەرگەن لاقتىرىپ.
"ەندى،- دەدى دانالىق،- سابىر! سابىر!
سۇلۋلىققا كورەلىك قۇلاق تۇرىپ!"
سۇلۋلىققا ءبارىنىڭ كوزى عاشىق،
تىنا قالدى ىشىنەن،
اۋزىن اشىپ.
باسىلدى اشۋ،
جىم بولدى توبەلەس تە،
قىزبالىقتىڭ اۋزىنان ءسوزى قاشىپ.
وتكەن تالاي ءومىردىڭ قيىنىنان،
شىققان شولدەن،
باتپاقتان،
ۇيىعىڭنان،
كوپتى كورگەن كونە كوز دانالىعىڭ
كۇلىپ قويدى اقىرىن ميىعىنان...
ءبىر بۇتاقتىڭ الماسى
كوپتىڭ ءانى - ءوز ءانىڭ
جاتادى جىر الماسىپ.
بارلىق جەردىڭ قازاعى -
ءبىر بۇتاقتىڭ الماسى.
ءبىر بۇتادا وسكەسىن
ءدامىمىز ءبىر، ارينە.
ءبىر سامال بوپ ەسكەسىن،
ءانىمىز ءبىر، ارينە!
ءبىر بولادى پوشىمى،
ءبىر بولعان سوڭ بۇتاسى.
تۇسىندىك پە وسىنى،
كەتتىك بىردەن تۇتاسىپ.
كوڭىلىڭدى نۇر جاتقان
نۇرلى كوڭىل ماقۇلدار.
ءار جاقتا ويلاپ،
ءبىر جاقتان
شىعاتۇعىن اقىلدار.
اعايىندى قۋعان كىم؟
اجىراماس ىرگەمىز.
قىزىعىندا تۋعاننىڭ
قاي كەزدە دە بىرگەمىز.
كوككە جەتەر توبەمىز،
كەمەل ويدى قاستەرلەپ.
بىرگە ۇزاتىپ كەلەمىز
بالالاردى اسكەرگە.
ازاماتقا ءسوزى وتكەن
اق بايبىشە تابىلىپ.
قوناق كەلسە، كەزەكپەن
قالامىز ءبىر شابىلىپ.
ورتاق جانداي قازىناڭ،
ورتاق جانداي تابىسىڭ،
ءبىر-بىرىنە اۋزىنان
جىرىپ بەرەر ابىسىن.
قالاي عانا الالار
الاسى جوق كوڭىلدەر؟!
ورتاق ءبىزدىڭ بالالار،
ورتاق ءبىزدىڭ كەلىندەر!
اسپان اشىق كوگىلدىر،
ارمانى جوق ءاز ورتا.
وتاۋ - بولەك،
كوڭىل - ءبىر،
ءولىم - بولەك -
قازا - ورتاق!
ەلدىڭ ءانى ءوز ءانىڭ،
جاتادى جىر الماسىپ.
بارلىق جەردىڭ قازاعى -
ءبىر اۋىلدىڭ الماسى!
