قادىر اقىن ساراڭ ەمەس ەدى
استانا. قازاقپارات - تاماشا تالانت قادىر مىرزا ءالي ادەبيەتتەگى ءادىل باعاسىن كوزىنىڭ تىرىسىندە-اق العان ەڭ باقىتتى اقىنداردىڭ ءبىرى ءھام بىرەگەيى.
قازاق پوەزياسىن قاداعاڭنىڭ جىرلارىنسىز كوزگە ەلەستەتىپ كورىڭىزشى... قۇداي ساقتاسىن، قادىر جىرلارىنسىز رۋحاني الەمىمىز ويسىراپ قالادى-اۋ، ويسىراپ قالادى!
ءيا، قادىر مىرزا ءاليدىڭ تۋىندىلارىن سىناسا ونىڭ وزىنەن جوعارى تۇرعان تالانت يەلەرى عانا سىناي الادى. ونداي تالانتتار اقىننىڭ ارىپتەستەرىن بىلاي قويعاندا وقىرمانداردىڭ اراسىنان دا تابىلۋى مۇمكىن. ءبىراق، ولار كوپ ەمەس. دەمەك، ق. مىرزا ءالي ءوزىن ەكىنىڭ بىرىنە سىناتپايدى. ال، قادىر اقىننىڭ ولەڭدەرى ەمەس، ءوزىنىڭ قارا باسى ءسوز بولا قالسا ايتۋشىلار نەگىزىنەن «قادىرعا ءتان ەدى» دەپ ءۇش قاسيەتتى نەمەسە ءۇش مىنەزدى توڭىرەكتەيدى.
امەريكا اشقالى وتىرعانىمىز جوق، ەلدىڭ ءبارى بىلەتىن ول كىسىنىڭ ەڭ ءبىر تاماشا قاسيەتى كەرەمەت ەڭبەكقورلىعى. وعان سوڭىندا قالعان مول رۋحاني قازىناسى ابدەن دالەل بولا الادى.
ەكىنشىدەن، ەلدىڭ كوپشىلىگى قاداعاڭنىڭ تاۋىپ سويلەيتىندىگىن، سوزگە ۇستالىعىن جىر عىپ ايتادى. وعان دا تالاس جوق. «قادەكەڭ ايتىپ ەدى» دەگەن اڭگىمەلەردىڭ ءوزى بۇگىندە كەمى قالىڭ ءبىر تومعا جۇك بولادى.
ءۇشىنشى ءبىر ايتاتىندارى... نەبىر ەسىمدەرى ەل اۋزىندا جۇرگەن اعايىنداردىڭ وزدەرى قادىر مىرزا اليدەن جاڭا ءداۋىردىڭ شىعايبايىنىڭ وبرازىن جاساعىسى كەلەدى. ساراڭدىق تۋرالى ءسوز بولا قالسا «باياعىدا قادىر...» دەپ سۋىرىلىپ اڭگىمە باستاي جونەلەتىندەر بار.
ءوز باسىم وسىعان كەلىسە قويمايمىن. قاتارلاستارىمەن قانداي قارىم-قاتىناستا بولعانىن بىلمەيمىن، ءبىراق، قازاقتىڭ سۇيىكتى اقىنىنىڭ ىنىلەرىنە ساراڭدىق تانىتقانىن بايقاماپپىن. قايتا كەرىسىنشە...
ءۇيدى بۇگىندە اكەسىنىڭ داۋلەتى بار نەمەسە وزىنە دۇنيە-مال قۇرالعان ەكىنىڭ ءبىرى ەرمەككە سالادى. ەردىڭ ەرى جالعىز جالاقىمەن جان باعىپ ءجۇرىپ نەمەسە بانكتەن كرەديت الىپ ءۇي سالعان ازامات. جۋرناليستىڭ جالاقىسىمەن، وعان جەتپەگەن جەرىنە بانككە بورىشقا باتىپ ءجۇرىپ ءۇي سالعاننان كەيىن ءوزىمىزدى-ءوزىمىزدىڭ اندا-ساندا وسىلاي جۇباتىپ قوياتىنىمىز بار. راسىندا دا، اكەنىڭ داۋلەتى اسىپ-تاسىپ جاتقاندا تۇياق قيمىلداتپاي، اكەدەن ابدەن كۇش قايتقاندا، بالالار ستۋدەنت بولىپ، ناننىڭ ورنىنا اقشا جەيتىن جاسقا كەلگەندە قۇرىلىس باستاعان ءبىز دە «ەرمىز».
نەسىن ايتاسىز، ءبىراز قيىن كۇندەر ارتتا قالدى. ءسويتىپ وتىرىپ قوناق كۇتەمىز. سونداي كۇندەردىڭ بىرىندە شىمكەنتكە قادىر اعامىز كەلە قالدى. كۇتىپ الدىق. مانكەنتتەگى شيپاجايعا ورنالاستىردىق. ۇيگە شاقىرىپ-اق جىبەرگىم بار.
ءبىراق، ءۇي دەگەن اتى عانا بوپ تۇر. دۇرىسى، ايرا-جايراسى شىعىپ جاتقان قۇرىلىس. جانە قاراجاتتىڭ جوقتىعىنان بەلگىسىز ۋاقىتقا دەيىن توقتاپ قالعان. ول قاراجات قاشان بولادى، جۇمىس قاشان العا جىلجيدى، ءبارى-ءبارى بەلگىسىز. سەنىپ وتىرعانىمىز بانك قانا. «قازىرگى كرەديتتى كوكتەمگە دەيىن جاۋىپ تاستاسام، سوسىن تاعى ءبىر رەت كرەديت السام ءۇيدىڭ بىتپەگەندە نەسى قالادى؟!» دەپ قويامىن ىشتەي. قينايتىنى ول ەمەس، قينايتىنى ۇيىڭە ادام شاقىرا المايتىنىڭ. قازاق ءۇشىن ودان وتكەن قورلىق بولمايدى ەكەن عوي. قادەكەڭ ءدال وسىنداي كوڭىلسىزدەۋ كۇندەردىڭ بىرىندە كەلگەن ەدى.
مانكەنتكە ارتىنان كۇندە، كەيدە كۇن ارالاتىپ بارىپ تۇرامىن. ەرتەڭ ازاندا دەمالىسىنىڭ مەرزىمى بىتەدى. پويىزعا بيلەتى ارعى كۇنى كەشكە. پويىزعا دەيىن ەكى تاۋلىككە جاقىن بوس ۋاقىتى بار. ابدەن قىسىلدىم. تابيعاتى سەزىمتال ادام ەمەس پە، مەنىڭ قاراداي قىسىلىپ جۇرگەنىمدى بايقاپ قويسا كەرەك. «سەن ءوزىڭ بىرنارسەدەن قىسىلىپ ءجۇرسىڭ عوي، ءبىراق، ەسىڭە سالىپ قويايىن، قانشا جەردەن قىسىلساڭ دا سەنىڭ ۇيىڭە بارامىن. سەنىڭ ءۇيىڭدى كورۋىم كەرەك! ال، مەن ءۇشىن قاتتى قىسىلماي-اق قوي، مەنىڭ قونىپ شىعۋىما ۇزىنى جارتى مەتر، ەنى جارتى مەتر ورىن بولسا، جەتەدى» دەپ ءبىر كۇلدىرىپ الدى.
سول كۇنى كەشكىسىن مال سويىپ، باس تارتتىق. اياداي ۇيگە تاعى ءۇش-ءتورت وتباسىنى شاقىردىق. اعامىز بالا-شاعاممەن، جولداستارىممەن تانىستى. وزگە قوناقتار تاراعان سوڭ وڭاشا قالعان ءبىر ساتتە اعامىز وقىستان سۇراق قويدى. «جاعدايىڭ قالاي؟ مىنا ءۇيدى قالاي بىتىرمەكسىڭ، نە ويىڭ بار؟» دەگەندە تاپە-تاندە ساسىڭقىراپ قالدىم. ىلە-شالا «بانك امان بولسا بىتەدى عوي» دەپ جاتىرمىن. «بانك» دەگەننەن اعامنىڭ قاباعى ءتۇيىلىپ كەتتى. سوسىن از-كەم وتىردى دا «لاجى بولسا بانككە جولاما، تۇتە-تۇتەڭدى شىعارادى. مىنا ءۇيدىڭ تۇتاس ءبىتۋى ءۇشىن قانشا قاراجات كەرەك بولادى ەكەن، سونى اسىقپاي، ابدەن ەسەپتەپ، كەلەسى اپتادا الماتىعا، ءبىزدىڭ ۇيگە كەل. ول اقشانى مەن بەرەمىن. سوسىن مىنا كۇنى قايتارۋىم كەرەك دەپ جانىقپاي-اق قوي. ساعان دا اقشا بىتەدى، سول كەزدە قايتارارسىڭ. قايتارا الماعان جاعدايدا ول اعانىڭ ىنىسىنە كومەگى بولىپ شىعادى. ەش قىسىلما. قۇدا قالاسا، كەلەسى جىلى ءدال وسى ۋاقىتتا جاڭا ءۇيدىڭ ىشىندە وتىراسىڭ» دەپ قۋات بەرە سويلەدى.
سوسىن... ءبارى اعانىڭ ايتقانىنداي بولدى. كەلەسى اپتادا الماتىعا ارنايىلاپ بارىپ، اعامنىڭ ماعان دەپ بۋىپ-ءتۇيىپ وتىرعان اقشاسىن اكەلدىم. قىسقا دەيىن ەمەس، كۇزگە دەيىن-اق جاڭا ۇيىمىزگە كىرىپ الدىق. سوسىن راسىندا دا، ماعان دا اقشا ءبىتتى. بەردىبەك ساپاربايەۆ اعامىز وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنا ەڭ ءبىر قيىن ۋاقىتتاردا اكىم بولعان ەدى عوي.
كەيبىر وقۋ ورىندارى ءوز بالانستارىنداعى جاتاقحانالاردى ۇستاي الماي، مەملەكەتكە وتكىزىپ جاتقان. اكىم وسىنداي جاتاقحانالاردىڭ ءبىرىن جۋرناليستەر مەن مادەنيەت قىزمەتكەرلەرىنە قىزمەتتىك پاتەر ەتىپ تاراتىپ بەرىپ، ءبىر ساۋاپقا باتقان ەدى. الگى جاتاقحانادان بىزگە دە پاتەر تيگەن. سونىڭ ءوز اتىمىزعا جەكەشەلەنە كەتپەسى بار ما! ساتتىم دا جىبەردىم. وسىلايشا قادىر اعامنان العان قارىزدان ءبىر-اق كۇندە قۇتىلدىم.
الايدا، ايتايىن دەگەنىمىز قالاي ءۇي سالعانىم ەمەس. ماقالانى جازۋداعى ماقساتىمىز قاتارلاس ارىپتەستەرى، وكشەسىن باسقان كەيبىر ىنىلەرى ساراڭ دەپ كورسەتكىسى كەلەتىن قادىر اقىننىڭ ءتىپتى دە ولار ايتىپ جۇرگەندەي ساراڭ بولماعاندىعىن جەتكىزۋ ەدى. وڭەشى كەۋىپ تۇرعان ماسكۇنەمگە ءبىر جارتى الىپ بەرمەگەندى ساراڭ دەي بەرسەك، ازاماتتارىمىزدىڭ قادىرىنە جەتىپ بولامىز با؟!
ءيا، مەن بىلەتىن قادىر اقىن ەشقانداي دا ساراڭ ەمەس ەدى.
اباي بالاجان، «SKIFNEWS. KZ».
2014-جىل
