نوبەل سىيلىعىنا ۇسىنىلعان قازاق عالىمىن بىلەسىز بە؟

ەلىمىزدە عىلىمعا قوعام قىزىعۋشىلىعىن تۋدىرۋ جوعارى دەڭگەيدە ەمەسى بەلگىلى. ءتىپتى، ەل تۇرعىندارى شەتەلدىكتەر تامسانا قارايتىن كەي تۇلعالارىمىزدى بىلمەۋى دە مۇمكىن.

Фото: Bugin.kz / Томирис Мұхамеджан
Фото: из открытых источников

سونىڭ ءبىرى - حابيبۋللا وسپانوۆ.

Bugin.kz جۋرناليسى عالىم تۋرالى ەكىنىڭ ءبىرى بىلە بەرمەيتىن قىزىقتى دەرەك ۇسىنادى.

عىلىم جولىندا ءتورت مارتە جاڭالىق اشقان جالعىز قازاقستاندىق - حابيبۋللا وسپانوۆ. ول 1932-جىلى پاۆلودار وبلىسى باياناۋىل اۋدانىندا دۇنيەگە كەلگەن. ماماندىعى - حيميك.

وسپانوۆ مينەرالداردىڭ قۇرامىنداعى زاتتاردىڭ تەرموديناميكالىق (ەنەرگەتيكالىق) پارامەترلەرى نەگىزىندە ولاردىڭ حيميالىق رەاكتسياسىن بولجاۋدىڭ جالپى پرينتسيپىن جاسادى.

ماسەلەنىڭ كۇردەلىلىگى - باعالى مەتالداردىڭ (ايتالىق، التىن، قورعاسىن، تەمىر، قالايى، مىس) كەندەردە كۇردەلى حيميالىق قوسىلىستار تۇرىندە بولاتىنىندا. ادەتتە، پروتسەسس پارامەترلەرى ەكسپەريمەنتتەر ارقىلى تاڭدالادى.

پروفەسسور وسپانوۆتىڭ تەورياسىنىڭ قولدانبالى جاعىنا كەلەتىن بولساق، بۇل كۇردەلى فيزيكالىق جانە حيميالىق پروتسەستەردى قىسقا ۋاقىتتا شيكىزاتپەن باسقارۋدىڭ كىلتى دەپ ايتۋعا نەگىز بار.

حيميا سالاسىنداعى عىلىمي ىزدەنىسى ءۇشىن عالىمنىڭ ەڭبەگى ەلەنبەي قالمادى. ا ق ش- تاعى حالىقارالىق سۋتەگى ەنەرگياسى قاۋىمداستىعى حابيبوللا وسپانوۆتى ەڭ بەدەلدى ماراپاتقا ۇسىندى.

2001-جىلى حابيبوللا قۇسايىن ۇلى جەكەلەندىرىلگەن پلاتينا مەدالىمەن ماراپاتتالىپ، ونىڭ اتى «XXI عاسىردىڭ كورنەكتى زيالىلارى» كىتابىنا ەندى.

2003، 2004، 2009 جانە 2013-جىلدارى اشقان جاڭالىقتارى ءۇشىن حالىقارالىق عىلىمي جاڭالىقتار مەن ونەرتابىستار اكادەمياسىنىڭ شەشىمىمەن ءۇش التىن جانە ءبىر كۇمىس مەدالمەن ماراپاتتالدى.

2007-جىلى حابيبوللا قۇسايىن ۇلى «قاتتى-سۇيىقتىق شەكاراسىندا جۇرەتىن فيزيكالىق-حيميالىق پروتسەستەردى باسقارۋ تەورياسى» ءۇشىن «عىلىم» اتالىمى بويىنشا «پلاتينالى تارلان» سىيلىعىمەن ماراپاتتالدى.

ەڭ قىزىعى، حابيبۋللا وسپانوۆتى 2011-جىلى حيميا سالاسى بويىنشا نوبەل سىيلىعىنا ۇسىنعان. ول - جوعارى قىزمەتكە، لاۋازىمعا ۇمتىلماعان تۇلعا. سول ءۇشىن دە عالىمدى كەي وتانداستىرىمىز بىلە بەرمەۋى مۇمكىن. مىسالى وعان 1980-جىلدارى ءسىبىر عىلىم سالاسىنىڭ جەتەكشى ينستيتۋتتارىنىڭ ءبىرىن باسقارۋ تۋرالى ۇسىنىس تۇسەدى. الايدا عالىم باس تارتقان. ال ستۋدەنتتەرىنە:

«باتىستا عالىمنىڭ نەگىزگى اتاعى - پروفەسسور، ال ەڭ جاقسى قىزمەت - كافەدرا مەڭگەرۋشىسى. ويتكەنى بۇل قىزمەتتە بەلگىلى ءبىر دارەجەدە ءوزىڭدى قالىپتاستىراسىڭ جانە عىلىممەن اينالىسۋعا ۋاقىتىڭ بولادى»، - دەپ تۇسىندىرگەن ەكەن.

حابيبۋللا وسپانوۆ 2022-جىلدىڭ 25- قاراشاسىندا قايتىس بولدى.

سوڭعى جاڭالىقتار