كۇناھار - اڭگىمە
كەشقۇرىم. سۇرقاي كۇزدىڭ سىلبىر جاڭبىرى باسىلار ەمەس. اۋا قورعاسىنداي اۋىر. جەر-كوك ەزىلىپ جاتىر. باكي الدا، مەن سوڭىندا، ماي بالشىقتى شالپ-شۇلپ كەشىپ ءجۇرىپ كەلەمىز. «قازىر بۇلتىڭ قاققان قوس سۇلۋدى كورگەندە ءبارىن ۇمىتاسىڭ»، - دەپ ول مەنى ىنتىقتىرا تۇسكىسى كەلەدى. قالا تۇنجىر. ەتىگىمە ماي بالشىق جەلىمدەي جابىسىپ، اياعىما تاس بايلانعانداي ءجۇرىسىم ونبەيدى.
باكي ەكى كەلىنشەكتى جەر-كوككە سيعىزباي ماقتاپ، «كىشكەنە باتىلداۋ بول» دەپ قايتا-قايتا ەسكەرتىپ قويادى. مەن ءبىر ءتۇرلى قۇلازىپ كەلەمىن. كيىمىم دىم تارتقاندىكى مە، دەنەم توڭازىپ، قولتىعىمنىڭ استىنان وكپەم شانشىعانىن سەزدىم. ەسكى سىرقاتىم قوزايىن دەپ ءجۇر-اۋ، شاماسى.
نەگە ەكەنىن قايدام، سالعان بەتتەن وسى كەلە جاتقان كەلىنشەكتەرگە كوڭىلىم تارتپاپ ەدى، باكي وتىنگەن سوڭ ەرىكسىز كەلىستىم. وسى جىگىتتىڭ نەنى بولسا دا بەلدەن باسىپ تۋرا ايتاتىنى قاتتى ۇناپ، تانىسقانىمىزعا التى-اق اي بولسا دا دوستاسىپ ۇلگىرگەمىز. وتىزعا كەلگەنشە ول دا بويداق، مەن دە بويداق. سوندىقتان بولار، ءبىر-ءبىرىمىزدى قاس-قاباقتان-اق تۇسىنەمىز. «جەتىم بۇرىشتا» تانىسىپ، ورىس كەمپىرىنىڭ ءبىر بولمەسىن بىرىگىپ جالعا العالى جۇمىستان باسقا ۋاقىتتىڭ كوبىندە جۇبىمىز جازىلمايدى. ول - سپورت مەكتەبىندە جاتتىقتىرۋشى، مەن - ينجەنەر. ول - اڭگىمەشىل، مەن - سوزگە شورقاق. ول - ايەلدەرگە ەپتى، مەن سەلقوس.
جاڭبىردىڭ باسىلار ءتۇرى جوق. ۇلتانى توزا باستاعان ەسكى ەتىگىمنەن سۋ ءوتىپ كەتتى. ۇيگە كىرگەندە شۇلىعىم شىلقىلداپ تۇرسا ول دا ۇيات. تابانى تۇسكەنشە تاستامايتىن وسى ەتىكتە قۇتى قالدى دەيسىز بە، دۇكەندەردە ىسكە الار ەشتەڭە بولماعان سوڭ امال قانشا؟ «شوقپىت بازاردان» ءۇش-ءتورت ەسە ۇستەمە باعاسىنا ساتىپ الۋعا جوبالاۋشى ىنجەنەردىڭ 120 سوم ايلىعى جەتە بەرمەيتىنىن بىلايعى جۇرت قايدان ءبىلسىن. كەلىنشەكتەردىڭ كوزى تۇسپەيتىن قالتارىستاۋ قاراڭعى جەر بولسا يگى ەدى، شەشە سالاتىن; ايتپەسە وسى كۇيىندە ەتىگىمدى كورگەن كەز-كەلگەن كەلىنشەك مەنەن بويىن اۋلاق ۇستاعىسى كەلەتىنى ءسوزسىز. اياعىم جىلپ ەتىپ، شالشىققا ەتپەتىمنەن تۇسە جازدادىم...
- «تەسكەنتاۋ» اسىرايىن دەدىڭ بە، «ەسەنبەرليننىڭ» بويىندا دەمەپ پە ەدىڭ؟ ءالى الىس پا؟
- انە، اناۋ قىزىل شاتىرلى ءۇي، - دەدى باكي كەلەسى كوشەنىڭ قيلىسىندا تۇرعان ەڭسەلى ءۇيدى مەڭزەپ. ءوزى كوڭىلدى. «پاي-پاي، قازاقتىڭ كەلىندەرى-اي...» دەپ ىڭىلداپ ءان ساپ كەلەدى...
ەسىكتى باكي اشتى. ىشتەن كۇيگەن ءپيازدىڭ ءيىسى شىعادى. كىرە بەرىستەگى اياداي بولمە ءىشى قاراڭعى ەكەن، كەلەسى ەسىكتى اشتىرماي تۇرىپ باكيدىڭ قۇلاعىنا سىبىرلادىم: «ەتىگىمىزدى وسى جەرگە شەشىپ كەتەيىك».
ءبىزدى وتىزدىڭ و جاق، بۇ جاعىنداعى ويناقتاپ تۇرعان ءمۇسىندى كەلىنشەك قارسى الدى. ا دەگەندە كوزگە ءورسەرپىگەن ومىراۋى تۇسەدى ەكەن. سارعىش گۇلدى كويلەگىنىڭ الدى توسىنە دەيىن اشىق. تىپ-تىعىز قوس انارىنىڭ سۋاعارى كوز تارتادى. ادەيى قىزىقسىن دەپ كيگەنگە ۇقسايدى، قىمسىنباستان جارقىلداپ ەسەندەستى.
باكي وراۋىن جازىپ، قىپ-قىزىل راۋشان گۇلىن ۇسىنعان كەزدە كەلىنشەكتىڭ ءجۇزى ودان سايىن قۇلپىرىپ كەتتى. شاشىن الگىندە عانا بۇيرالاپ، لاك شاشىپ قاتىرىپ قويسا كەرەك، بويىنان لاك ءيىسى بۇرقىراپ تۇر. گۇلدى العان بويى مۇرنىنا جاقىنداتتى دا راحاتتانا يىسكەپ:
- تۋھ، كەرەمەتىن-اي! - دەدى. قاسىن كەرىپ، رازى كوڭىلمەن العىس بىلدىرگەندەي باسىن يدى دە:
- تورلەتىڭىزدەر! - دەپ تورگى بولمەگە باستادى، - اسيا، قوناقتاردى قارسى ال!
قىناما بەل ادەمى كويلەگى كەلىنشەكتىڭ قۇلىن مۇشەسىن كورەر كوزگە ودان ارى سىمباتتى ەتىپ، ەركەكتىڭ كوڭىلىنە شوق تاستاۋ ءۇشىن تىگىلگەندەي، ەتەگى دە تىزەسىنەن ءسال جوعارىلاۋ. ءتۇپ-ءتۇزۋ توق بالتىرلارى كوز سۇرىندىرەدى. اياق باسىسىنىڭ ءوزى - تەلەديداردا ارۋلار سىنىنا شىعاتىن قىزداردىڭ كەردەڭ ءجۇرىسى. جول بويعى يەكتەگەن سۇرەڭسىز ويلاردىڭ قايدا كەتكەنىن بىلمەي قالىپپىن، كوكىرەگىمە نۇر تولىپ، بويىمدى جەلىك قىسا باستادى. «قۇربىسى دا سۇلۋ شىعار»، - دەگەن دامەلى ويمەن اسيانى كورۋگە ىنتىقتىم.
كەڭ بولمەنىڭ تورىندەگى اينا الدىندا تۇرعان شىرايلى كەلىنشەكتى كورگەندە تۇلا بويىم ءدىر ەتە ءتۇستى. كەلبەت، كەسكىن جاعىنان ءبىزدى قارسى العان ءمۇسىندى كەلىنشەكتەن اسىپ تۇسپەسە كەم سوقپايتىن ءاسى - اسەمگۇلدى بۇل ۇيدەن، بۇل قالادان كەزدەستىرەمىن دەگەن وي ءۇش ۇيىقتاسام تۇسىمە كىرمەيتىن. ا دەگەندە ول دا سەزبەي قالسا كەرەك، كۇلىمدەي سالەمدەسىپ، جاقىنداي بەرگەندە بەتىمە كوز توقتاتتى دا، ور كورگەن اتتاي كىلت توقتاي قالدى. نۇر تامعان ءجۇزى اياق استىنان كۇلدەي بوزارىپ سالا بەردى.
- اسەمگۇل؟!
- جارقىن؟!
- ءماسساعان، ءبىز تانىستىرايىق دەپ جۇرسەك بۇلار ەسكى تانىس بوپ شىقتى عوي! - دەپ باكي كۇلىپ جاتىر.
جون ارقاما سۇپ-سۋىق تەر شىقتى. نە ىستەرىمدى بىلمەي ساسقالاقتاعانىم سونشا، كەلگەن ىزىممەن تۇرا جونەلەيىن بە دەپ وقتالا بەردىم.
- ديۆانعا وتىرىڭىز، - دەپ ءمۇسىندى كەلىنشەك قولىمنان الىپ جاس بالانى جەتەلەگەندەي تورگە باستاماعاندا تۇرا بەزەر مە ەدىم، كىم ءبىلسىن.
- ءاسيانى قايدان تانيسىز؟ - دەدى ءمۇسىندى كەلىنشەك ديۆانعا قاتار جايعاسىپ، - تانىس بولايىق، مەنىڭ ەسىمىم - نۇرگۇل.
اسەمگۇل دە قاتتى ساسقالاقتاعان سياقتى، جۇزىگىنىڭ تاسىن تىرناعىشتاپ ءبىر قىزارىپ، ءبىر بوزارىپ تۇردى دا، «شاينەك تاسىپ جاتىر» دەپ كەلەسى بولمەگە شىعىپ كەتتى. باكي وسى ءبىر ىڭعايسىزدىقتى سەزسە دە سەزبەگەن بولىپ ءتۇسىن بەرمەدى.
- ستۋدەنت كەزگى تانىس قوي،... - دەدىم ۇنىمنەن تولقۋ بارىن سەزدىرمەۋگە تىرىسىپ.
- وتە جاقسى، - دەدى نۇرگۇل كۇلىمسىرەپ.
كوز الدىمنان سول ءبىر ستۋدەنتتىك كەز، استانادان شالعايدا جاتقان شاعىن قالا، ەسكى دوستارىم ءبارى-ءبارى تىزبەكتەلىپ ءوتىپ جاتىر.
سول ءبىر سۇرەڭسىز كۇز... جاتاقحانا... اسەمگۇل...
* * *
- جارقىن، ساعان ءبىر قىزىق ايتايىن با؟ تەك اۋزىمنان شىعارمايمىن دەپ انت-سۋ ءىش الدىمەن...
- سونداي قۇپيا بولسا ايتپاي-اق قوي.
- قۇپيا... ءبىراق ساعان ايتام. تاستان كىم، سەن كىم، ماعان ەكەۋىڭ بىردەيسىڭ.
- وندا ايت.
- ايتسام... ءبىر جىگىت- سوڭىمنان قالماي ءجۇر...
- ا-ا؟!
- ءۇي، نەمەنە ايقايلايسىڭ. اقىرىن، «كۇيەۋىم بار، بالام بار، كۇيەۋىم اسكەردە»، - دەدىم. ءتىپتى ەستىگىسى دە كەلمەيدى.
- ول كىم! مەن تانيتىن جىگىت پە؟
- جوق....
- سىرتىنان كورسەتشى.
- كورگەندە نە ىستەيسىڭ؟
- سويلەسىپ كورەيىن...
- ي-ي-ي، تاستان ەكەۋىڭە بىردەڭە ايتساڭ بولدى، ءوستىپ ءورشىپ شىعا كەلەسىڭدەر. نەمەنە جارىلىپ كەتە جازداپ وتىرسىڭ، ويناپ ايتام. مەنى جىگىتتەر نە قىلسىن-ەي، سارى قارىن بايبىشە بولدىق ەمەس پە؟! تۋ-ھ، قويشى ەندى جامان قاتىندارشا تورساڭداماي، قايتەر ەكەن دەپ ادەيى ايتىپ ەدىم، قانىڭدى ىشىڭە تارتىپ سۇرلانىپ الدىڭ عوي ءتىپتى.
- سونداي دا ءازىل بولا ما؟!
مۇزداي قالعان جۇرەكتەن شىققان وتكىر ىزعار اسەمگۇلدىڭ جانىنا شانشۋداي قادالدى. نەون شامدارى ماڭايدى كۇندىزگىدەي جاپ-جارىق قىلىپ تۇرعان، ءبىراق تاستاي قاراڭعى بولسا دا اسەمگۇلدىڭ جۇزىندەگى ءسال كولەڭكەنى باسپاي تانىر ەدىم. ماعان اسەمگۇل كوڭىلدى كەزىنەن گورى ءوستىپ بۇرتيا قالعان ساتىندە كوبىرەك ۇنايدى. مىنە، قازىر دە اينا كولدەي جارقىلداپ وزىنە تارتىپ تۇراتىن سۇلۋ كوزىنە شىق تۇنا قالدى. كەرەمەت! ءدال قازىر اسەمگۇل بۇرىنعىدان دا نۇرلانا تۇسەدى، وزىنە باۋراي تۇسەدى. سوناۋ ابيتۋريەنت كەزدە تاستان ەكەۋىمىز بىردەي وسى اسەمگۇلگە عاشىق بولىپ ەدىك. مەن سەزىمىمدى بۇركەي بەردىم. ۇياڭدىق تا باياعى. تاستان تۋمىسىنان وتكىر، ىشىندەگىسىن جاسىرعان جوق. دەگەنىنە جەتتى.
اسەمگۇلدىڭ يىعى سەلكىلدەگەندەي بولدى. جۇقالتاڭ شىت كويلەكپەن وتىرعان كەلىنشەكتىڭ ارقاسىنا كوستيۋمىمدى جاپتىم.
- سەن نە، بالا بوپ كەتتىڭ بە؟ ءجا-ءجا جەتەر.
كەلىنشەكتىڭ باسى سىلق ەتىپ يىعىما قۇلادى دا، وكسىپ-وكسىپ جىلاپ جىبەردى. نە ىستەرىمدى بىلمەي ابدىراپ قالدىم. اسەمگۇلدىڭ تۇلا بويى قالش-قالش ەتەدى، دىرىلدەگەن قولدارى بەلىمە جۇگىردى، تاس قىپ قۇشاقتاعان كۇيى قۇشىرلانا وزىنە تارتتى، «مۇنىسى نەسى؟ مىناعان بىردەڭە كورىنگەن شىعار. قايداعى جوق جامان ىرىمدى باستاپ. مەنىمەن كورىسكەلى وتىر ما؟»
- نە بولدى ساعان، اسەم؟ قويشى ەندى، ارى-بەرى وتكەن جۇرتتان ۇيات قوي. - كەلىنشەكتىڭ قالتىراعان قولدارى جازىلا بەردى; ابەستىك ىستەگەنىن سەزە قالدى ما، ەڭسەسىن شاپشاڭ كوتەرىپ، تايتىك ۇنمەن:
- نەسى ۇيات؟! كۇيەۋى بار ايەلدىڭ وزگە جىگىتپەن وڭاشا وتىرۋىنا قاقىسى جوق پا؟ مۇمكىن سەن مەنىڭ ىنىشەگىم، ايتپەسە اعاتايىم شىعارسىڭ. «جۇرتتان ۇيات!» وسى سەندەردىڭ-اق بەتتەرىڭنەن وتتارىڭ شىعىپ وتىرادى ەكەن!
جاتاقحانا ماڭى قۇجىناعان جاستار. توپ-توپ بولىپ ءار جەر-ءار جەردە اڭگىمە-دۇكەن قۇرىسىپ تۇر. ارا-تۇرا كۇبىر-كۇبىر سوزدەردىڭ اراسىنان قىز كۇلكىلەرى قوڭىراۋلاپ قويادى. كەي قىزدار جەرگە تۇسۋگە ەرىنگەندەي تەرەزەلەرىنەن تىلدەسىپ وتىر. ءار بولمەدەن ءار ءتۇرلى مۋزىكا اۋەندەرى ەستىلەدى...
«ويناپ ايتتىم» دەسە دە كوڭىلىم ورنىنا تۇسەر ەمەس. بەلگىسىز ءبىر ۇرەي بويىمدى بيلەپ، اسەمگۇلگە جاتسىنا قارادىم.
...تاستان مەن اسەمگۇلدىڭ وتاۋ تىگىپ، وشاق تۇتەتكەن ورىندارى ەسىمە ءتۇستى. قالانىڭ ەڭ شەتىندەگى ەسكى ءبىر ءۇيدى جالداپ تۇردى. ەسىگىنەن ەكى بۇكتەتىلىپ ارەڭ كىرەسىڭ. قوراشتاۋ عانا قوس بولمەلى تار ءۇي بىزگە حان سارايىنان بىردە-ءبىر كەم ەمەس-تى. قاشان كەلسەك ويىن-توي، كوڭىلدى وتىرىستىڭ ۇستىنەن شىعامىز. ەڭ سوڭعى رەت تاستاندى اسكەرگە شىعارىپ سالامىز دەپ باس قوستىق ەمەس پە. ءيا-ءيا، تاپ سول كۇنى اسەمگۇل اياق استىنان قولدى-اياققا تۇرماي اۋىرىپ، جەدەل جاردەم شاقىرتقان-دى. اسەمگۇلدى الىپ كەتكەن سوڭ داستارقاننىڭ ءسانى تايدى، جينالعان قىز-جىگىتتەر جۇپتارىن جازباستان پەرزەنتحاناعا بارعانبىز. مەدبيكە قىز: «كەشكە كەلىڭىزدەر، قورقاتىن ەشتەڭە جوق، ءبارى جاقسى بولادى»، - دەيدى جىميىپ. تاستان قالىپ قويدى دا، ءبىز جاتاقحاناعا قايتتىق. ارادا ەكى-ءۇش ساعات وتەر-وتپەستەن القىنىپ ول دا جەتتى. ەكى ەزۋى ەكى قۇلاعىندا: «ءسۇيىنشى، ءسۇيىنشى!» - دەي بەرەدى، ءوزى ەنتىگىپ سويلەي المايدى، شاماسى، جاتاقحاناعا دەيىن جۇگىرىپ كەلسە كەرەك، - مە-مەنىڭ ۇ-ۇ-ۇل-ىم بار! ۇ-ۇ-ل-ل-ىم!!!»
ءبىز ساۋساقتى ارى بۇگىپ، بەرى بۇگىپ ەشتەڭەگە تۇسىنە الماي قايران قالدىق. ولاي ەسەپتەسەك تە، بىلاي ەسەپتەسەك تە باس قوسقاندارىنا بەس ايدان اسپاپتى. «نەمەنە، ايى جەتپەي بوساندى ما؟» - دەيدى اشىق اۋىز امانجول اڭىرىپ. «ءبارى ۋاقىتىندا!» - تاستان توقمەيىلسي جىمىڭدايدى. سوندا تۇرىپ قۋشىكەش قۇرماش: «توعىز ايلىق جولدى بەس ايدا جۇگىرىپ وتكەن ءاستايعا «جەلاياق كەلىن» دەپ ات قويۋ كەرەك»، - دەگەن ەدى.
ەرتەڭىندە تاستان نارەستەنىڭ ماڭدايىنان دا يىسكەي الماستان الىس ساپارعا، اسكەرگە اتتانىپ كەتتى...
- نەگە ۇندەمەيسىڭ؟ - اسەمگۇل ۇزاق ۇنسىزدىكتەن كەيىن كىرپىگىنە ىلىنگەن جاسىن قۇرعاتىپ، شاشىن تۇزەپ جاتىپ: - وكپەلەپ قالدىڭ با؟ - دەدى.
- جوعا، جاي...
- اۋىر ويعا كەتتىڭ عوي، بايقا... (ويىنا بىردەڭە تۇسكەندەي سىقىلىقتاي كۇلدى). ءاي، جارقىن-ەي، سەنى ءبىر جاقسى قىزبەن تانىستىرايىن با؟
- جاقسى قىزدارىڭ بىتپەيدى ەكەن وسى...
- كەتشى-ەي، قانشاسىمەن تانىستىرىپ ەدىم؟
- ءيا، باسە، قانشاسىمەن تانىستىرامىن دەپ ەڭ، بىلەسىڭ بە؟
اسەمگۇل كۇلىپ جىبەردى:
- وسى جولى الدامايمىن. راس جاقسى قىز. ءبىزدىڭ اۋىلدىڭ قىزى. اتى - قارلىعاش. سۇلۋ. اقىلدى.
- توقتا-توقتا! كوپ ماقتاي بەرمە. مەنىڭ سىرىمدى بىلەسىڭ. عاشىق بوپ قالۋىم عاجاپ ەمەس. مەن عاشىق بولدى دەگەنشە، ءتىلى بايلاندى دەي بەر. قۇرىسىن!
ەكەۋىمىز قوسارلانا كۇلدىك.
سول ءتۇنى مەن قارلىعاشپەن تانىستىم...
قاراشا ايىنىڭ باسىندا قار ارالاس جاڭبىر باستالدى. كۇن كۇرت سۋىتىپ، سولتۇستىكتەن ىزعىرىق جەل تۇردى. قالا تۇنجىر.
قالانىڭ شەتىندە، ايەروپورت ماڭىندا تۇراتىن اپايىنىڭ ۇيىندە جۇرگەن قارلىعاشتى كينودان سوڭ شىعارىپ سالىپ، سول ءتۇنى تىم جاي قايتتىم. قاقپا سىرتىندا، قارلى جاڭبىردىڭ استىندا ۇزاعىراق تۇرىپ قالىپپىز. ءۇستى-باسىم مالمانداي سۋ بولىپ كەتىپتى. ايالدامادا تۇرعان كەزدە تىسىم-تىسىمە تيمەي دىردەكتەپ، ىزعارلى جەلگە جاۋىرىنىمدى توسەي بەردىم. كىسى اياعى باسىلعان ۋاق، ايالدامادا مەنەن وزگە جان جوق.
قىزدىڭ ءبيازى ءۇنى الى قۇلاعىمدا تۇر. ءجيى-ءجيى جىميىپ قويامىن. ماعان قارلىعاشتىڭ ۇياڭدىعى ۇنايدى. قۇشاقتاتپايتىنى ۇنايدى. قيماي قيىلا قوشتاساتىنى ۇنايدى...
ستۋدەنتتەر قالاشىعىنا جەتكەن كەزدە اۆتوبۋستان ءتۇسىپ قالدىم. بويىم ەندى عانا جىلىنىپ، بەتىمە قان جۇگىرە باستاپ ەدى، سىرتقا شىققاندا قالتىراپ كەتتىم. جاتاقحاناعا دەيىن ءالى تالاي جەر. تروتۋارعا ءتۇسىپ الىپ بۇلكەكتەي جونەلگىم كەلدى. ءبىراق جولدىڭ ارعى بەتىندەگى بەس قاباتتى جاتاقحاناداعى اسەمگۇلدىڭ بولمەسىنىڭ جارىعىن كورىپ قالت تۇرىپ قالدىم. ءالى ۇيىقتاماعان ەكەن. ساباعىنا دايىندالىپ وتىرعان شىعار. ءتورت-بەس كۇننەن بەرى بىرگە تۇراتىن ايسۇلۋ قۇربىسى اۋىرىپ اۋرۋحاناعا ءتۇسىپ قالعالى كۇيى دە كەتە باستاعان سياقتى. كەشە كەشكىسىن بولمەسىنە كىرىپ شىققاندا قاباعىنداعى كىربىڭدى اڭداپ قالعانمىن. مەنىمەن سويلەسىپ وتىرىپ تىقىر ەتكەنگە ەسىككە قاراپ، ەلەڭدەۋمەن بولدى. «تاستاننان حات جوق»، - دەدى مۇڭايىپ. اۋىلدان حات العان ەكەن، «ءبىزدىڭ باقىتبەكتى كوردىڭ بە، اۋماي كوكەسى ەمەس پە؟» - دەپ ۇلىنىڭ سۋرەتىن ۇسىندى. مەن كوپ وتىرا المادىم. قارلىعاش توسىپ قالار دەپ اسىعا قوشتاسقان ەدىم.
سوعا كەتەيىن دەپ اسەمگۇلدىڭ جاتاقحاناسىنا قاراي بۇرىلدىم، قاشان بارسام دا قاباق شىتىپ جاتقان اسەمگۇل جوق. قايتا قۋانىپ قالادى. كەلسەم بولدى شاينەگىن الا جۇگىرىپ شاي قويادى. شاي ءىشىپ جىلىنىپ العىم كەلدى، ونىڭ ۇستىنە جالعىزسىراپ جۇرگەن ايەل كوڭىلىن ءبىر ساتكە بولسا دا جەلپىندىرىپ، بۇگىنگى قۋانىشىمدى بولىسكىم كەلدى. مەنىڭ جانىمدى اسەمگۇلدەي كىم ءتۇسىنسىن!
جاتاقحانادا الدەقاشان جابىلىپ قالعان. ءبىراق قالاي كىرەم دەپ قينالمايمىن، جاتاقحانانىڭ ارتىندا، ءدالىزدىڭ بالكونىنا جاناسىپ وسكەن ءداۋ ۇيەڭكى بار. سول ۇيەڭكىنىڭ جۋان بۇتاعىنان ۇستايمىن دا، لىپ بەرىپ اعاشقا شىعىپ الامىن. بۇل ۇيەنكىنىڭ بۇتاقتارى دا مىعىم، ءارى ءجيى، بەرىك. تالاي جىگىتتى عاشىعىمەن تابىستىرعان «التىن باسپالداعىڭ» وسى. ەكىنشى قاباتتاعى بالكوننىڭ ەسىگى ءومىرى جابىلمايدى، شىنىسى دا جوق. كوپ قينالماي-اق اعاشپەن ورمەلەپ كەلىپ جاتاقحاناعا كىرىپ كەتتىم. ءدالىزدىڭ ءىشى جىم-جىرت. اياعىمنىڭ ۇشىمەن باسىپ اسەمگۇلدىڭ بولمەسىنىڭ ەسىگىنە كەلدىم. ەنتىگىمدى ءسال باسىپ، سۋ-سۋ شاشىمدى ساۋساقتارىممەن تاراقتاي باستادىم. «مىنا ءتۇرىمدى كورىپ اسەمگۇل شوشىپ كەتپەسىن».
ىشتەن كۇبىر-كۇبىر دىبىس ەستىلدى دە، توسەك سىقىر ەتە ءتۇستى. ا دەگەندە بوگدە بولمەگە كەلىپ تۇرعان جوقپىن با دەپ سەزىكتەنىپ قالدىم دا، ەسىكتىڭ سىرتىنداعى نومىرىنە جالت قارادىم. جوق قاتەلەسپەپپىن. سول - 308. سۋىق وتكەندىكى مە، بولماسا الگىندە اعاشقا ورمەلەگەندىكى مە، اياقتارىم ءوز ەركىمە كەلمەي دىرىلدەپ قويا بەردى. ءون بويىمنان سۇپ-سۋىق جىلان جورعالاپ ءوتتى. توسەك تاعى سىقىرلادى، كۇبىر-سىبىر...
ءوز-وزىمە كەلە الماي قانشا تۇرعانىم ەسىمدە جوق، ەشتەڭە ەستىمەگەندەي جىلىستاپ جۇرە بەرمەك تە بولدىم، ءبىراق اياقتارىم جانسىز اعاشتاي سىرەسىپ دەگەنىمە كونبەدى. تۇنشىعىپ بارامىن. قۇلاعىم شىڭ-شىڭ ەتەدى. «جانىم، جانىم!» - دەپ ۇزدىگە شىققان ەركەك پەن ايەل داۋىستارى اپ-انىق ەستىلەدى. كىلت سۇعاتىن تەسىكتەن جارىق كورىنبەيدى، بولمە ءىشى قاپ-قاراڭعى. «باعانا جارىق بار ەدى عوي»...
يىعىم تىز ەتكەندەي بولدى دا، ەندىگى ساتتە ەسىكتىڭ ىشكى ىلگىشى سىلدىر ەتىپ ەدەنگە ءتۇستى: ءبىر ساتكە تىم-تىرىس بولا قالدى. قولىم بوساعاداعى تۇيمەشىككە جۇگىردى. جارق ەتىپ ەلەكتر جارىعى جانعاندا توسەك ۇستىندە ءبۇرىسىپ وتىرعان لىپاسىز ەركەك پە ايەلدى كوردىم. ەكەۋى دە جانتالاسا استارىندا جاتقان كورپەگە جارماستى.
قاراۋعا ءجۇزىم شىداماي تەرىس اينالىپ كەتتىم. توردەگى ستول تاماقتان قايىسىپ تۇر. ەكى-ءۇش بوس شولمەك دومالاپ جەردە جاتىر. جەردە تاعى دا اسەمگۇلدىڭ كويلەگى، ىشكيىمى، كوكىرەكشەسى جاتتى. سەڭ سوققان بالىقتاي مەڭ-زەڭ، ءوڭ مەن ءتۇستىڭ ەكى ورتاسىنداعى ءبىر حالدەمىن. اۋزىما ءسوز تۇسپەيدى. تۋ سىرتىمدا كيىنە الماي الاق-بۇلاق ەتىپ وتىرعان شىمىر دەنەلى، كەۋدەسىن قاپ-قارا ءجۇن باسقان جىپىق جىگىتتى جاقسى تانىپ تۇرمىن. وسى ينستيتۋتتىڭ تاريح كافەدراسىنىڭ جاس وقىتۋشىسى - جاراس جورىقبەكوۆ، ايەلى، ەكى بالاسى بارىن دا سىرتتاي جاقسى بىلەمىن.
- سىزگە كىم كەرەك ەدى! - جالت بۇرىلدىم. جاراس كيىنىپ ۇلگەرە قويىپتى، تۇك بولماعانداي نىعىزدانا سويلەدى. بەتى بۇلك ەتەر ەمەس. «ىستەرىمدى ىستەدىم، ال ەندى الىڭ جەتسە شاۋىپ ال مەنى»، - دەگەندەي ىعاتىن سىڭاي تانىتپادى، جىپىقتاعان كوزدەرى جاساندى شىنى كوز سياقتى جىپ-جىلتىر ەكەن، مۇز باسقانداي جانارىمدى ەرىكسىز تايدىرىپ اكەتتىم:
- تۇلكى! - دەدىم تۇتىگىپ.
- تارت ءتىلىڭدى، سۇمەلەك! نەسىبەمنەن ايرىلدىم دەپ تۇرسىڭ با، ارقالاپ بارا جاتقام جوق، ارۋىڭ مىنە، الدىڭدا جاتىر... - اراقتىڭ قىزۋى ءالى تارقاي قويماسا كەرەك، تەڭسەلىپ بارىپ تۇزەلگەندە اياعى جەردەگى شولمەككە ءتيىپ كەتتى. شولمەك دومالاعان كۇيى مەنىڭ تۋفليىمە كەلىپ سوعىلدى. نامىس پەن اشۋ وزەگىمدى قارىپ، بۇدان ارىعا شىدامادىم: كوز ىلەسپەس شاپشاندىقپەن شولمەكتى جەردەن جۇلىپ الىپ، جاراسقا قاراي جولبارىستاي اتىلدىم. قاق ماڭدايىن كوزدەگەن ەدىم، اتتەڭ ءبىراق قاپى قالدىم، اككى جىگىت بۇعا بەرە تەمىردەي سوم بىلەگىن جوعارى كوتەرە قويدى، بىلەككە-بىلەك سوعىلعاندا قولىمداعى شولمەك جىپ بەرىپ شىقتى دا كەتتى. تەرەزەنىڭ اينەگى كۇلدىر ەتە ءتۇستى. تاس مۇسىندەي قاتتىم دا قالدىم. جاراس اياعىن ساناپ باسىپ بولمەدەن شىعىپ بارا جاتتى. اسەمگۇلدە ءۇن جوق. كورپەسىن باسىنا دەيىن بۇركەنىپ الىپ، ءتورت بۇكتەتىلىپ توسەگىندە جاتىر...
سايقال ءتۇننىڭ قوينىندا، سورعالاعان قارلى-جاڭبىردىڭ استىندا قانشا جۇرگەنىم ەسىمدە جوق. جاتاقحاناما كەلىپ، كەزەكشى كەمپىردىڭ تەرەزەسىن ۇرىپ تۇرعاندا بارىپ ەسىمدى ءبىر-اق جيدىم. كوپ ءجۇردىم بە، از ءجۇردىم بە - بەيمالىم. جاياۋ جەتتىم بە، بىرەۋ جەتكىزىپ تاستادى ما - ول دا بۇلىڭعىر. اۋرۋمىن با، ساۋمىن با - ول دا كۇڭگىرت.
- بۇل كىم ءوزى؟ - دەگەن كەزەكشى كەمپىردىڭ رەنىشتى داۋىسى شىقتى.
- مەن...
كەمپىر تەرەزەدەن تەسىلە ۇزاق قارادى. تانىمادى.
- سايتان العىرلار-اي، كۇندىز-ءتۇنى ءبىر تىنىشتىق بەرمەدى عوي. بەيۋاقتا جىن قۋىپ كەلدى مە؟ اشپايمىن، بار جونىڭە كەت! اكەسىنىڭ ۇيىنە كەلگەندەي ونىسى نەسى-ەي! - كەمپىر بۇرقىلداپ سويلەپ بارىپ قايتا جاتىپ قالدى.
مىسىم قۇرىپ اۋلاداعى ورىندىققا بارىپ سىلق ەتە ءتۇستىم. ءۇستى-باسىم سۇڭگىلەسكەن سۋ. قارلى-جاڭبىر ءالى قۇيىپ تۇر. ىزعارلى جەل ىشقىنا گۋلەيدى. دەنەم ءبىر ىسىپ، ءبىر سۋيدى. قوس قولتىعىنىڭ استىنان سانسىز ينەلەر سۇققىلاي باستادى. قالش-قالش ەتەمىن. بۋلىعا جوتەلدىم.
ءبىر زاماتتا ەسىك اشىلدى. كەزەكشى كەمپىر ەسىكتەن باسىن قىلتيتىپ:
- كىر بول، ءۇسىپ ولگەلى وتىرسىڭ با؟ - دەدى زەكىپ.
ەكى ۇمىتىلىپ ورنىمنان تۇرا المادىم، اياقتارىم يكىمگە كەلەر ەمەس.
- اراقتان اكەلەرى ولگەندەي نەمەنەگە قۇنىعادى، ادىرا قالعىرلار! ءوستىپ ءجۇرىپ قايدا ولگەندەرىن بىلمەي قالادى عوي، - كەمپىر قولتىعىمنان دەمەپ دالىزگە كىرگىزدى.
- جارقىن، سەن بە؟ - دەدى جارىققا كىرگەن كەزدە ارەڭ تانىپ.
دەرمانتينمەن تىستالعان ديۆاننىڭ ۇستىنە اكەلىپ وتىرعىزدى دا، جۇزىمە تاڭدانا قارادى. سونان سوڭ اسىپ-ساسىپ تەلەفونعا جۇگىردى:
- ال-لو، ال-لو، جەدەل جاردەم!...
ماعان قالعانىنىڭ ءبارى ءتۇس سياقتى... اۋرۋحانادا ءبىر اي، ون بەس كۇن جاتتىم.
بالا كۇنىمدە وكپەمە سۋىق ءتيىپ اۋىرعان بولاتىنمىن، سول سىرقاتىم قۇلان-تازا ايىعىپ كەتپەي ءسال سالقىن تيسە قايتا قوزىپ، ءجيى-ءجيى اۋرۋحاناعا ءجىپسىز بايلاپ قوياتىن-دى. «قۇلاننىڭ قاسۋىنا مىلتىقتىڭ باسۋى» ءدوپ كەلدى. سول تۇنگى ىزعارلى جەل مەن قارلى جاڭبىر مەنى مۇرتتاي ۇشىردى.
مەن اۋرۋحانادا ءبىر ايدان ارتىق جاتقاندا حالىمدى بىلۋگە قارلىعاش ءبىر-اق رەت كەلدى.
العاش قارلىعاش كەلگەن كۇنى مەنىڭ قۋانعانىمدى كورسەڭىز! جانىمدى قيناعان سىرقاتىمدى دا ۇمىتتىم، ءتىپتى ىشتەي اۋرۋحاناعا ءتۇسىپ قالعانىما قۋانعانداي بولدىم... «كەۋدەڭ شاعا ما؟»، دەپ سۇرادى قىز مۇڭايىپ، «ۋكولدارعا ۇيرەندىڭ بە؟»، «بىردەڭە كوكسەيسىڭ بە؟» دەيدى. قۇددى تاتەمنىڭ ءسوزى. مەكتەپتە وقىپ جۇرگەندە دە اۋرۋحاناعا تالاي جاتقام. سوندا تاتەم باۋىرىنا باسىپ وتىرىپ وسىلاي دەپ سۇرايتىن. وي، اللا، وسىنداي دا ۇقساستىق بولادى ەكەن...
قارلىعاش قيماي قوشتاسقان. سارعىش كۇرتەسىنىڭ تۇيمەسىن تىرناعىشتاپ، الدەبىر سوزدەردى قينالىپ ايتا الماي تۇردى. «ەرتەڭ كۇت، - دەدى - كەلەمىن».
نەگە ەكەنىن كىم ءبىلسىن، قارلىعاش ەرتەڭىندە كەلمەدى، بۇرسىگىنى دە، ودان ارعى كۇنى دە، ءبىر اي ون بەس كۇن بويى توبەسىن كورسەتپەدى. مەن كۇتۋمەن بولدىم.
«جاسىن ويناپ، جارق ەتكەن جانارىڭدا،
جالىنىڭمەن جاندىرا قارادىڭ دا،
جۇلدىزدايىن جىمىڭداپ جىراقتادىڭ،
جالعىز تاستاپ ماحاببات ارالىنا.
جەتەمىن دەپ قالاي دا قارمانامىن،
ءوزىڭ بولىپ شىرقايتىن ارمان-ءانىم،
ۇمىتتەيىن ۇزىلمەس التىن جىپپەن،
جۇرەگىمدى جۇلدىزعا جالعاعامىن»...
اۋرۋحانادا تۋعان العاشقى ولەڭىم وزىمە ءالى كۇنگە سونداي ىستىق. جازىپ بىتكەن بويدا جاتتاپ الدىم. جاتسام دا، تۇرسام دا وسى ەكى شۋماق ولەڭدى ىشتەي قايتالاۋمەن ءجۇردىم. ەندى مۇنى قالايدا قارلىعاشقا وقىتقىم كەلدى. ءبىر كۇن كۇتتىم - كەلمەدى، ەكى كۇن كۇتتىم - كەلمەدى، ءۇشىنشى كۇنى شىدامىم تاۋسىلىپ، ولەڭىمدى ءبىر پاراق قاعازعا قايتا كوشىرىپ جازىپ، كونۆەرتكە الدىم دا، اپارىپ پوشتانىڭ جاشىگىنە تاستاپ كەلدىم.
قاراشانىڭ قارا قاتقاق كۇندەرىنىڭ ءبىرى. سىرتتا ۇلىعان جەل. قاراداي قالتىرايسىڭ. ارسا-ارسا اعاشتارعا، تۇنەرگەن اسپانعا، ايالداماعا قاراي بۇرسەڭ قاعىپ بەزىپ بارا جاتقان ادامدارعا كوزىڭ تۇسسە كوڭىلىڭ قۇلازيدى. انانى ويلايسىڭ، مىنانى ويلايسىڭ. جۇرەگىڭنىڭ باسىنا ىپ-ىستىق الدەنە تولىپ تۇرعانداي. كۇرسىنە بەرەسىڭ. كەڭ ءدالىزدىڭ بويىمەن ىڭق-سىڭق ەتىپ، ءىلبىپ باسىپ ارى-بەرى وتكەن اۋرۋلارعا قامىعا، بور كەمىكتەي ۇگىتىلە قارايسىڭ. تاتتىگە ۇيمەلەگەن شىبىنداي ماعان كۇيرەۋىك وي ۇيىرسەك. تۇندە دە تالايعا دەيىن دوڭبەكشۋمەن جاتامىن. تاڭ الدىندا كوزىم ىلىنسە بولدى، شىم-شىتىرىق ءتۇس كورەمىن. تۇسىمدە ىلعي جاراسقا شولمەك الا جۇگىرەمىن دە، قۇلاشتاپ ۇرسام شولمەگىم تاس مۇسىنگە ءتيىپ كۇل-پارشاسى شىعادى... كەيدە باسى اسەمگۇل، قالعان دەنەسى قانشىق يتكە اينالعان قۇبىجىق سوڭىمنان قۋىپ جۇرەدى. اياعىم سازعا باتقانداي ەركىمە كونبەي، ءسۇرىنىپ-جىعىلىپ قاشا الماي جۇرگەنىم...
كوزى بوتالاپ ماعان كوپ قارايتىن مەدبيكە قىز حات الىپ كەلگەندە تاعى دا ولەڭ جازىپ وتىر ەدىم. حات قارلىعاشتان كەلىپتى. قۋانعانىم سونشا، جۇرەگىم اتقاقتاپ پالاتاعا سىيماي كەتتىم. حاتتى اشۋعا ءبىر ءتۇرلى كوڭىلىم داۋالامادى. جۇگىرىپ دالاعا شىقتىم. وتكىر ىزعار بەتىمنەن وسىپ ءوتتى. سوندا دا ءدارى ساسىعان اۋرۋحاناعا كىرگىم جوق. تىنىسىم كەڭىپ سالا بەردى. ەل كوزىنەن وڭاشاراق ءبىر ىقتاسىنعا بارىپ حاتتى ءسۇيىپ-ءسۇيىپ الدىم. حاتتى اشقانىمدا ىشىنەن ءتورت بۇكتەلگەن قاعاز شىقتى. قاپ-قالىڭ. «ەرىنبەستەن ءبىر ءتۇن وتىرىپ جازعان ەكەن... مەنى شىن سۇيەدى...» شاتتىقتان قۇلىنداي ويناقتاۋعا شاق تۇرمىن. قولىم ءسال دىرىلدەدى. قاعازدىڭ بۇكتەۋىن جازعان كەزدە ىشتەن كۇلدەي ۇساق حات جىرتىندىلارىن شۇقشيىپ وقي باستادىم. مەنىڭ جازۋىم. ءماسساعان، مىناۋ قارلىعاشقا ارناعان ولەڭىم عوي!... بىرەۋ توبەمنەن مۇزداي سۋدى قۇيىپ جىبەرگەندەي تىتىركەنىپ كەتتىم.
دار-دار ايرىلىپ، پارشا-پارشا بولعان ولەڭىمدى ۇيىتقىعان جەل سۋماقى تىلىمەن جالادى دا ءوتتى. ۇساق جىرتىندىلار العاشقى قارداي شىركوبەلەك ايلانىپ اۋادا ۇشىپ بارا جاتتى...
* * *
- وسىنشا داۋلەتتىڭ يەسى كىم ەكەن دەپ تاڭ-تاماشا بوپ وتىرعان شىعارسىز، جارقىن، - دەپ نۇرگۇل ءسال بوگەلىپ قالدى. قولىنداعى بوكالىنىڭ ەرنەۋىن سيپالاپ تۇرىپ جەڭىل عانا كۇرسىندى: - ءۇي مەنىكى بولعانمەن، دۇنيەنى جيعان مەن ەمەس. شەشەم مارقۇمنىڭ ەلۋ جاسىنا دەيىن تىرنەكتەپ جيعاندارى عوي. بۇدان ەكى جىل بۇرىن... اۋعانستاندا اسكەري قىزمەتىن وتەپ جۇرگەن جالعىز باۋىرىمنان قارالى حابار العان كۇنى... ونسىز دا جۇرەگىنەن ناۋقاس ەدى، ينفاركتتان كەتتى. شەشەمنىڭ جىلىن وتكىزە سالىپ ءبىر تاتار ايەلىنىڭ سوڭىنان اكەم دە كەتتى. سودان بەرى جالعىزبىن. اسيامەن دە تانىسقانىما كوپ بولا قويعان جوق. كاسىبىم - ساۋداگەرلىك. سىزدەر «الىپساتار» دەيسىزدەر، بىزدەر «بيزنەسمەن» دەيمىز. ءاسيانى دا سوعان باۋلىپ ءجۇرمىن، بۇدان بىلاي 120 سومعا بولا 8 ساعاتىن ەسسىزدەر عانا قيادى... «ۋاقىت - اقشا!» باتىستىڭ وسى اسىل ءسوزىن قۇلاققا ىلەتىن ۋاقىت جەتتى. ءبىزدىڭ قازاق قىزدارىنىڭ «بيزنەس» جولىنداعى قادامدارىنا گۇل ءبىتسىن، دەپ وسى توستى الىپ قويالىقشى!
بوكالدار سىڭعىر-سىڭعىر.
كۇلكىلەر سىلق-سىلق.
قىلق-قىلق...
«جول جاققا، قارايمىن سەن جوقسىڭ، ارايلىم...».
ا-ا-ا-ا-ي...
«ال ادامدار كۇلىپ باستاپ ءومىرىن...»
ا-ا-ا-ي...
ءان سالعان بوپ وتىرمىز. نۇرگۇل مەن اسەمگۇل ءبىر ءسوز ايتادى دا كۇلەدى، ايتادى دا كۇلەدى. باكي قىزارا ءبورتىپ العان. گيتارانى ار-ۇر ەتكىزىپ ۇرادى. مەنىڭ كوز الدىم بۇلدىراي باستادى. باعاناعى الاي-دۇلەي سەزىم باسىلايىن دەگەن.
سىلدىر-سىلدىر بوكالداردى سوعىستىرىپ جاتىرمىز...
شىر-كوبەلەك اينالىپ بيلەپ ءجۇرمىز...
«ال ادامدار كۇلىپ باستاپ ءومىردى...»
ا-ا-ا-ي...
ءبىر كەزدە كوز الدىما كۇلىمسىرەپ قارلىعاش ەلەستەدى. قايتا جابىرقاۋ وي يەكتەي باستادى...
- مەن تىلەك ايتامىن، - دەدىم اياق استىنان سويلەگىم كەلىپ شابىتتانىپ، - بوكالدارىڭىزدى تولتىرىپ قويىڭىزدار. باكي، ءسوزدى بولمە! وتىر-وتىر. جاڭا عانا ايتسام نەسى بار، تاعى ايتام. نۇرگۇلجان، بۇگىنگى قۇرمەتتەرىڭىزگە راحمەت. جاقسى وتىردىق. سىزدەي سۇلۋمەن تانىسقانىما وتە قۋانىشتىمىن. ءسىز، ءسىز... قالاي دەسەم ەكەن، بايان دەسەم بە ەكەن، جىبەك دەسەم بە ەكەن... باكي، وتىر-وتىر. ءالى ايتىپ بىتكەن جوقپىن. اسەمگۇلمەن دە قايتا «تانىسقانىما» وتە قۋانىشتىمىن. اسەمگۇل مەنىڭ قانداي جىگىت ەكەنىمدى جاقسى بىلەدى. وتىزعا كەلگەنشە نەگە ۇيلەنبەي جۇرگەنىمدى دە بىلەدى. ءبارىن بىلەدى. باكي، قوي-قوي! ءسوزدى بولمە. ايتپاي ءبارىبىر وتىرمايمىن، ءاستاي «عاجاپ» ايەل عوي! ءاستاي... ءاستاي... قالاي دەسەم ەكەن... مەنىڭ جۇرەگىم... پارشا-پارشا...
اسەمگۇل ورنىنان ۇشىپ تۇردى:
- جارقىن، كەلشى دوستىعىمىز ءۇشىن ىشەيىكشى! - دەپ بوكالىن ەرنىنە اپارىپ، كونياكتىڭ ءبىر تامشىسىن قالدىرماي ءىشىپ قويدى.
مەنىڭ ءالى دە ءبىراز ەسكىم كەلىپ تۇر.
اسەمگۇل بۇرالا باسىپ كەلدى دە بوكالدى قولىما ۇستاتتى:
- نەمەنە، دوستىعىمىز ءۇشىن ىشكىڭ كەلمەي مە؟
- نەگە، دوستىعىمىز ءۇشىن دە، ماستىعىمىز ءۇشىن دە، جاستىعىمىز ءۇشىن دە، قاستىعىمىز ءۇشىن دە ىشەمىن. ىشە-ە-مىن! - دەدىم.
- جارقىن، ءجۇرشى سويلەسەيىك، - دەدى اسەمگۇل قولىمنان تارتىپ. ساۋساقتارى ماپ-مايدا. ءجۇزى بال-بۇل جانىپ تۇر. كوزىم «مەنى ءسۇي» دەپ ۋىلجىعان قايماق ەرىنگە ءتۇستى، اسەمگۇلدىڭ كوزى، كوڭىلى، بۇكىل جان-ءتانى مەنى كەش بويى وزىنە ماگنيتتەي تارتۋمەن بولعان. باستاپقىدا سۇرەڭسىز كۇزدەگى سول ءبىر سۇمپايى وقيعا ەسىمە ءتۇسىپ كەربەز كەلىنشەككە زىعىردانىم قايناپ وتىرعان، بىرتە-بىرتە كونياك قىزۋى ما، جوق الدە سوڭعى كەزدەرى پايدا بولعان اقىلعا ەرىك بەرمەي كەتەتىن ەسىرىك سەزىمنىڭ قۋاتى ما، كەۋدەمە قاتقان مۇڭ ءبىرسىن-ءبىرسىن ەرىپ، سانامدى پەندەشىلىك قۇمارلىق جاۋلاي باستاعان-دى. قولىنان قاققامىن جوق. نەگە ەكەنىن قايدام، تارتىنعىم كەلمەدى. كەلىنشەكتىڭ بەلىنەن قاپسىرا قۇشاقتاپ قاراڭعى بولمەگە ەنىپ كەتتىم...
- جارقىن، اسىقپاشى... قازىر ءوزىم-اق... اسىقپاشى، جانىم،.. - اسەمگۇلدىڭ جۇپ-جۇمساق الاقانى كويلەكتىڭ استىنان جالاڭاش تانىمە ءتيدى. ارقامنان ايالاي سيپاپ كەلىپ كويلەگىمنىڭ تۇيمەلەرىن اعىتا باستادى. شاشىنان راۋشان گۇلىنىكى سياقتى سەزىمىڭدى قىتىقتايتىن كەرەمەت ءبىر ءيىس شىعادى. كەلىنشەك كويلەگىمدى سونشالىقتى ەپتىلىكپەن شەشىپ، توسەكتىڭ باسىنا ىلە سالدى. سوسىن قۇشاعىمنان سىتىلىپ شىعىپ، ءوز كويلەگىن شەشتى. بولمە ءىشى الاكولەڭكە. ەسىككە ۇستالعان قىزعىلت پەردەدەن جارىق ءتۇسىپ تۇر. اسەمگۇلدىڭ جالاڭاش ءتانىن كورگەندە جۇرەگىم القىمىما ءبىر-اق كەپتەلدى. توسەكتەن ۇشىپ تۇردىم دا، كەلىنشەكتى قۇشاقتاي الدىم. ول دا ءبۇرىسىپ باۋىرىما كىرىپ بارادى. دەنەسى ماقپالداي. قۇلاعىمنىڭ تۇسىنان ۇزدىگە سىبىرلايدى: «اسىقپاشى، جانىم، اسىقپاشى...» تۇلا بويىم تۇتانىپ، ورتەنىپ بارامىن...
ءتۇن ورتاسىنان اۋعان ۋاق. كەلەسى بولمەدەن بىردە پىسىلداي ەنتىككەن، بىردە راحاتتانا ىڭىرانعان، ەندى بىردە ءشوپ-ءشوپ سۇيىسكەن دىبىستار اپ-انىق ەستىلەدى...
- جارقىن، - دەدى كورپەنى سەرپىپ تاستاپ كەۋدەمە باسىن قويعان اسەمگۇل اسا ءبىر ريزا، ءمۇلايىم داۋىسپەن، - شارشادىڭ با؟ قانداي قايراتتى ەدىڭ. مەن سەنى مۇنداي دەپ ويلاماپ ەدىم...
مەن ولەردەي قاتالاپ جاتىرمىن.
تاڭ بىلىنە باستادى. ءبىز ءالى وياۋمىز.
- جارقىن، قارلىعاشتى ازعىرعان مەن ەدىم، كەشىر... سۇراپ بولمادىڭ عوي، شىنىمدى ايتايىن. تاستانعا سۇيمەي قوسىلعام. ويىم سەندە ەدى، ءبىراق... سەن جاسىق ەدىڭ عوي. جاقسى كورەتىنىڭدى ءبىلدىم. قايتەيىن، ون سەگىزدەگى قايماعى بۇزىلماعان قىزعا ۇياڭ جىگىتتەن گورى تاستانداي پىسىق جىگىت كەرەك بولدى. سەنىمەن ءجۇرۋ ماعان وتە كوڭىلسىز ەدى. ۇندەمەيتىنسىڭ. انەكدوت ايتىپ كۇلدىرۋدى، بيگە، كينوعا شاقىرىپ كۇتۋدى بىلمەيتىنسىڭ. ونىڭ ۇستىنە كيىمىڭ دە جۇپىنىلاۋ بولاتىن. جەتىم وسكەنىڭدى بىلسەم دە ىشتەي جاقسى كيىنسە عوي دەپ ويلاۋشى ەدىم. تاستانعا تۇرمىسقا شىققاندا بارىپ شالىس باسقانىمدى سەزدىم. سەنى سۇيەدى ەكەنمىن... (مەن اسەمگۇلدىڭ بۇل سوزىنە سەنگەن جوقپىن. مۇنداي اڭگىمەنى تالاي ەركەككە ايتقان شىعار). كۇيەۋىم اسكەرگە كەتكەن سوڭ انانى-مىنانى سىلتاۋراتىپ جاتاقحاناڭا كوپ بارىپ ءجۇردىم، ەسىڭدەمە؟ ءبىراق سەن ەشتەڭەنى دە تۇسىنبەدىڭ. ول كەزدە بالا ەدىڭ عوي. شىن سۇيمەگەن ادامدى كۇتۋ دەگەن قيىن ەكەن. شىدامادىم...
سەنى قارلىعاشپەن تانىستىرعانمەن ارتىنشا قاتتى قىزعاندىم. ويتكەنى سەن دە، ول دا ءبىر-بىرلەرىڭدى شىن ۇناتتىڭدار. ءوزىڭ باقىتسىز بوپ جۇرگەندە وزگەنىڭ باقىتىن كورۋ وتە اۋىر. ونىڭ ۇستىنە كۇتپەگەن جەردەن انانداي جاعداي بولدى... سەن اۋرۋحاناعا ءتۇسىپ قالدىڭ. مەنى اتارعا وعىڭ جوق. جانىم قاتتى قىسىلدى. تاستانعا ايتپاعانىڭمەن قارلىعاشقا بىردەڭەنى قوڭىرسىتىپ ءجۇرۋىڭ ابدەن مۇمكىن. ول - ءبىزدىڭ اۋىلدىڭ قىزى. قانشالىقتى سالماقتى، اقىلدى قىز دەگەنىڭمەن بىردە بولماسا بىردە قۇربىلارىنا سىر شاشىپ قويۋى عاجاپ ەمەس. «وتىز تىستەن شىققان ءسوز وتىز رۋلى ەلگە تارايدى» دەگەن، اۋىلعا ءسوز جەتسە قارابەت بولعانىم عوي. اقىرى ويلاپ-ويلاپ سەنى «ۇيلەنگەن جىگت» دەدىم. «كەلىنشەگى اۋىلدا، ءبىراق سۇيمەي قوسىلعان ەكەن، ءبىر بالاسىمەن تاستاپ ساعان ۇيلەنبەك»، - دەدىم. قارلىعاشتى سەندىردىم. نامىستى قىز ەدى عوي، قايتىپ سەنىڭ بەت-جۇزىڭدى كورمەي كەتتى...
جارقىن، ءوي، جارقىن ۇيىقتاپ قالعانسىڭ با؟ سەن تىڭداپ جاتىر دەپ وزىمشە اڭگىمە ايتىپ جاتسام. ەركەكتەر وسى، شارۋاسىن بىتىرسە بولدى، ويلايتىندارى ۇيقى...
مەن ءتىل قاتقان جوقپىن.
* * *
الاگەۋىم. سۇرقاي كۇزدىڭ سىلبىر جاڭبىرى ءالى جاۋىپ تۇر. جالعىز قايتىپ كەلەمىن. جول تايعاق. بۇيرا قارا ءتۇتىنىن لوق-لوق قۇسىپ قاسىمنان ءداۋ «كاماز» ءوتتى. كاپىردىڭ ءيىسىنىڭ جامانى-اي! دەنەم دەل-سال. كوڭىلسىزبىن. قارلىعاشتى اينىتقان اسەمگۇل ەكەنىن بۇرىننان ءىشىم سەزەتىن. بولجامىم ءدال شىقتى. اسەمگۇل ەسىمە تۇسكەن سايىن زىعىردانىم قايناپ كەتۋشى ەدى، بۇل جولى العاش رەت سالقىن عانا ويلادىم. ىشىمدەگى قىز-قىز قايناعان وتتىڭ قايدا كەتكەنىن بىلمەيمىن.
جاڭبىر ءالى جاۋىپ تۇر. قالتىراپ كەتتىم. ارتىمنان ىزعارلى جەل ءبىلىندى.
بۇدان ون جىل بۇرىنعى ءدال وسىنداي سۇرقاي كۇزگى جايسىز وقيعانى ەسىمە دە العىم كەلمەدى. ول كەزدە نەتكەن اڭعال، نەتكەن تازا ەدىم... قازىر... قازىر... ودان سوراقىسىن كورسەم دە كوڭىلىم سەلت ەتپەيتىن شىعار.
«مەن كۇناھارمىن»... - دەدىم ءىشىم ەسكى ديىرمەندەي ۇلىپ. ءبىراق بۇل - بۇدان ون جىل بۇرىنعى شۇباسىز تازا كۇرسىنىس ەمەس، الدامشى، ساتتىك قانا، جالعان اھ ۇرۋ ەدى... اينالامداعى كۇناعا بەلشەسىنەن باتقان ءيت تىرلىكتىڭ جەتى اتاسىن جەردەي قازىپ بوقتاعىم كەلدى... ءبىراق... «ماعان ەندى ءبارىبىر»، - دەدىم. نە وكىنىش ەمەس، نە ىزا ەمەس، تۇسىنىكسىز سەزىم كەۋدەمدى تىرنالاپ كەلەدى...
تالاپتان احمەتجان
تەگ:
قوعام
