ناشاقورلىقتان پسيحيكالىق اۋىتقۋعا دەيىن - «سينتەتيكا» نەسىمەن قاۋىپتى

استانا. KAZINFORM - سوڭعى كەزدەرى سينتەتيكالىق ەسىرتكى جاستاردىڭ قاسىرەتىنە اينالدى. سينتەتيكانىڭ ەڭ كوپ تاراعان تۇرلەرىنىڭ ءبىرى - مەفەدرون. ول كوكايننىڭ ارزان جانە سينتەتيكالىق انالوگى.

ونىڭ قانشالىقتى قاۋىپتى ەكەنىن جانە جالپى «سينتەتيكانى» قولدانۋدىڭ سالدارى قانداي ەكەنىن Kazinform تىلشىسىنە رەسپۋبليكالىق پسيحيكالىق ورتالىقتىڭ پاۆلودارداعى فيليالىنىڭ ءدارى- دارمەكتى تۇزەتۋ ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى مانشۇك جاقسىلىقوۆا ايتىپ بەردى.

- مانشۇك حامزا قىزى، ناشاقورلىقتان، اتاپ ايتقاندا سينتەتيكالىق ەسىرتكىدەن ەمدەلىپ جاتقان ناۋقاستاردا قانداي بەلگىلەر بايقالادى؟ مەفەدروندى قولدانۋدىڭ قانداي بەلگىلەرى بار؟

- مەفەدرون سينتەتيكالىق ستيمۋلياتورلار توبىنا جاتادى. جالپى العاندا، مەفەدرون نەمەسە كوكاين ەكەنىنە قاراماستان، ولاردىڭ كلينيكالىق بەلگىلەرى بىردەي. مۇنىڭ ءبارى ستيمۋلياتورلار توبىنا جاتادى جانە ولاردا ورتاق ۇقساستىق بار. سيمپتومدارىن فيزيكالىق جانە پسيحولوگيالىق دەپ بولۋگە بولادى. بىرىنشىسىندە قان قىسىمى جوعارىلاپ، تاحيكارديا، گيپەرتەرميا بولۋى، قاراشىقتاردىڭ كەڭەيۋى، تەرلەۋى، بۇلشىقەتتەردىڭ تارتىلۋى مۇمكىن جانە باس اۋىرىپ، جۇرەك اينۋى ىقتيمال. بۇل پرەپاراتتاردى قولدانۋدىڭ پسيحولوگيالىق بەلگىلەرى باسقا زاتتاردى قولدانۋدان گورى ايقىنىراق. بۇل ەيفوريا، بەلسەندىلىكتىڭ جوعارىلاۋى، كوڭىل-كۇي مەن ەموتسيونالدىق فوننىڭ اۋىتقۋى، ادام اشۋلانشاق بولۋى مۇمكىن. ەيفوريا كەنەتتەن دەپرەسسياعا، مازاسىزدىققا جانە پارانوياعا اينالۋى ىقتيمال.

كەشە عانا ءبىز سينتەتيكالىق ستيمۋلياتور قولدانعان ناۋقاستى قابىلدادىق. ول ءوزىن بىرەۋ سوڭىنان اڭدىپ جۇرگەندەي سەزىنەدى. مۇنداي ناۋقاستار بىزگە كوپ كەلەدى. ەسىرتكىگە تاۋەلدى ادامدار مەفەدروننىڭ باسقا سينتەتيكالىق ستيمۋلياتورلاردان ايىرماشىلىعى - اسقىنۋلارى ازىراق دەپ ەسەپتەيدى. ءبىراق، ولاي ەمەس. باستاپقى سەزىم بىردەي جانە ونىڭ سالدارى مەن ناتيجەسى دە بىردەي. وسى پىكىرگە بايلانىستى مەفەدروندى قولداناتىن ادامدار كەيىنىرەك ەم ىزدەيدى. بۇل جەردە كوگنيتيۆتى فوننىڭ وزگەرۋى دە وتە ماڭىزدى - ياعني اقىل-وي بەلسەندىلىگى، بۇرىن جاقسى كورەتىن ارەكەتتەرگە قىزىعۋشىلىقتىڭ جوعالۋى. ياعني ادامنىڭ دەگراداتسياعا ۇشىراۋىنا سەبەپ بولادى.

- سينتەتيكالىق ەسىرتكىگە تاۋەلدىلىكتى ەمدەۋ قانشا ۋاقىتتى الادى؟ اتاپ ايتقاندا، مەفەدروننان؟

- ەمدەۋ ۇزاقتىعى سينتەتيكالىق پرەپاراتتاردىڭ تۇرىنە، سونىڭ ىشىندە مەفەدرونعا بايلانىستى ءار ءتۇرلى بولۋى مۇمكىن جانە ءتۇرلى فاكتورلارعا بايلانىستى. اتاپ ايتقاندا، فيزيكالىق نەمەسە پسيحيكالىق پروبلەمالاردىڭ بولۋىنا، اينالاسىنداعىلاردىڭ قولداۋىنا، سونداي-اق تاڭدالعان تەراپيانىڭ تيىمدىلىك دارەجەسىنە بايلانىستى. ادەتتە ەسىرتكىگە تاۋەلدىلىكتى ەمدەۋ بىرنەشە كەزەڭنەن تۇرادى. ءبىرىنشىسى - دەتوكسيكاتسيا، ونى ناشاقورلاردىڭ بارلىعى بىلەدى. كوپتەگەن ادامدار ەگەر ەسىرتكىگە تاۋەلدى ادام اعزاسىن تازارتىپ، ءدارى-دارمەكپەن ەمدەلسە، ونىڭ پروبلەماسى شەشىلدى دەپ ويلايدى. بۇل - قاتە تۇسىنىك. ويتكەنى ستيمۋلياتورلارعا بايلانىستى ەسىرتكىنىڭ ءوزى (كاننابينويدتاردان نەمەسە قاراپايىم ادامدارداعى «اناشادان» باسقا) تەز ىدىرايدى جانە وزدىگىنەن شىعارىلادى. ال پاتسيەنت ينفۋزيالىق تەراپيانى (تامشىلاتىپ) قابىلداي وتىرىپ، پروتسەستى ءسال جىلدامداتادى. نەگىزىندە، ونى جاساماي-اق قويسا دا بولادى. ستيمۋلياتورلار پسيحيكاعا كوبىرەك اسەر ەتەتىندىكتەن، پسيحولوگيالىق كومەككە، مەديتسينالىق- الەۋمەتتىك وڭالتۋعا جانە پسيحوتەراپيەۆتىك قولداۋعا كوبىرەك كوڭىل ءبولۋ كەرەك.

جوعارىدا ايتقانىمداي، كوپشىلىگى مەفەدروندى تاڭدايدى، ويتكەنى ناشاقورلار ونى زيانسىز دەپ سانايدى. ءبىراق وعان تاۋەلدىلىك وتە باياۋ جۇرەدى جانە ول ادامعا بىلىنبەيدى. كوپتەگەن ادامدار بىزگە تاۋەلدىلىك اسقىنىپ كەتكەن كەزدە كەلەدى جانە فيزيكالىق تۇرعىدا عانا ەمەس، مىنەز-قۇلىق پەن پسيحولوگيالىق جاعىنان دا. ءبىزدىڭ ورتالىقتا دارىلىك تۇزەتۋ، پسيحوتەراپيا جانە وڭالتۋ كەزەڭدەرىن قامتيتىن ەڭ از ەكى ايلىق ەمدەۋ مەرزىمى بار. ءبىراق بۇل ازدىق ەتەدى. باعدارلامانىڭ ءوزى بىزگە 1 جىلدان 1,5 جىلعا دەيىن ۋاقىتتى الادى. سينتەتيكا ۇلكەن پسيحولوگيالىق تاۋەلدىلىكتى تۋدىرادى. ادامنىڭ ەسىرتكىگە دەگەن قۇشتارلىعى ۇزاق ساقتالادى. سوندىقتان، ءبىز ناشاقوردى ءبىر جىل ەمدەسەك تە، %100 كەپىلدىك بەرە المايمىز. قالاي بولعاندا دا، ەسىرتكىگە قۇمارلىق ونىڭ بويىندا قالادى.

- دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگى بۇل باعىتتا حالىقارالىق تاجىريبەنى قودانا ما؟ قازاقستاندا ناشاقورلاردى ەمدەۋ الگوريتمى سوڭعى رەت قاشان وزگەردى؟

- ارينە. جالپى، ءبىزدىڭ وبلىس ءۇشىن، رەسپۋبليكا ءۇشىن، ءتىپتى ت م د ەلدەرى ءۇشىن ا ق ش پەن ەۋروپامەن سالىستىرعاندا تاۋەلدىلىك كورسەتكىشى جاس. مۇنداي ناۋقاستاردى العاش رەت كەزدەستىرگەن كەزدە ءبىز ولاردى ەمدەۋدى بىلمەدىك جانە ولارمەن نە ىستەۋ كەرەكتىگىن تۇسىنبەدىك. بىزدە ونداي تاجىريبە جوق ەدى. سول كەزدە باسقا ەلدەردە بولعان بارلىق دەرەككوزدەر مەن ادەبيەتتەردى پايدالاندىق. سودان كەيىن ستيمۋلياتورلاردى ەمدەۋ حاتتاماسىن قۇرۋ تۋرالى ماسەلە تۋىندادى. ال ءبىز مۇنىمەن اينالىسا باستاعاندا بۇل حاتتاما الەمنىڭ ەشبىر جەرىندە بولماعان. ويتكەنى نەگىزگى مەديتسينالىق ەمدەۋ پسيحولوگيالىق كومەككە نەگىزدەلگەن.

- ءدارى-دارمەكپەن ەمدەۋ تۋرالى نە ايتاسىز؟ سينتەتيكالىق تاۋەلدىلىكتەن ەمدەلەتىن ناۋقاستارعا قانداي دارىلەر تاعايىندالادى؟

- جوق. ەگەر وپيويدتەر (گەروين، كوكنار) تۋرالى ايتاتىن بولساق، وندا الماستىرۋ تەراپياسى - مەتادون. ول سيرەك قولدانىلادى، دەگەنمەن مەتادون تەراپياسى ءتىپتى الكوگولگە تاۋەلدىلىكتە دە قولدانىلادى. ينفۋزيالىق تەراپيا كەزىندە ءبىز تامىرعا ەنگىزىلەتىنس پرەپاراتتار مەن ۆيتاميندەردى قوسامىز - بۇل پاتسيەنتتەردىڭ سۋ-ەلەكتروليت بالانسىن تولىقتىرادى، زات الماسۋدى جانە مي جۇمىسىن جاقسارتادى. سينتەتيكانى، سونىڭ ىشىندە مەفەدروندى قولداناتىن ادامدارعا ءتان نارسە: ولاردىڭ تابەتى ناشارلايدى، ۇيىقتامايدى.

دەنە كۇشەيتىلگەن رەجيمدە جۇمىس ىستەيدى، ءبىراق بۇل ۋاقىتشا رەسۋرستار. سوندىقتان ولار سالماقتى كۇرت جوعالتادى، بۇنى ادەتتە تۋىستارى بايقايدى. سوندىقتان پاتسيەنتتەر بىزگە كەلگەندە ولارعا جالپى كۇشەيتەتىن تەراپيا جۇرگىزەمىز. ءبىز سونداي- اق پسيحوەموتسيونالدى فوندى تۇزەتەتىن ءدارى-دارمەكتەردى تاعايىندايمىز، ويتكەنى ولاردىڭ كوڭىل- كۇيى ءبىر سەكۋندتا وزگەرەدى - قالىپتى كوڭىل-كۇيدەن دەپرەسسياعا دەيىن.

- ەلىمىزدە مەفەدرونعا تاۋەلدىلىكتەن قانشا ناۋقاس ەمدەلۋدە؟

- ونى ءدوپ باسىپ ايتۋ قيىن. ناشاقورلاردىڭ كوبى كومەك سۇرامايدى نەمەسە جاسىرىن تۇردە كومەك سۇرايدى. سونىمەن قاتار جەكە وڭالتۋ ورتالىقتارى بار. رەسمي اقپاراتقا سايكەس، 2023 -جىلدىڭ 12 ايىندا رەسپۋبليكا بويىنشا 4543 ادام ناشاقورلىقتان ەمدەلدى، ونىڭ ىشىندە 351 ادام ستيمۋلياتورلاردى قولدانعان. ونىڭ 120 عا جۋىعى ءبىزدىڭ ورتالىقتا ەمدەلدى. ايتپاقشى، ناشاقورلاردىڭ كومەككە جۇگىنبەۋىنىڭ ءبىر سەبەبى - تىركەۋدە تۇرۋ، سونىڭ سالدارىنان ولار كەيىن جۇمىسقا ورنالاسا المايدى.

تىركەلگەن ادامداردىڭ تومەندەۋ تەندەنتسياسى تۋرالى ايتاتىن بولساق، سينتەتيكالىق ستيمۋلياتورلاردى پايدالاناتىن ادامداردىڭ تۇراقتى ءوسۋىن بايقايمىز. ەگەر ديناميكا تۋرالى ايتاتىن بولساق، وندا 2018 -جىلدان بەرى بۇل كورسەتكىش 5 ەسەگە ءوستى. 1-مامىرداعى جاعداي بويىنشا پسيحواكتيۆتى زاتتاردى تۇتىنۋشى رەتىندە 108693 ادام ەسەپتە تۇر، بۇل ءابسوليۋتتى ماندە 100 مىڭ حالىققا شاققاندا 544,3 دەپ تۇسىندىرىلەدى. 2023 -جىلى بۇل كورسەتكىش 550 بولدى. ياعني، تىركەلگەندەر سانى ازداپ ازايىپ بارا جاتقانداي بولدى.

ءبىراق ەگەر ءبىز سينتەتيكالىق ستيمۋلياتورلار تۋرالى ناقتى ايتاتىن بولساق، وندا بۇل كورسەتكىش كەرىسىنشە 2018 -جىلدان بەرى 5 ەسە ءوستى. وتكەن جىلى 100 مىڭ حالىققا شاققاندا 92,7 بولسا، بيىل (قاڭتار- ءساۋىر) قازىردىڭ وزىندە 91,3 كە جەتتى. ءوسىم ءبارىبىر بار. قولدانىلاتىن ەسىرتكى تۇرلەرى بويىنشا، جالپى، كاننابينويدتاردى نەمەسە ماريحۋانانى قولداناتىندار ءبىرىنشى ورىندا. بۇل بارلىق ەسەپتە تۇرعان ناشاقورلاردىڭ 35 پايىزى.

مۇنداي ادامدار مەديتسينالىق تەكسەرۋ كابينەتتەرىنەن وتەدى. مىنا ماسەلەنى ايتا كەتكەن ءجون، ەمدەلۋگە كەلەتىندەردىڭ كوپشىلىگى ارالاس ەسىرتكىنى پايدالانادى، ياعني ماريحۋانادان باسقا ستيمۋلياتورلاردى پايدالانادى. ءبىراق ولاردى انىقتاۋ كاننابيسكە قاراعاندا قيىنىراق بولعاندىقتان، ولار ماريحۋانا پايدالانۋشىلارى رەتىندە تىركەلگەن.

ەكىنشى ورىندا وپيويدتاردى قولداناتىن ادامدار - %31. ودان كەيىن ەسىرتكىنى بىرىكتىرىپ پايدالاناتىندار - پوليناشاقورلىق - %26. تەك %4,6 سينتەتيكالىق ستيمۋلياتورلاردى پايدالانادى. سەبەبى، بۇل ادامدار ەمدەلۋگە ازىراق جۇگىنەدى. ولار تابىلسا دا، ولاردى انىقتاۋ قيىن جانە مۇنى كوپ ادامدار بىلەدى. ولاردىڭ اراسىندا جۇك كولىگى مەن تاكسي جۇرگىزۋشىلەرى دە از ەمەس.

- ەلىمىزدە ناركولوگيالىق ەمحانالار مەن رەابيليتاتسيالىق ورتالىقتار جەتكىلىكتى مە؟

- بىزدە 20 پسيحيكالىق دەنساۋلىق ورتالىعى بار - قازىر ولار ەكى قىزمەت ءبىر قىزمەتكە بىرىكتىرىلگەندىكتەن وسىلاي اتالادى. ال مۇنداي ورتالىقتار ءار وبلىستا بار. سونىمەن قاتار، قالالىق دارىگەرلىك امبۋلاتوريالار دەڭگەيىندە 80 گە جۋىق باستاپقى پسيحيكالىق دەنساۋلىق ورتالىعى جۇمىس ىستەيدى. سونداي-اق اۋداندىق دەڭگەيدە 205 پسيحياتريالىق ەمحانا بار. رەسپۋبليكالىق دەڭگەيدە پسيحيكالىق دەنساۋلىقتىڭ عىلىمي-تاجىريبەلىك ورتالىعى - الماتىداعى باس مەكەمە، پاۆلودار قالاسىندا فيليالىمىز بار. ءبىز الماتىدا نەگىزىنەن پسيحياتريالىق ناۋقاستاردى ەمدەيمىز. سوڭعى جىلدارى مەديتسينالىق-الەۋمەتتىك وڭالتۋ ورتالىقتارىن قۇرۋ جۇمىستارى جاندانا ءتۇستى. بۇگىندە مۇنداي ورتالىقتار كوپتەگەن وڭىرلەردە بار. 2024 -جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن تاعى بەس وبلىستا وسىنداي ورتالىقتار اشۋ جوسپارلانۋدا.

اۆتور

ەركەجان سماعۇلوۆا