مىسىر پيراميدالارىنىڭ اشىلماعان قۇپياسى

استانا. قازاقپارات - پيراميدالار جونىندە الەمدە الىپقاشپا اڭگىمە كوپ. ماڭگىلىكتىڭ «سيمۆولى» بولعان الىپ عيماراتتار جونىندە شىم-شىتىرىق وقيعالارعا قۇرىلعان فيلمدەر ءتۇسىرىلىپ، ونداعان كىتاپتار، مىڭداعان عىلىمي ەڭبەكتەر جازىلدى.ءبىراق پيراميدالار ءالى كۇنگە ادامزات ءۇشىن تولىق قۇپياسىن اشا قويعان جوق.

سودان بولار، وعان جۇرتتىڭ قىزىعۋشىلىعى دا ەشۋاقىتتا باسىلمايتىن سىڭايلى. ويتكەنى... تۋتانحاموننىڭ ساركوفاگىن تاۋىپ، ونى زەرتتەگەن بارلىق عالىمدار قىسقا ۋاقىتتا بىرىنەن كەيىن ءبىرى جۇمباق جاعدايدا كوز جۇمدى... بۇل نە؟ سالماعى 100 توننادان باستالىپ، 1000 تونناعا دەيىن جەتەتىن اۋىر شاقپاق تاستاردى 150 مەتر بيىككە قالاي كوتەرگەن؟ بۇل دا قۇپيا. وسى جەردە ەسكە سالا كەتەتىن ءبىر جايت، كەزىندە كەڭەس ەلى اتاقتى قولباسشى، مارشال جۋكوۆقا ەسكەرتكىش قويامىز دەپ، ءمۇسىن جاسايتىن 100 توننالىق تاستى ماسكەۋدىڭ ورتاسىنا جەتكىزە الماي اۋرەگە تۇسكەن. اقىرى الگى تاستى جەتكىزۋ ءۇشىن ءبىر تانك ديۆيزياسى قاجەت بولدى. بۇل عىلىم مەن تەحنيكا جەتىلگەن زاماندا بولعان وقيعا. ال ەسكى زاماندا مىسىرلىقتار 1000 توننالىق اۋىر تاستاردى بيىككە قالاي كوتەردى؟ بۇل دا باسى اشىلماعان جۇمباق.

مىسىر پيراميدالارىنىڭ تاعى ءبىر اشىلماعان قۇپياسى، كەز كەلگەن زاماناۋي اپپاراتتى دەمدە ىستەن شىعاراتىندىعى. زەرتتەۋلەر پيراميداعا جاقىن ماڭدا ورنالاسقان ەلەكتروندى زاتتاردىڭ 80 پايىزى ىستەن شىعاتىنىن كورسەتكەن. ءبىر مىسال، 1967- جىلعى اراب-يزرايل سوعىسى كەزىندە، يزرايلدىك ءۇش ۇشاق قارسى جاققا سوققى بەرۋ ءۇشىن پيراميدالاردىڭ ۇستىمەن ۇشقان. اتاقتى حەوپس پيراميداسىنىڭ توبەسىنەن وتە بەرە ۇشەۋىنىڭ دە اپپاراتتارى ىستەن شىعىپ، قۇمعا تۇمسىقتارىمەن قادالعان. بۇل جونىندە ارابتار «پەرعاۋىنداردىڭ قارعىسى ولاردى الىپ ۇردى» دەيدى. كىم ءبىلسىن، مۇندا مىسقالداي بولسا دا شىندىق بولۋى مۇمكىن. جالپى، مۇنداي مىسال كوپ. تاۋەلسىز زەرتتەۋشىلەر پيراميدالاردىڭ ىشىندە ەلەكتر-ماگنيتتىك وتە كۇشتى تارتىلىس بار دەگەندى ايتادى. بۇل قالاي سوندا، تارتىلىس تۋدىراتىن قۇرالدى كىم ورناتقان؟ بەلگىسىز. جالپى، پيراميدانى سالۋ تەحنولوگياسى ەرتەدەگى گرەكتەر مەن ريمدىكتەردەن الابوتەن... وزگەشە...

مىسىرلىقتار ەرەكشە قۇرىلىس زاتتارىن قولدانا بىلگەن. سودان بولار، ولار ريمدىكتەر مەن گرەكتەر تۇرعىزعان عيمارات سەكىلدى ارادا عاسىرلار وتسە دە ۇگىتىلمەي ءالى كۇنگە قاسقايىپ تۇر. مىسىرلىقتار «ۋاقىت پيراميدالاردان قورقادى» دەيدى. شىندىق بولار. عىلىم پيراميدالار ءبىزدىڭ زامانىمىزعا دەيىنگى ХХVII-ХХV عاسىرلاردا تۇرعىزىلعان دەسە، 9 - عاسىردا ءومىر سۇرگەن اراب تاريحشىسى يبن ءابد حوكما «العاشقى پيراميدا مىسىر پەرعاۋىنى سوريدوم يبن سالىقتىڭ پاتشالىق قۇرعان كەزىندە تۇرعىزىلعان. ول الەمدىك تاسقىننان 300 جىل بۇرىن ەدى» دەگەن جازبالار قالدىرعان.

كوپتەگەن عالىمدار وسى اراب تاريحشىسىنىڭ ايتقاندارىن نەگىزگە الادى. ءتىپتى سولاي بولعان كۇننىڭ وزىندە، ءدال سول نەوليت داۋىرىندە ءنىلدىڭ بويىندا كەرەمەت وركەنيەت بولعان جوق. ول داۋىردەگى ادامداردىڭ باستى قارۋى مەن تاماق تاۋىپ جەيتىن قۇرالى بار-جوعى تاياق پەن تاس ەدى. ونىمەن پيراميداداي ماڭگىلىك الىپ قۇرىلىستار تۇرعىزۋ مۇمكىن بە ەدى؟ ارينە، جوق.

جالپى، پيراميدالاردىڭ قۇپياسى بۇگىن، نە بولماسا ەرتەڭ اشىلا قويماسى حاق. بۇل نە سوندا؟ پەرعاۋىنداردىڭ مولاسى ما، الدە... دەگەنمەن عىلىم سوڭعى كەزدە پيراميدالاردىڭ پيراميداسى اتاقتى حەوپس جونىندە تاعى ءبىر جاڭالىقتىڭ باسىن قىلتيتتى. ءتىپتى ونى ۇلى پيراميدادان باستالاتىن «تاعدىر سىزىعى» دەپ اتادى... سونىمەن، عىلىم نە دەيدى؟ ەندى سوعان كەلەيىك.

عالىمداردىڭ ۇزاق جىلعى زەرتتەۋىنىڭ قورىتىندىسى، پيراميدالاردىڭ ءۇش جاققا قارايتىن ءۇش قىرى «تاعدىر ەندىگى» دەپ اتالادى ەكەن. نەگە؟ بۇعان كەلتىرگەن مىسال وتە كوپ. اتاقتى حەوپستىڭ قىرلارى ارقىلى سىزىق جۇرگىزسە، ول افريكا، ازيا، ەۋروپا، انتاركتيدانى، امەريكانى باسىپ وتەدى ەكەن. ءتىپتى امەريكاداعى ەجەلگى مايا، استەك، ينك تايپالارى تۇرعىزعان پيراميدالار دا سول سىزىقتىڭ بويىندا كورىنەدى. وسى سىزىق وتەتىن ەندىكتەردە الەمگە ايگىلى تالاي وقيعا ورىن الىپتى. الەمدەگى اتاقتى شاهارلاردىڭ ءبىرازى وسى ۇلى پيراميدادان باستالاتىن مەريديان سىزىعىنىڭ بويىندا ورنالاسقان. بۇل كەزدەيسوقتىق پا، الدە...

ماسەلەن، ورىس پاتشالىعىنىڭ بۇرىنعى استاناسى - بۇگىنگى سانكت-پەتەربور تۇرىكتىڭ - ىستامبۇلى، ۋكراين استاناسى - كيەۆ، ۆەليكي نوۆگورود، الەكساندريا، ەگيپەتتىڭ قازىرگى استاناسى - كاير. ەگەر دە وسى قالالاردى ءار قيىرعا ەمەس، ءبىر سىزىقتىڭ بويىنا رەتىمەن ورنالاستىرساڭ، ولاردىڭ قاشىقتىعى ءبىر-بىرىنەن نەبارى 200-300 شاقىرىم عانا بولادى ەكەن. وسى ۇلى پيراميدادان باستالاتىن «تاعدىر سىزىعى» اتانعان جولاقتا الەمدىك ماڭىزى بار نەبىر وقيعالار ورىن العان.

اڭگىمەنىڭ ءالقيساسىن دىننەن باستايىق. تاريحتان بەلگىلى بولعانداي، حريستيان ءدىنى تۇڭعىش رەت كونستانتينوپولدە مەملەكەتتىك ءدىن رەتىندە جاريالانعان. ال ۆيزانتيا يمپەرياسى قۇرىلعاننان كەيىن وسى جەردەن پراۆوسلاۆيە ءدىنى تاراي باستادى. ۆيزانتيانى باسىپ العان تۇرىكتەر كونستانتينوپولدى يسلام الەمىنىڭ (حاليفات) ورتالىعىنا اينالدىردى. رۋسقا دەيىن سلاۆياندىق ءدىني مادەنيەتتىڭ ەڭ ءىرى ورتالىعى كيەۆ بولىپ كەلگەن. 988 - جىلى كنياز ۆلاديمير حريستيان ءدىنىن قابىلداعاننان كەيىن كيەۆ ورىس پراۆوسلاۆيەسىنىڭ باستى قالاسىنا اينالدى.

ءبىر قىزىق دۇنيە، تالاي الىپقاشپا اڭگىمەلەرگە ارقاۋ بولعان اتاقتى وركەنيەت اتلانتيدا دا وسى «تاعدىر سىزىعى» بويىندا ورنالاسقان كورىنەدى. ول دا بۇگىن جوق. تاعى ءبىر اقىلعا سىيىمسىز دۇنيە، ءاربىر ءجۇز جىل سايىن مەريديان سىزىعى بويىندا ءتۇرلى سوعىستار، تارتىستار ورىن الىپ وتىرىپتى. ماسەلەن، ريمدىكتەردىڭ جاۋلاپ الۋ ساپارلارى، كرەستشىلەردىڭ جورىعى، ناپولەون ارمياسىنىڭ شابۋىلى، ءبىرىنشى جانە ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس. كەز كەلگەن جاۋلاپ الۋشى ەلدەردىڭ ارمياسى الگى سىزىقتىڭ ەكىنشى بەتىندە ۇزاققا قالا الماعان. نە تاس-تالقان بولىپ جەڭىلگەن، نە بولماسا ءوز بەتىمەن كەرى قايتقان.

الىسقا بارماي-اق رەسەيدى الايىق، 1240 - جىلى باتىستان شىعىسقا لاپ قويعان شۆەد ارمياسىن الەكساندر نەۆسكي تالقاندادى، 1612 - جىلى پولياكتاردى ميني مەن پوجارسكيي جولىن كەسسە، 1812- جىلى ناپولەون جەڭىلىسكە ۇشىرادى. ءبىرىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستا باسىپ كىرگەن نەمىستەر العاشىندا جولى بولعانمەن، كەيىننەن ساتسىزدىككە ۇشىراپ، كەرى شەگىندى. 1918- جىلى انتانتا، 1944- جىلى فاشيستىك گەرمانيا بەرى وتكەن سىزىقتان جەڭىلىپ كەرى قايتتى.

سول سەكىلدى شىعىستان باتىسقا اتتانعان ارميا دا ول جاقتا تۇراق تاپپاي كەرى ورالعان. مىسالعا 1799 - جىلى الپى تاۋىنان ارى اسقان سۋۆوروۆ، 1945 - جىلى رەيحستاگقا تۋ تىككەن قىزىل ارميا دا اراعا جىلدار سالىپ، بۇرىنعى مەكەندەرىنە قايتا ورالدى. راس، مەريديان سىزىعىن كەسىپ ءوتىپ، جارتى الەمدى جاۋلاپ العان (ماكەدونسكي، شىڭعىس حان، وسمان يمپەرياسى) ادامدار ساناۋلى عانا.

ءبىر قىزىعى، تىلسىمى مول سىزىقتىڭ قاراما-قارسى بەتىندەگىلەردىڭ جورىقتارى ۇنەمى ساتتىلىككە باستاپ وتىرعان كورىنەدى. ماسەلەن، ەۋروپالىقتاردىڭ امەريكانى اشۋى، باسىپ الۋى، ورىستاردىڭ ءسىبىر مەن قيىر شىعىستى باعىندىرۋى. تاريحقا كوز سالار بولساق، ەجەلگى مىسىرلىقتار وسى قۇپياسى مول سىزىقتىڭ ەرەكشەلىگىن سول كەزدە-اق اڭعارعان سىندى. ءنىلدىڭ جاعاسىندا تۇرعان ۇلى پيراميدا ولار ءۇشىن تىرىلەر مەن ولىلەردىڭ شەكاراسى ىسپەتتى سانالعان. سودان بولار، مىسىرلىقتار وزەننىڭ باتىس جاعالاۋىنا شاهارلار، ەلدى مەكەندەر سالسا، شىعىس جاعالاۋىنا مولالار تۇرعىزعان. وسىلايشا ۇلى پيراميدادان باستالاتىن «تاعدىر سىزىعىن» ولار ءدال تانىعان.

قالاي ايتساق تا، بۇگىنگى عىلىم ءالى وسى تاعدىر سىزىعىندا كەزدەسەتىن جۇمباق جايتتاردىڭ قۇپياسىن انىقتاي الماي جاتىر. ەڭ الدىمەن پيراميدالاردىڭ قۇپياسىن اشۋ كەرەك ەكەن. ال ولاردىڭ جۇمباعى قاشان بەلگىلى بولادى؟ ونى ەشكىم ءدوپ باسىپ ايتىپ بەرە الماسى انىق.

«ايقىن». 2013