ەگەمەندىك العاننان كەيىن ۇلتتىق مۋزىكا قالاي وزگەردى؟

مۋزىكا - جاي كوڭىل كوتەرۋ ەمەس، ەستۋ مەن قايتا ەسكە ءتۇسىرۋدىڭ ءتىلى بولسا كەرەك. ەگەمەندىك - بۇل تەك ساياسي مارتەبە ەمەس، ەڭ الدىمەن مادەني ەركىندىك. ءوز ەلىڭنىڭ تىلىنە، جەرىنە، تاڭداۋىنا يە بولۋ - حالىقتىڭ رۋحاني تىنىسىن قايتا اشۋ دەگەن ءسوز. ال سول تىنىستىڭ ەڭ ايقىن كورىنىسى - مۋزىكا.

الەمنىڭ ءار تۇكپىرىندە تاۋەلسىزدىك العان ەلدەر مۋزىكا ارقىلى ءوز بولمىسىن جاڭاشا تانىتا باستادى. مىسالى، بالتيا ەلدەرىندە بولعان اتاقتى Singing Revolution («ءان رەۆوليۋتسياسى») كەزىندە ادامدار ءبىر داۋىسپەن ءان ايتىپ، وزدەرىنىڭ رۋحاني بىرلىگىن كورسەتتى. بۇل قوزعالىس تەك ساياسي ەمەس، مادەني ويانۋ ەدى - حالىق ءان ارقىلى ءوز داۋىسىن تاپتى.

قاراپايىمداپ ايتساق، مۋزىكا - جاي كوڭىل كوتەرۋ ەمەس، ەستۋ مەن قايتا ەسكە ءتۇسىرۋدىڭ ءتىلى بولسا كەرەك. ەگەمەندىككە جەتكەن كوپتەگەن ەلدەر الدىمەن ءوز دىبىستىق كەڭىستىگىن تازالادى. ۇلتتىق تىلدەگى اندەر كوبەيدى، حالىقتىق اۋەندەر قايتا ساحناعا شىقتى، جاڭا بۋىن ەركىندىكتىڭ ءۇنىن ءوز ستيلىندە جەتكىزە باستادى. ءبىز بۇگىن وسى قۇبىلىستى قاراستىرىپ كورمەكپىز. ياعني، ەگەمەندىك العاننان كەيىن مۋزىكا قالاي وزگەرەدى، قانداي ۇندەر قايتا ءتىرىلدى جانە بۇل وزگەرىس حالىقتىڭ مادەني بولمىسىنا قالاي اسەر ەتتى؟

كوپتەگەن ەلدەر ءۇشىن ەگەمەندىك - ەڭ الدىمەن ءوز دىبىستىق جادىن قايتا تابۋ كەزەڭى بولدى. بۇرىن ساياسي شەكتەۋلەر مەن مادەني تسەنزۋرا سالدارىنان ۇلتتىڭ تابيعي ءۇنى - حالىق ءانى، كۇي، اسپاپتىق ءداستۇر - شەتكە ىسىرىلىپ كەلگەن. ال تاۋەلسىزدىك العان سوڭ بۇل دىبىستار قايتا ساحناعا شىقتى.

بالتيا ەلدەرىندەگى «ءان رەۆوليۋتسياسى» (Singing Revolution) - سونىڭ ەڭ ايقىن مىسالى. 1987-1991 -جىلدارى ەستونيا، لاتۆيا جانە ليتۆا حالىقتارى تىيىم سالىنعان ۇلتتىق اندەردى كوپشىلىكپەن بىرگە ورىنداپ، بەيبىت جولمەن تاۋەلسىزدىككە جەتتى. زەرتتەۋشىلەر بۇل قۇبىلىستى «مۋزىكانىڭ ساياساتتان كۇشتى ءساتى» دەپ اتادى. ءان ايتۋ سول ەلدەردىڭ ۇلتتىق بىرەگەيلىگىن ساقتاۋدىڭ باستى تەتىگىنە اينالدى. ۇقساس جاعدايدى گرۋزيا دا باستان وتكەردى. كەڭەستىك داۋىردەن كەيىن گرۋزيننىڭ كونە كوپداۋىستى ءان ايتۋ ءداستۇرى جاڭا تىنىس الىپ، قايتا جاڭعىردى. بۇل پوليفونيا بۇگىندە يۋنەسكو-نىڭ مادەني مۇرالار تىزىمىنە ەنگەن جانە ۇلتتىق ماقتانىشقا اينالدى. ازەربايجاندا مۇعام ونەرى تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن جاڭا مارتەبە يەلەندى. بۇرىن تەك اۋىزەكى داستۇردە ساقتالعان ورىنداۋلار ەندى كاسىبي مەكتەپتەردە وقىتىلىپ، حالىقارالىق فەستيۆالدەر ۇيىمداستىرىلدى. مۇعامدى زەرتتەۋ ورتالىقتارى قۇرىلىپ، جازباشا مۇرالار جارىق كوردى. بۇل - ۇلتتىق دىبىستىڭ ينستيتۋتتىق تۇردە قايتا ورالۋىنىڭ ۇلگىسى.

قازاقستاندا دا 1990 -جىلداردان باستاپ ءدال وسىنداي پروتسەسس ءجۇردى. دومبىرا مەن قوبىز ونەرىنە سۇرانىس ارتتى، كۇي مەكتەپتەرى مەن فولكلورلىق انسامبلدەر قايتا قۇرىلدى. تەلەارنالاردان ءتۇرلى ءداستۇرلى باعىتتاعى باعدارلامالار پايدا بولدى، ال ۇلتتىق مۋزىكا وقۋ ورىندارىنىڭ وقۋ جوسپارىندا نەگىزگى پانگە اينالدى. بۇل ءۇردىس حالىقتىڭ ءوز ءۇنىن قايتا ەستۋىنە جول اشتى.

مۋزىكانىڭ بۇل قايتا جاڭعىرۋى كەزدەيسوق قۇبىلىس ەمەس. ادەتتە وتارلىق نەمەسە يدەولوگيالىق قىسىمنان شىققان ەلدەر الدىمەن سوزبەن ەمەس، دىبىسپەن سويلەي باستايدى. سەبەبى دىبىس - ەڭ تىكەلەي جانە ەڭ شىنايى ەستەلىك. ءان مەن كۇي ارقىلى حالىق ءوز تاريحىن، ءوز ىشكى كەڭىستىگىن قايتا سەزىنەدى، - دەيدى زەرتتەۋشىلەر. 

تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن كوپتەگەن ەلدە مۋزىكانىڭ باستى وزگەرىسى - ءوز نەگىزىنە ورالۋى بولدى. بۇرىن حالىق اندەرى مەن جەرگىلىكتى تىلدەگى شىعارمالار «شەكتەۋلى» فورماتتا عانا ورىندالسا، ەندى ۇلتتىق ءتىل - مۋزىكانىڭ نەگىزگى تىلىنە اينالدى.

ۋكراينادا، مىسالى، 2016 -جىلى قابىلدانعان زاڭ بويىنشا، راديوداعى اندەردىڭ كەمىندە %35 ى ۋكراين تىلىندە بولۋى ءتيىس بولدى. بۇل شەشىم مۋزىكالىق نارىققا ايتارلىقتاي اسەر ەتتى. بىرنەشە جىل ىشىندە ۋكراين تىلىندەگى جاڭا ورىنداۋشىلار مەن توپتار كوبەيدى، تىڭدارمان دا وتاندىق كونتەنتكە قايتا بەت بۇردى BBC جازۋىنشا، بۇل تاجىريبە ەگەمەندىك تەك ساياساتتا ەمەس، ەفير مەن تىڭدالىم كەڭىستىگىندە دە ورنىعاتىنىن كورسەتتى.

بالتيا ەلدەرى دە ءوز تىلىندەگى مۋزىكاعا ەرەكشە ءمان بەردى. ەستونيا مەن لاتۆيادا تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن مەكتەپتەر مەن ۋنيۆەرسيتەتتەردە ۇلتتىق اندەر مەن حالىقتىق اسپاپتاردى وقىتۋ مىندەتتى پانگە اينالدى. راديو مەن تەلەارنالاردا ۇلتتىق تىلدەگى كونتەنت كولەمى ارتتى. وسى ارقىلى مۋزىكانىڭ ءوزى مەملەكەتتىك ساياساتتىڭ ءبىر بولىگىنە اينالدى - مادەنيەت ارقىلى تاۋەلسىزدىك نىعايا ءتۇستى.

قازاقستاندا دا ءدال وسى كەزەڭدە ۇلتتىق تىلدەگى مۋزىكا كەڭ ءورىس الدى. 1990 -جىلداردىڭ باسىندا قازاق ەستراداسى مەن ءداستۇرلى مۋزىكا قاتار جانداندى. ءارتۇرلى ۇلتتىق ستيلدەگى انشىلەر مەن توپتار قازاقى اۋەندى زاماناۋي تۇرمەن ۇشتاستىردى. ال دومبىرا مەن قوبىز ءۇنى حالىقتىڭ رۋحاني جاڭعىرۋىنىڭ بەلگىسىنە اينالدى. مەملەكەتتىك تەلەارنالاردا قازاق تىلىندەگى اندەر مەن كۇيلەر تۇراقتى تۇردە بەرىلە باستادى. ەفير كەڭىستىگىنىڭ اشىلۋى ۇلتتىق دىبىستىڭ جاڭا تولقىنىن اكەلدى. اندەر مەن كۇيلەر ەندى تەك ونەر ەمەس، ەركىن ەلدىڭ داۋىسى رەتىندە ەستىلە باستادى دەپ ايتۋعا تولىق نەگىز بار.

ەگەمەندىك - تەك وتكەنگە ورالۋ ەمەس، سونىمەن بىرگە جاڭا دىبىستى ىزدەۋ. كوپ ەلدەردە تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن جاس بۋىن بۇرىنعى ءداستۇردى ساقتاي وتىرىپ، جاڭا مۋزىكالىق ءتىل قالىپتاستىرا باستادى. بۇل - ەركىندىكتىڭ كۇندەلىكتى، زاماناۋي كورىنىسى.

وڭتۇستىك افريكادا، مىسالى، اپارتەيد جۇيەسى قۇلاعان سوڭ (1994 -جىلدان كەيىن) kwaito دەپ اتالاتىن جاڭا جانر پايدا بولدى. ول - افريكالىق ىرعاقتار مەن ەلەكتروندى دىبىستىڭ قوسپاسى. كۆەيتو اندەرى ەركىن ءومىر، قالا مادەنيەتى جانە جاڭا ۇرپاق تۋرالى بولدى. زەرتتەۋشىلەر بۇل جانردى «پوست- اپارتەيد ءداۋىرىنىڭ ءۇنى» دەپ اتايدى. مۋزىكاداعى بۇل باعىت جاستارعا ءوز سەزىمىن، قوعامعا كوزقاراسىن ايتۋعا مۇمكىندىك بەردى.

ال، مىسلاعان UNESCO دەرەگىنشە، تيمور-لەستەدە (شىعىس تيمور) ۇزاق وتارلىق كەزەڭنەن كەيىن تاۋەلسىزدىك (2002 ج. ) ورناعاندا، ەلدىڭ باستى مۋزىكالىق سيمۆولدارى - قارسىلىق اندەرى - حالىقتىڭ بىرلىك رامىزىنە اينالدى. سول اندەر كەيىن ۇلتتىق پوپ- مۋزىكاعا ۇلاستى، ال ورىنداۋشىلار جاڭا تاقىرىپتار - بەيبىتشىلىك، ءبىلىم، بولاشاق تۋرالى اندەردى شىعارا باستادى

مۇنداي ءۇردىس قازاقستاندا دا بايقالدى. 2000 -جىلداردان باستاپ ۇلتتىق دىبىستى جاڭا زامان فورماسىندا ۇسىنعان ورىنداۋشىلار كوبەيدى. مىسالى، دومبىرانى ەلەكتر-گيتارامەن قاتار قويىپ، ءداستۇر مەن روكتى بىرىكتىردى. بۇل توپ 2001 -جىلى حالىقارالىق New York Festivals بايقاۋىندا جۇلدە الدى. كەيىن «تۇران»، «حاسساق»، «الداسپان» سياقتى ەتنو-توپتار دا وسى باعىتتى جالعاستىردى. بۇلار ۇلتتىق مۋزىكانى الەمدىك ساحنا تىلىمەن سويلەتۋدىڭ مىسالى بولدى.

جالپى قارايتىن بولساق، جاڭا زاماننىڭ تاعى ءبىر ەرەكشەلىگى - جەكە شىعارماشىلىق ەركىندىك. بۇرىن كومپوزيتور مەن ورىنداۋشىنى جۇيە انىقتاسا، ەندى ءار مۋزىكانت ءوز جولىن ءوزى تاڭدادى. تاۋەلسىزدىك بۋىنى ءۇشىن مۋزىكا - كاسىبي مىندەت ەمەس، ەركىن ويدىڭ ءتاسىلى. ينتەرنەت پەن الەۋمەتتىك جەلىلەر دە وسى ەركىندىكتى كۇشەيتتى: اركىم ءوز ءۇنىن تىكەلەي جەتكىزە الاتىن بولدى.

تاۋەلسىزدىكپەن بىرگە ەلدىڭ مۋزىكاسى دا تىنىسىن كەڭەيتتى. بۇرىن شەكتەۋلى تاقىرىپتاردا جۇرگەن ورىنداۋشىلار ەندى ەركىن وي ايتىپ، ءوز مادەني تامىرىنا قايتا ۇڭىلە باستادى. بۇل وزگەرىس ءبىر كۇندە ەمەس، ۇرپاق اۋىسقان سايىن بايقالدى: بىرەۋلەر كۇيگە ورالدى، بىرەۋلەر جاڭا دىبىس ىزدەدى، ءبىراق ءبارىنىڭ تۇبىندە - ەركىن ەلدىڭ سەزىمى جاتتى.

مۋزىكا قوعامنىڭ ايناسى دەسەك، وندا ەگەمەندىك - سول ايناعا تۇسكەن جارىق ىسپەتتى. ول بولماسا، قاي باعىتتا دامۋشى ەدىك؟ بالكىم، بۇگىنگى ۇلتتىق مۋزىكا مۇلدە باسقاشا بولار ما ەدى؟

اۆتورى

رۇستەم نۇركەنوۆ

«ايقىن» گازەتى