مەملەكەتتىك دۋما دەپۋتاتى، ءدىن قايراتكەرى شايمەردەن قوسشىعۇل تۋرالى نە بىلەمىز
استانا. KAZINFORM - ۇلت تاريحىندا، اعارتۋ باعىتىنداعى جاڭارۋلار ۇدەرىسىندە ەرەكشە تاعدىرىمەن كورىنەتىن ءبىرتۋار تۇلعا - شايمەردەن قوسشىعۇل. ول وتارشىلدىق قىسىم مەن اباي سىناعان ءدىن-يسلامداعى كۇردەلى جاعدايدا (داعاراداي سالدە، قۇراندى تەرىس وقۋ ت. ب.) قارسىلىق پەن ادالدىقتىڭ رامىزىنە اينالدى. ونىڭ ءومىر جولى بىزگە رۋحتىڭ كۇشى مەن وزبىرلىقتان قايمىقپاۋدى ەسكە سالادى.
وسى ەرەكشە ادامنىڭ عۇمىربايان ىزىمەن ءبىز تاريحتىڭ بەيمالىم بەتتەرىن عانا ەمەس، ەڭ قيىن سىناقتاردى جەڭە الاتىن ۇلت رۋحىن بايىپتايمىز.
شايمەردەن قوسشىعۇل - «ۇمىتىلعان تۇلعالار» قاتارىندا حالقىمەن ۇزاق ۋاقىت قاۋىشا الماعان، ءبىراق قازىرگى قازاقستان تاريحىنان لايىقتى ورنىن الىپ كەلە جاتقان ەسىم. ونىڭ ءومىر جولى مەن كۇرەسى حالىقتىڭ ساناسىنا وتارشىلدىق ساياساتقا قارسى كۇشتىڭ، سەنىمنىڭ، باتىلدىقتىڭ ءرامىزى رەتىندە ەندى.
1874-جىلى دۇنيەگە كەلگەن شايمەردەن اۋىل مولداسىنان ءتىل سىندىرىپ، ءالىپبي ۇيرەنىپ، ودان كەيىن وقۋىن كوكشەتاۋداعى ناۋان حازىرەت مەكتەپ-مەدرەسەسىندە جالعاستىردى. بۇل كەزدە جاس تا العىر بوزبالا ءبىلىمنىڭ ماڭىزىن جانە قوعامعا تيگىزەتىن اسەرىن تۇسىنە باستاعان ەدى. ونىڭ كۇش-جىگەرى مولدالىق ياكي مۇعالىمدىك قىزمەت شەڭبەرىمەن شەكتەلمەدى، ول ءوز زامانىنىڭ مادەني جانە ساياسي قوزعالىسىنىڭ جارقىن وكىلى بولۋعا ۇمتىلدى. ⅩⅩ عاسىردىڭ باسىندا پاتشا بيلىگى وتارشىلدىق ساياساتىن تەرەڭدەتىپ، مۇسىلمان قاۋىمىنا قىسىم كورسەتۋىن كۇشەيتكەندە، شايمەردەن قاتارلاستارىنىڭ الدى بولىپ سەنىمى مەن مادەنيەتىن قورعاۋعا كىرىستى. ول پاتشا يمپەرياسىنىڭ قازاق حالقىنىڭ ءدىني ۇستىندارىن وزگەرتۋ جانە ونى حريستيان ءدىنىن قابىلداتۋعا ماجبۇرلەۋ ارەكەتتەرىنە بەلسەندى قارسى تۇردى. شايمەردەن ويلى، جۇيەلى سوزىمەن، ءىس-ارەكەتىمەن سەنىم مەن مادەني بىرەگەيلىكتى ساقتاۋعا ۇلتىن ىنتالاندىرا ءبىلدى. حالىق ونى ەرەكشە سىيلاپ، «شايكە مولدا» دەپ اتاعان. ول يسلام قۇندىلىقتارىن قورعاۋ جانە ناسيحاتتاۋ ءۇشىن ۇلكەن ساياساتقا باردى. بۇل ناتيجەسىز دە بولمادى.
II مەملەكەتتىك دۋمانىڭ مۇسىلمان فراكسياسىنىڭ دەپۋتاتتارى توبى.
سول جاقتان ساعاندا ءبىرىنشى قاتاردا وتىرعان - ش. قوسشىعۇل.
ول جات ءدىننىڭ زورلىق-زومبىلىعىنا، رەسەي يمپەرياسىنىڭ سىڭارجاقتى اگرارلىق رەفورمالارىنا قارسى تۇرۋدىڭ ءجون-جوباسىن ىزدەدى. شايمەردەن كوزسىز باتىرلىقتان بۇرىن اقىل مەن پاراساتتى العا قويدى. ناۋان حازىرەت ەكەۋى حالىقتى زورلىق-زومبىلىققا يتەرمەلەمەي، بەيبىت جولدى - ايماقتىڭ ءتۇرلى كورنەكتى قايراتكەرىنە تۇسىنىستىك پەن قولداۋدى سۇراپ حاتتار جولدادى. ال رەسمي ۇكىمەت بۇعان جاۋاپ رەتىندە شۇعىل قۋعىن-سۇرگىن ۇيىمداستىرىپ، ءوزىن دە، جاقتاستارىن دا ءتىنتي باستادى. وسىنداي «قىلمىستىق ىزدەستىرۋ» كەزىندە دانا اباي ۇيىنەن شايمەردەن قوسشىعۇلدىڭ «قازاق حالقىنىڭ ار-نامىسى مەن قادىر-قاسيەتى ءۇشىن كۇرەستە كۇش بىرىكتىرۋگە شاقىرعان» حاتى تابىلىپ، بۇل قۇجاتتىق دالەل رەتىندە تىركەلدى.
تەكسەرە كەلگەندە، اباي قۇنانباي ۇلىنا حات جىبەرۋشى كوكشەتاۋ مەشىتىنىڭ جانىنداعى ينتەرنات مۇعالىمى شايمەردەن قوسشىعۇل بولىپ شىقتى. مۇندا قازاق حالقى ءۇشىن اسا قيىن ۋاقىتتا اقىننىڭ حالىق الدىنداعى رۋحاني بەدەلى، وي-پىكىرى ماڭىزدى ەكەنى ايتىلعان. وسى وقيعادان كەيىن ول پاتشا جاندارمەرياسىنىڭ باقىلاۋىنا الىندى. پوليتسيا شاكىرتتەردەن كوكشەتاۋ مەشىتىنىڭ جانىنداعى ينتەرناتتان گەكتوگرافتا باسىلعان جۇزدەگەن اراب تىلىندەگى كىتاپتى، سونداي-اق مۇعالىمنىڭ وزىنەن سەمەي گۋبەرنياسىنداعى ابايعا جىبەرگەن حاتىنىڭ چەگىن تاپتى. حاتتىڭ مازمۇنىن، وندا پاتشا ۇكىمەتىنە قارسى مالىمدەمەنىڭ بار-جوعىن ءبىلۋ ءۇشىن پوليتسيا بەلسەندى ارەكەتكە كىرىسەدى. وسىعان بايلانىستى كوكشەتاۋ مەشىتىنىڭ مولداسى ناۋرىزباي تالاس ۇلى مەن ونىڭ كومەكشىسى شايمەردەن قوسشىعۇل قاماۋعا الىنىپ، ۇستىنەن قىلمىستىق ءىس قوزعالدى. اقىننىڭ دا، مولدانىڭ دا ەسىمى پوليتسيانىڭ قارا تىزىمىنە ەنىپ، ءتىنتۋ جۇرگىزىلۋى - ش. قوسشىعۇلدى جويۋعا باعىتتالعان جوبانىڭ باستاماسى ەدى.
تەكسەرۋدەن سوڭ «مولدا تالاسوۆ پەن مەشىت جانىنداعى ينتەرنات مۇعالىمى قوسشىعۇلوۆ، سونداي-اق باسقا دا مولدالار رەسەيدىڭ وتارلاۋ ساياساتىنا قارسى بولعانى» انىقتالادى. باسقا دا «كىنالار» تىزبەكتەلدى.
ال شىن نەگىزىندە ناۋان حازىرەت پەن شايمەردەن مولدا بوستاندىقتى سۇيەتىن، دەموكراتيالىق قازاق قوعامىن جانە مۇفتيگە باعىناتىن تاۋەلسىز ءدىني ۇيىم قۇرعىسى كەلدى. سوندىقتان قازاق قوعامى قۇرمەتتى ازاماتىنىڭ ءبىرى اباي قۇنانباي ۇلىنا ۇلكەن ءۇمىت ارتتى. پاتشا ۇكىمەتى سانكت- پەتەربوردان اباي اۋىلىنا دەيىن شۇعىل باقىلاۋ ورناتتى. وسىنداي تىرناق استىنان كىر ىزدەۋدىڭ سالدارى ما ەكەن، ۇلى اقىن كوپ كەشىكپەي 59 جاسىندا دۇنيە سالدى...
ىزبارلى جۇيە ءوز دەگەنىن جاسادى: 1903-جىلى ناۋان حازىرەت پەن شايمەردەن يركۋتسك گەنەرال-گۋبەرناتورىنىڭ باقىلاۋىنا - باتىس سىبىرگە جەر اۋدارىلدى. سودان كەيىن ولار ساحا-ياكۋت جەرىنە اۋىستىرىلدى.
بۇل وقيعا ۇلت زيالىلارىن قاتتى تولقىتتى. بولاشاق الاش كوشباسشىسى ءاليحان بوكەيحان مەن كەلەشەك ۇلتتىڭ تۇڭعىش جۋرنالى - «ايقاپتىڭ» باسشىسى مۇحامەتجان سەرالين سياقتى تۇلعالار ولاردى بوساتۋعا بارىن سالدى.
شايمەردەندى تۇتقىنداۋ جانە سىبىرگە ايداۋ ونىڭ كۇرەس جولىندا ۋاقىتشا كەدەرگى بولدى. ءا. بوكەيحانداردىڭ تياناقتى تالاپ حاتتارى، 1905-جىلعى رەسەيدەگى وزگەرىس ونىڭ بوستاندىق پەن تەڭدىك جولىنداعى جىگەرىن نىعايتتى. شايمەردەننىڭ سانكت- پەتەربورداعى شەرۋگە جانە بۇكىلرەسەي مۇسىلماندارى سەزىنە قاتىسۋى - بەلسەندى ازاماتتىق ۇستانىمى مەن جالپى بوستاندىققا دەگەن ۇمتىلىسىنىڭ دالەلى. بۇل - ونى قازاقستان تاريحىنداعى ماڭىزدى تۇلعاعا اينالدىرعان ساياسي قىزمەت. شايمەردەن قوسشىعۇلدىڭ تۇلعاسى وتارشىلدىققا قارسىلىقتىڭ، ازاتتىق جولىنداعى كۇرەستىڭ، ەل مۇراتىنا ادالدىقتىڭ رامىزىنە اينالدى.
1906-جىلدىڭ 15-23-قاڭتارى ارالىعىندا سانكت-پەتەربوردا وتكەن بۇكىلرەسەي مۇسىلماندارىنىڭ ەكىنشى سەزى رەسەي يمپەرياسى 20 ميلليوندىق قاۋىمىنىڭ ساياسي دامۋىنا ايتارلىقتاي اسەر ەتتى. بۇل جيىن مۇسىلمان حالىقتارىن بىرلەستىرەتىن جانە ونىڭ ساياسي وكىلدىگىنە قاتىستى ماڭىزدى ماسەلەلەردى تالقىلايتىن الاڭ بولدى. سەزگە قاتىسۋشىلار ىشىندە شايمەردەن قوسشىعۇل، سالىمگەرەي جانتورين، مۇستافا ورازايەۆ جانە تاعى باسقا كورنەكتى ۇلت وكىلدەرى قۇپيا كوپ نارسەنى تالقىلادى. ويتكەنى مۇنداي ءىس-شارانى وتكىزۋگە بيلىك رەسمي رۇقسات بەرمەدى.
سەزدىڭ نەگىزگى شەشىمدەرىنىڭ ءبىرى - يمپەريانىڭ 16 قالاسىندا فيليالى بار رەسەي مۇسىلماندارى وداعىن قۇرۋ ەدى. بۇل ۇيىم رەسەيدىڭ مۇسىلمان حالىقتارىنىڭ مۇددەسىن قورعاۋعا جانە ولاردىڭ مەملەكەتتىك ىستەردەگى ساياسي مىنبەرىنە اينالۋعا ارنالعان.
بۇل تۋرالى قۇندى مالىمەتتەردى 1906-جىلى ماسكەۋدە م. ءبويوۆيچتىڭ قۇراستىرۋىمەن جارىق كورگەن «مەملەكەتتىك دۋمانىڭ مۇشەلەرى. سۋرەتتەر مەن ءومىرباياندار» جيناعىنان كورۋگە بولادى. مۇندا: «قوسشىعۇلوۆ شايمەردەن - قازاق. كوكشەتاۋدىڭ يمامى. بۇحارادا ءبىلىم العان. قازاقتار اراسىنداعى حالىق سوتىنا ءۇزىلدى- كەسىلدى قارسى. شاريعاتتىڭ جاقتاۋشىسى. مۇشەلىككە سايلانعاننان كەيىن ونىڭ ورىس ءتىلىن بىلمەيتىنى انىقتالىپ، بۇل «مەملەكەتتىك دۋماعا سايلاۋ ەرەجەلەرىنىڭ» 55-بابىنا سايكەس وبلىستىق سايلاۋ كوميسسياسىنىڭ سايلاۋ قورىتىندىلارىن قابىلداماۋعا سەبەپ بولدى. ول اقمولا وبلىسى قازاقتارىنىڭ اتىنان سايلانعان»، دەلىنگەن.
1906-جىلى مەملەكەتتىك دۋماعا سايلاۋ ءوتتى، ناتيجەسىندە شايمەردەن قوسشىعۇل اقمولا وبلىسى قازاقتارىنىڭ مۇددەسىن قورعايتىن دەپۋتات بولىپ سايلاندى. الايدا بەرىلگەن داۋىس سانىنا قاراماستان، رەسمي ورگاندار سايلاۋ ناتيجەلەرىنە داۋ ايتتى. ءبىراق ادىلدىك جەڭىپ، ش. قوسشىعۇل ءبارىبىر دە I مەملەكەتتىك دۋمانىڭ دەپۋتاتى بولىپ تانىلدى.
سانكت-پەتەربور كەزەڭىندە شايمەردەن قوسشىعۇل نيەۆسكي داڭعىلى بويىنداعى «پاريج» قوناق ۇيىندە تۇرادى. مۇندا ول اقىن مىرجاقىپ دۋلات ۇلىمەن، يمپەراتورلىق اسكەري-مەديتسينالىق اكادەميانىڭ ستۋدەنتى سانجار اسفەنديار ۇلىمەن، باسقا دا وزىق ويلى قازاق زيالىلارىمەن كەزدەسەدى. ش. قوسشىعۇل قالامگەر مىرجاقىپ دۋلات ۇلىنىڭ باستاماسىن قولداپ، 1907-جىلى سانكت-پەتەربوردا تاتاردىڭ «ۋلفات» گازەتىنە قوسىمشا بولىپ شىققان قازاقتىڭ «سەركە» گازەتىن قارجىلاندىرادى.
1907-جىلى 6-ساۋىردە قۇرامىندا شايمەردەن قوسشىعۇل بار 36 دەپۋتات مەملەكەتتىك دۋما ءتوراعاسىنا جىبەرىلگەن ۇكىمەتتىڭ زاڭسىز قونىس اۋدارۋ ساياساتىنا قاتىستى قاتاڭ مالىمدەمە جاسايدى. اقمولا كوپەستەرى دەپۋتات شايمەردەن قوسشىعۇلعا كەڭ ءارى جايلى ءۇي تۇرعىزدى. وسى قالادا ونىڭ قامقورلىعىمەن مادەني ورتالىققا اينالعان حالىق كىتاپحاناسى اشىلدى. ش. قوسشىعۇل كىتاپحاناسىندا جەرگىلىكتى زيالى قاۋىم وكىلدەرى، اقىندار، جازۋشىلار، مۋزىكانتتار كەزدەسىپ، مادەني كەشتەر ۇيىمداستىرىلدى. 1917-جىلعى توڭكەرىستەرگە دەيىن ماسكەۋ، قازان، تاشكەنت قالالارىنىڭ ءتۇرلى باسپاحاناسىنان ش. قوسشىعۇل كىتاپحاناسىنا باسپا ونىمدەرى، كىتاپتار، گازەت-جۋرنالدار كەلىپ تۇردى. ولار قالا تۇرعىندارى اراسىندا ۇلكەن سۇرانىسقا يە بولدى.
اقمولانىڭ ايگىلى كوپەسى بايمۇحامەت قوسشىعۇلمەن ءارى تۋىس- باۋىر، ءارى مۇددەلەس بولعان شايمەردەن وسى قالاعا ءجيى كەلىپ تۇرعان ۇلت زيالىلارىمەن قارىم- قاتىناسىن جالعاستىردى. قيىن جىلدارى ش. قوسشىعۇل بەلسەندى ساياسي قىزمەتتەن قول ۇزبەي، ەكى مارتە دەپۋتات بولىپ سايلانىپ، مۇسىلمان حالقىنىڭ مۇددەسىن قورعادى. ول ءدىني اعارتۋشىلىقپەن اينالىسىپ، بالالارعا ساباق تا بەردى. سەنزۋرا «سەركە» گازەتىن ساياسي سەنىمسىز دەپ جاپقاندا، تاتار باسپا ءسوزىن دە ورايلى پايدالاندى.
كوپەس بايمۇحامەت قوسشىعۇل مەن شايمەردەن قوسشىعۇلدىڭ تۋىسقاندىعىن ايتا كەتەيىك.
كەنجەبايدان - ىراي، قۇرمان. قۇرماننان - الشىنباي، ۇسا، مۇسا، قۇلجاباي، مارال (ايگىلى مارال يشان)، ارال. قۇلجابايدان - ەرمەك، قوسشىعۇل، وراز، ناۋرىز. قوسشىعۇلدان - بايمۇحامەت (بايبىشەسىنەن)، قالىش، ءابىش، قۇرىش، مۇستافا، شايمەردەن (كىشى ايەلىنەن). سوندا ايگىلى اقمولا كوپەسى بايمۇحامەت پەن مەملەكەتتىك دۋما دەپۋتاتى شايمەردەن - اعالى-ءىنىلى باۋىر. ءبىراق جاس الشاقتىعى ەداۋىر.
1907 -جىلى شايمەردەن قوسشىعۇل ءاليحان بوكەيحاننىڭ تاپسىرماسىمەن تۇركياعا ارنايى بارىپ، وسى ەلدەگى ۇكىمەت پەن پارلامەنت باسشىلارىمەن كەزدەستى. تۇرىك گازەت- جۋرنالدارىندا قازاق حالقىنىڭ مۇددەسىن قورعاپ، رەسەي پاتشاسى II نيكولايعا ۇندەۋ تاستادى (مىسالى، «ءتاارۋف- م مۋسليمين» جۋرنالى).
اعارتۋعا جانە پايدالى تاجىريبەگە يەك ارتقان قايراتكەر تۋعان اۋىلى بالىقتىدا (قازىرگى ءبىرجان سال اۋدانىندا) العاش ورىس-قازاق مەكتەبىن تۇرعىزىپ، سونداي-اق سۋ قۇبىرىنىڭ سول كەزدەگى جۇيەسى ەسكەرىلگەن قۇدىق ورناتتى. نەمەرەلەرىنىڭ ايتۋىنشا، ول وسى وڭىردە العاشقى مونشانى ءوزى سالعان جانە سالاماتتىلىقتى ناسيحاتتاعان.
ش. قوسشىعۇل بولشيەۆيك وكىمەتىن قالاي قابىلدادى - ول جاعىن تەك بولجاپ قانا ايتا الامىز. جۇبايى ماۋزيرا ەستەلىگىنە قاراعاندا، ول ەشقاشان بالالارى مەن نەمەرەلەرىنە جاڭا ساياسات تۋرالى شەشىلىپ ايتپاعان. ول بالكىم قورقىپ، ولاردى كەلەشەك قيىندىقتان قۇتقاردى. سوعان قاراماستان ونىڭ 1931-جىلى تۇتقىندالۋى سول ۋاقىتتا دا حالقىنىڭ قورعاۋشىسى بولىپ قالعانىن كورسەتەدى. قاماۋعا الىنعاننان كەيىن وگپۋ ونىڭ ءۇيىن ءتىنتىپ، باي كىتاپحاناسىن، سونىڭ ىشىندە التىن پاراقتى كونە قۇران كىتابىن ورتەگەن.
شايكە مولدا ءبىر جىلدان استام ۋاقىت تۇرمەدە وتىردى. اباقتىدان جازعان حاتتارىنىڭ بىرىندە بىلاي دەيدى: «مەن پەتروپاۆلداعى اقتۇرمەدەمىن. ءبىراق قۇداي بەرەدى، بۇل ۇزاققا سوزىلمايدى، مەن ۇيگە قايتامىن. مەن بۇگىن ات ۇستىندەگى، بيلىكتەگى ادامداردان حالىققا ءادىل بولۋدى جانە مەنىڭ وتباسىما قامقورلىق جاساۋدى سۇرايمىن». راسىندا، كوپ كەشىكپەي شايمەردەن قوسشىعۇل بوساتىلدى. ءبىراق ونى ارتىنان ىزدەپ كەلگەن اعاسى مايىتتەر اراسىنان ارەڭ تاۋىپتى...
1917-1919-جىلدارى ش. قوسشىعۇل الاش قوزعالىسىنا بەلسەندى قاتىسىپ، اۆتونوميانى جانە ۇلت ءىسىنىڭ دۇرىس جۇيەلەنۋىن قورعادى. بولشيەۆيكتەر بيلىككە كەلگەندە ونىڭ اعارتۋشىلىق قىزمەتى جاڭا يدەولوگياعا قايشى دەپ تانىلدى. سوندىقتان ول قۋدالاندى.
ش. قوسشىعۇلدىڭ ساياسي سايلاۋالدى تاجىريبەسى بۇگىنگىلەرگە دە ۇلگى بولعانداي. ول باستاپقىدا اقمولا وبلىسى كوكشەتاۋ ۋەزىنىڭ مۇسىلمان قاۋىمى اراسىندا اۋىزشا ۇگىت جۇرگىزەدى. مەشىتتە، جارمەڭكە-بازارلاردا، قۇدايى استا، ءدىندارلار جينالاتىن جەرلەردە سايلاۋشىلارمەن جۇزبە- ءجۇز كەزدەستى. شايمەردەن ءارى شەشەن، ءارى دانەكەر، ءارى قاراپايىم، ءارى مىرزا ازامات ەدى. مۇنداي قاسيەت ونىڭ بەدەلىن كوتەردى. ش. قوسشىعۇل اقمولا وبلىسىنداعى سايلاۋشىلاردىڭ كەڭ قولداۋىنا يە بولىپ قانا قويماي، دۋمانىڭ مۇسىلمان فراكتسياسىندا تانىمال بولدى. شايمەردەن قوسشىعۇل ازەربايجان، تاتار، باشقۇرت، باسقا دا يسلامدى ۇستاناتىن حالىق وكىلدەرىنىڭ فوتوسۋرەتتەرىندە كورنەكى ورىندا وتىرادى. ديپلوماتياسىن جوعارىدا ايتتىق. ءا. بوكەيحاننىڭ قولداۋى مەن كەڭەسىنە سۇيەنىپ، حالىقارالىق بايلانىستار ورناتۋى الاش ەلشىلىگىن تانىتادى. بۇل تۋرالى ەۋروپا باسپا سوزىندە حابارلاندى.
جاسى جاعىنان ول سالىستىرمالى تۇردە الەكەڭە جاقىنىراق بولدى: دۋمانىڭ تاراتىلۋىنا قارسى ۆىبورگ ۇندەۋىنە قول قويىلعان كەزدە ءاليحان – 41 دە، ال شايمەردەن 34 تە ەكەن. جەتى جاس ايىرماشىلىق. رەسەي مەملەكەتتىك تاريح ارحيۆى قورلارىنىڭ دەرەككوزدەرى دۋما ءتوراعاسىنىڭ اتىنا ش. قوسشىعۇلدان (كوشەگۋلوۆ) ورىس تىلىندە جازباشا وتىنىشتەر كەلىپ تۇسكەنىن، ول اۋدارماشى قىزمەتىن پايدالانعانىن راستايدى. شايمەردەننىڭ جازباشا وتىنىشتەرىنىڭ ءستيلىن انىقتاۋ قيىن، ويتكەنى اۋدارما حالىق قالاۋلىسىنىڭ تالاپتارى مازمۇنى مەن ءمانىن ۇستامدى تۇردە جاناما جەتكىزەدى. سونداي-اق قازاق دەپۋتاتىنىڭ كەستەلى ءسوزىن، جۇيەلى ويىن انىقتاۋ وڭاي ەمەس. سەبەبى مۇسىلمانشا نەمەسە سويلەگەن تىلىندە ستەنوگرامما جۇرگىزىلمەگەن.
وگپۋ-نكۆد 1928-جىلى ونى ءۇش جىلعا باس بوستاندىعىنان ايىردى جانە تاعى دا جەر اۋداردى. ول بۇل ازاپتان دا امان كەلەدى.
1932-جىلى ومبى وبلىسى ەسىلكول اۋدانى اقسارى اۋىلىندا نەمەرە اعاسى ەرمەكتىڭ بالاسى كوپەيدىڭ شاڭىراعىندا قايتىس بولادى. زيراتى ەسىلكول اۋدانى مەدۆەجكا سەلوسىنان 8 شاقىرىم جەردە تۇر. وسىعان دەيىن جازىلىپ كەلگەن «اشتىقتا قايتتى» دەگەن دەرەك شىندىققا كەلمەيدى.
كەڭەستىك قايتا قۇرۋ كەزەڭىندە ش. قوسشىعۇلعا قاتىستى ادىلەتسىزدىك تۇزەتىلدى. 1989-جىلى ول كوكشەتاۋ وبلىستىق سوتىنىڭ قاۋلىسىمەن تولىق اقتالدى.
شايمەردەن قوسشىعۇلدىڭ كۇرەسى مەن قىزمەتىنىڭ تاريحى الدە دە مۇقيات زەردەلەۋدى، زەرتتەۋدى، وعان قاتىستى ارحيۆ دەرەكتەرىن تولىق جاريالاۋدى تالاپ ەتەدى. بۇل - ۇلت تاريحىنىڭ ماڭىزدى باعىتى. ونىڭ ⅩⅩ عاسىر باسىنداعى ساياسي ومىرگە قاتىسۋى، قوعامنىڭ دامۋىنا جانە حالقىنىڭ قۇقىن، مۇددەسىن قورعاۋعا قوسقان ۇلەسى ەشقاشان ۇمىتىلماۋعا ءتيىس.
سامات جۇماتاي ۇلى،
ل. ن. گۋميليەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ دوكتورانتى
Egemen Qazaqstan
