مەملەكەتتىك ءتىل قاشان مەكتەپ تىلىنە اينالادى؟

استانا. KAZINFORM - جاقىندا الەۋمەتتىك جەلىلەردە «استاناداعى 66 جەكەمەنشىك مەكتەپتىڭ 5 ەۋى عانا قازاق تىلىندە ءبىلىم بەرەدى. ونىڭ 15 ى ورىس تىلىندە وقىتسا، قالعانى ارالاس تىلدە وقىتاتىن ءبىلىم وشاقتارى» ەكەن دەگەن اقپارات تارادى.

ەلىمىزدە سوڭعى جىلدارى جەكەمەنشىك ارالاس مەكتەپتەر سانى عانا ەمەس، جالپى ءبىلىم بەرەتىن مەملەكەتتىك مەكتەپتەر اراسىندا دا ارالاس مەكتەپتەر سانى ارتقان.

ستاتيستيكا كورسەتكىشتەرىنە ۇڭىلەر بولساق، 2010 -جىلى قازاقستانداعى مەكتەپتەردىڭ 68,5 پايىزى قازاق ءتىلدى بولسا، 2020 -جىلى بۇل كورسەتكىش 51,2 پايىزعا دەيىن تومەندەگەن. سونداي-اق 2016 -جىلى ارالاس مەكتەپتەر سانى 2045 بولسا، سوڭعى التى جىلدا، ياعني 2022 -جىلى ولاردىڭ سانى سانى 2778 گە جەتكەن. بۇل ساندار رەسپۋبليكاداعى ارالاس مەكتەپتەر سانىنىڭ ءوسۋ ديناميكاسىن كورسەتەدى.

ۇلتتىق ستاتيستيكالىق بيۋروسىنىڭ 2023 -جىلعى ەسەبى بويىنشا باس قالا تۇرعىندارىنىڭ %81,09 ى - قازاقتار. ەلوردادا حالىقتىڭ باسىم بولىگى قازاقتار بولا تۇرا، بالالارىن ارالاس مەكتەپكە بەرەتىندەر قاتارى نەگە ارتىپ وتىر؟ جالپى، قالادا قانشا ارالاس مەكتەپ بار؟ وندا وقيتىن بالالاردىڭ قانشاسى قازاق تىلىندە ءبىلىم الادى؟ استانا قالاسى ءبىلىم باسقارماسى جالپى ورتا ءبىلىم بەرۋدىڭ مازمۇنى جانە ادىستەمە ءبولىمىنىڭ باسشىسى اسىل امانكەلديەۆانىڭ ايتۋىنشا، 2023-2024 وقۋ جىلىندا ءبىرىنشى سىنىپقا 28500 بالا قابىلدانسا، ونىڭ 17 مىڭى - قازاق تىلىندە، 11 مىڭى ورىس تىلىندە وقىپ ءجۇر.

- بىزگە قاراستى 104 مەملەكەتتىك مەكتەپتىڭ ىشىندە 35 ى قازاق تىلىندە ءبىلىم بەرسە، 64 ى - ارالاس مەكتەپ. ناقتىلاپ ايتىپ كەتەتىن ءبىر جاعداي، 10-15 جىل بۇرىن تازا ورىس تىلىندە ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتەر سانى 20 عا جۋىق بولاتىن. بىلتىر وقۋ جىلىندا 8 مەكتەپتىڭ 5 ۋىن ارالاس قىلدىق. جاڭا وقۋ جىلىنان باستاپ، قالعان ۇشەۋىن ارالاس مەكتەپكە اينالدىرامىز. مىنە، وسىلاي تازا ورىس تىلىندە ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتەر ىشىنەن قازاق سىنىپتارىن اشىپ جاتىرمىز. بۇل دا ءبىزدىڭ مەملەكەتتىك ءتىلدى دامىتۋدا جاساپ جاتقان جۇمىستارىمىزدىڭ ءبىرى. 104 مەملەكەتتىك مەكتەپتە 146 مىڭنان استام بالا قازاق تىلىندە وقىپ جاتىر، ال ارالاس تىلدە وقىپ جاتقان بالالار سانى - 116 مىڭ. ارالاس مەكتەپتەر سانى كوپ بولعانىمەن، جىلدان جىلعا ارالاس مەكتەپتەردەگى قازاق سىنىپتارىنىڭ ۇلەسى ارتىپ كەلەدى. 2024 -جىلى قازاق سىنىپتارى سانىنىڭ ۇلەس سالماعىن وسىدان ءۇش جىل بۇرىنعىمەن سالىستىراتىن بولساق، سىنىپ سانىن 65 پايىزعا ارتتىردىق، - دەيدى.

دەمەك، استانا قالاسى ءبىلىم باسقارماسى ورىس مەكتەپتەرىن ارالاس مەكتەپكە اينالدىرۋ ارقىلى قازاق سىنىپتارىنىڭ سانىن ارتتىرامىز دەپ ۇمىتتەنەدى. ياعني، «سۋعا كەتكەن، تال قارمايدىنىڭ» كەرى. ولاي دەيتىنىمىز، ارالاس مەكتەپتەردە ءبىلىم بەرەتىن سىنىپتار سانى قانشالىقتى كوپ بولعانىمەن، ولاردىڭ ءبىلىم ساپاسى، وقۋشىلاردىڭ قارىم-قاتىناس ءتىلى تۋرالى ايتىلمايدى. سونىمەن قاتار «ورىس جانە ارالاس مەكتەپتەر سانىن دەموگرافيا ءوزى-اق شەشەدى» دەيتىن تاعى ءبىر «ەسەك دامە» بار. اينالىپ كەلگەندە، قازاق ءتىلىنىڭ ەرتەڭى وسكەلەڭ ۇرپاقتىڭ قازاق مەكتەبىندە وقۋىمەن بايلانىستى ەكەنىن بىلە تۇرسا دا، ولاردىڭ «ۋىزىنا جارىپ، انا تىلىنە قانىعىپ وسۋىنە» جاعداي جاسالمايدى. سوندا دا بولاشاق ۇرپاقتان ءۇمىت ۇزبەي، ماسەلە وزىنەن-ءوزى شەشىلە سالسا دەگەن ارمان باسىم.

اسىل امانكەلديەۆانىڭ ايتۋىنشا، مەملەكەتتىك ءتىلدى دامىتۋ، انا تىلدە سويلەۋ، تىلگە قۇرمەت وتباسىنان باستالادى. ودان كەيىن بالاباقشادا بالالاردىڭ دۇنيەتانىمىنىڭ، سويلەۋ ءتىلىنىڭ قالىپتاسۋىنا ءمان بەرۋ كەرەك.

- سوندىقتان بىلتىردان باستاپ بارلىق بالاباقشادا توپتاستىرۋ كەزىندە توپتاردى تەك قانا مەملەكەتتىك تىلدە اشىپ جاتىرمىز. كەيىن بۇل بالالار مەكتەپكە كەلگەندە، قازاق سىنىبىنىڭ تابالدىرىعىن اتتايدى. وسىلايشا، ءبىز قازاق ءتىلدى ءبىلىم بەرۋ كورسەتكىشتەرىن ارتتىرۋ بويىنشا جۇمىس ىستەپ جاتىرمىز، - دەدى ول.

بۇل كوزقاراس تا «بالاباقشاعا ەندى باراتىن بالالار قازاق توپتاردا تاربيەلەنىپ، كەيىن قازاق مەكتەبىنىڭ تابالدىرىعىن اتتاسا» دەگەن ءۇمىت ۇشقىنى ەكەنىن مويىنداۋ كەرەك.

«AMANAT» پارتياسىنىڭ حاتشىسى شولپان كارينوۆانىڭ ايتۋىنشا، قازىر قوعام، الەم تەز وزگەرىپ جاتىر. بۇگىندە مەكتەپتە، باسقا دا وقۋ ورىندارىندا وقىپ جاتقانداردىڭ 70 پايىزى قازاق تىلىندە ءبىلىم الادى. سوندىقتان قازاق ءتىلىن ءبىلۋ ۇلكەن قاجەتتىلىك بولۋى كەرەك. قاجەتتىلىك بار كەزدە ءتىل ورنىعادى. نەگىزى، وقىتۋ ءتىلى دەگەن شارتتى دۇنيە. مەكتەپتىڭ قازاقشا نەمەسە ارالاس، ءتىپتى ءورىستىلدى بولۋى دەگەن دە شارتتى كورسەتكىش.

- ۋاقىت وتە كەلە وقىتۋ ءتىلى دەگەن جوعالىپ كەتۋگە ءتيىس. قوعام ەۆوليۋتسيالىق جولمەن سوعان كەلە جاتىر. قازىرگى جاعدايعا قاراعاندا، بۇل پروتسەسس جاقىنداي تۇسەدى. ويتكەنى ادامعا ءتىل، ءبىلىم نە ءۇشىن كەرەك، ەكەۋى دە ادامعا جاقسى ءومىر ءۇشىن كەرەك قۇرال. سوعان سايكەس، ادامدار ءوزىنىڭ دامۋىن جەتىلدىرىپ جاتىر.

ءبىراق قازاق ءتىلىنىڭ قاجەتتىلىگىن مەملەكەتتىك ءتىل رەتىندە ۇنەمى كوتەرىپ وتىرۋىمىز كەرەك. مەكتەپتىڭ ىشىندە ءتىلدىڭ قاجەتتىلىگىن جاسايتىن ورتا بولۋى قاجەت. مەملەكەتتىك تۇرعىدا ءاربىر ادامنىڭ، ازاماتتىڭ، مەكتەپ ديرەكتورىنىڭ قازاقستاندىق ۇستانىمى بولۋى كەرەك. مىسالى، وقۋشىلار قازاق تاريحىن، قازاق ادەبيەتىن، قازاق ءتىلىن، قازاقستان گەوگرافياسىن قازاقشا وقۋى مۇمكىن. ويتكەنى تاريحتى ءار مەملەكەت وزىنە قاجەتتى جاعىنان كورسەتەدى. قازاقستاننىڭ قوعامى ءوزىمىزدىڭ مەملەكەتتىلىگىمىز ءۇشىن تاريحتى، گەوگرافيانى قازاقشا ءبىلۋىمىز كەرەك. قازاقستاندىق ۇستانىممەن وقىپ- ۇيرەنۋىمىز كەرەك.

ال ءبىلىم سالاسىندا تاربيە جۇمىسىنىڭ بارلىعى قازاق تىلىندە بولۋعا ءتيىس. سونداي-اق ەجەلدەن قازاقتىڭ دۇنيەتانىمىندا «جەتى جۇرتتىڭ ءتىلىن ءبىل، جەتى ءتۇرلى ءبىلىم ءبىل» دەگەن ۇستانىم قالىپتاسقان. سوندىقتان ءتىل ءبىلۋدى قاۋىپتى دەۋگە كەلمەس، - دەيدى شولپان كارينوۆا.

ءيا، كوپ ءتىل بىلگەننىڭ ارتىقشىلىعى مول ەكەنى داۋسىز. دەسەك تە، الدىمەن ۇلتتىق بولمىس، ۋىزىنا جارىپ، قازاقى قالىپتى بويىنا ءسىڭىرىپ وسكەن ۇرپاق ءۇشىن الاڭداماۋعا بولار ەدى. الايدا بۇگىنگى قازاق بالاسىنىڭ ءبىرقاتارىنىڭ ءتىلى قازاقشا شىقپاي جاتقاندىقتان، ۇرپاق ءۇشىن الاڭكوڭىل بولارىمىز حاق.

- مەن مەكتەپتەردى اشۋ كەزىندەگى وقىتۋ ءتىلى دەگەن فورمالدى دۇنيەگە بارماۋ كەرەك دەپ ەسەپتەيمىن. جەكەمەنشىك مەكتەپتەردىڭ جاقسى جاعىن ايتقىم كەلەدى. ولارداعى جاقسى تەندەنتسيا قوعامنىڭ سۇرانىسىنا تەز جاۋاپ بەرىپ جاتىر. جىلدام وزگەرۋدە. مەملەكەتتىك مەكتەپتەر جىلدام وزگەرە الماي وتىر. مىسالى، سوڭعى كەزدە اشىلعان بيل، نزم سەكىلدى مەكتەپتەردە وقىتۋ ءتىلى شارتتى تۇردە كورسەتىلگەن.

ويتكەنى جارتى ساباق اعىلشىنشا، جارتىسى قازاق تىلىندە، كەيبىرى ورىس تىلىندە وتكىزىلىپ جاتىر. بالالار ءۇش ءتىلدى دە مەڭگەرىپ، جاقسى ورتا قالىپتاسىپ قالدى. بىزدە ۇشتىلدىلىككە دەگەن كەرى كوزقاراس بار. ول دۇرىس ەمەس. اتاپ ايتار بولسام، اعىلشىن تىلىندە سيفرلىق دۇنيەلەرگە ارنالعان اقپارات، ماتەريال، اسىرەسە جاراتىلىستانۋ، ماتەماتيكالىق باعىتتا پايدالاناتىن وقۋلىق وتە كوپ. بالا اعىلشىن تىلىندە العان بىلىمدەرىن قازاقشا دا پايدالانا بەرەدى. مەنىڭ ويىمشا، ناقتى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنە كوشۋ ارقىلى نەعۇرلىم ءبىلىمنىڭ كوزىن اشۋىمىز كەرەك. وقىتۋ ءتىلى دەگەن شارۋا كەڭەس ۇكىمەتىنىڭ ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنەن شىعا الماي جاتقان ءۇردىس. قازىر قوعام اشىق، الەم اشىق. مەنىڭشە، وقىتۋ ءتىلى كەز كەلگەن ءتىلدى يگەرۋگە كەدەرگى ەمەس. ول - تاربيەگە قاتىستى شارۋا، - دەدى شولپان كارينوۆا.

«ارالاس مەكتەپ - وتارلىق ساياساتتىڭ كلاسسيكالىق ءتۇرى» دەپ پروفەسسور مەكەمتاس مىرزاحمەت ۇلىنىڭ ايتقانىن ەسكەرسەك، قازىرگى ارالاس مەكتەپتەر سانىنىڭ ارتۋى جاعىمدى قۇبىلىس ەمەس. مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ مەكتەپ تىلىنە اينالۋى ءۇشىن عاسىردان استام ۋاقىت بۇرىن قازاق بالاسىنىڭ انا تىلىندە ءبىلىم الۋى ءۇشىن جانكەشتىلىكپەن عاسىرلارعا تاتيتىن وقۋلىقتار جازىپ كەتكەن الاش ارىستارىنىڭ تاباندى ەڭبەگىندەي كۇرەس كەرەك.

- بۇگىندە استانا مەكتەپتەرىندە 263 مىڭعا جۋىق وقۋشى بولسا، ولاردىڭ 40 مىڭى جەكەمەنشىك مەكتەپتەردە وقىپ جاتىر. قالا بويىنشا 174 جالپى ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپ بار. ونىڭ جەتەۋى رەسپۋبليكالىق ماڭىزداعى مەكتەپ، ول رەسپۋبليكالىق بولعاندىقتان مينيسترلىككە قارايدى. جەكەمەنشىك مەكتەپتەردىڭ ءبىلىم بەرۋ قىزمەتىنە ليتسەنزيانى وقۋ- اعارتۋ مينيسترىلىگى جانىنداعى ءبىلىم سالاسىندا ساپانى قامتاماسىز ەتۋ كوميتەتى بەرەدى. سونىمەن قاتار جەكەمەنشىك مەكتەپتەر مينيسترلىك جانىنداعى قارجى ورتالىعىنان جان باسىنا مەملەكەتتىك تاپسىرىس شەڭبەرىندە قارجىلاندىرۋ الادى. سوندىقتان قانداي دا ءبىر جەكەمەنشىك مەكتەپتىڭ ءبىلىم بەرۋ ۇردىسىنە ءبىلىم باسقارماسى ارالاسپايدى. ول جەكە كاسىپكەر، جەكە ادامنىڭ بيزنەسى، سوندىقتان بارلىق وقۋ تاربيە ءۇردىسىن باقىلاۋ - وقۋ- اعارتۋ مينيسترلىگى جانىنداعى ءبىلىم سالاسىندا ساپانى قامتاماسىز ەتۋ كوميتەتىنىڭ قۇزىرەتىندە، - دەدى اسىل امانكەلديەۆا.

ەگەر جەكەمەنشىك مەكتەپتەر مەملەكەتتىك تاپسىرىس شەڭبەرىندە قارجىلاندىرۋ الاتىن بولسا، وقۋ ءتىلىن مەملەكەتتىك ءتىل نەگىزىندە ايقىنداۋىنا قۇزىرەتى جەتۋى كەرەك ەمەس پە؟ وقۋ- اعارتۋ مينيسترلىگى مەملەكەتتىڭ ءبىلىم سالاسىنداعى ساياساتتى ايقىنداي وتىرىپ، جەكەمەنشىك مەكتەپتەر باسشىلىعىنىڭ مەملەكەتتىك تىلدەگى سىنىپتار سانىن ارتتىرۋىنا جانە اتا-انالارعا بالاسىن مەملەكەتتىك تىلدە وقىتۋىنا بەلگىلى ءبىر دارەجەدە ىقپال ەتۋىنە بولاتىن شىعار. وقۋ-اعارتۋ مينيسترلىگى ورتا ءبىلىم بەرۋ كوميتەتىنىڭ ءتوراعاسى قانىبەك جۇماشەۆ بۇل ماسەلەگە وراي:

«ءار ءوڭىردىڭ دامۋ جوسپارى بولادى. سول جەردە ناقتى قادامدارى قارالادى. مينيسترلىك جالپى ءبىلىم سالاسىنداعى ساياساتتى ايقىندايدى»، - دەپ قىسقا قايىردى.

بۇعان دەيىن دە «بىرىنشىدەن، ەلىمىزدە ارالاس مەكتەپتەرىنىڭ سانى كوپ بولعانىمەن، ونداعى قازاقشا ءبىلىم بەرەتىن سىنىپتار سانى مول. ەكىنشىدەن، اتا-انالار بالالارىن قاي تىلدە وقىتقىسى كەلەدى وزدەرى تاڭدايدى. بۇل اتا-انالاردىڭ كونستيتۋتسيالىق قۇقىعى» دەگەندى تالاي ەستىپ كەلەمىز. تۇسىنگەنىمىز، مينيسترلىك ارالاس مەكتەپتەردىڭ سانىنىڭ وسۋىنە الاڭدامايتىن سياقتى.

دەگەنمەن ماماندار «2016 -جىلعا دەيىن قازاق مەكتەپتەرىنىڭ سانى ارتىپ، بالاسىن قازاق تىلىندە وقىتاتىن وزگە ۇلت وكىلدەرىنىڭ قاتارى كوبەيىپ كەلە جاتقان ەدى»، - دەيدى. تاريح ءپانى مۇعالىمى ءومىر شىنىبەك ۇلىنىڭ ايتۋىنشا، 2017 -جىلعا دەيىن قازاق سىنىپتارىنا ورىس، وزبەك، تۇرىك جانە باسقا دا ۇلت وكىلدەرى بالالارىن بەرە باستاعان. ءبىراق 2017 -جىلدان باستاپ، جاعداي كۇرت وزگەرگەن.

- مەن ارالاس مەكتەپتە جۇمىس ىستەيمىن. 2017 -جىلعا دەيىن قازاق ءتىلىن ۇيرەنۋگە قۇلشىنىس بار ەدى. ەرلان ساعاديەۆ مينيستر بولىپ تۇرعاندا «ۇشتىلدىلىك» دەگەن شىقتى. سول «ۇشتىلدىلىك» دەگەن باستاما قازاق تىلىنە سوققى بولىپ ءتيدى. سودان كەيىن اتا-انالار بالالارىن قايتادان ورىس سىنىپتارىنا بەرە باستادى. قازىر بۇل - ۇلكەن پروبلەما. ءوزىم شىمكەنت قالاسىنىڭ 99,9 پايىزى قازاق ءنۇرسات دەگەن اۋدانىندا تۇرامىن. اۋلاعا شىقسام، ورىسشا سويلەپ جۇرگەن بالالار، الاڭدايسىڭ. كەيىنگى كەزدەرى ارالاس مەكتەپتەردىڭ كوبەيىپ بارا جاتقانى سونىڭ سالدارى دەپ ويلايمىن، - دەدى ول.

ارينە، بۇل ماسەلەنىڭ ءتۇرلى قىرى مەن سەبەبى بولۋى مۇمكىن. بالكىم، ول اتا-انالاردىڭ تانىم- تۇسىنىگىنە دە بايلانىستى بولار. ءتيىستى سالاعا جاۋاپتى مەكەمە باسشىلارىنىڭ تالابى دا ءوز ءرولىن ويناۋى مۇمكىن. ناقتى جاۋاپ بەرۋ قيىن. ءبىر بىلەرىمىز، ارالاس مەكتەپتەردەگى مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ وقىتىلۋ دەڭگەيىنە كۇمان باسىم.

تىلەكگۇل ەسداۋلەت

aikyn.kz