مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ ۇكىمەتتىڭ كەڭەيتىلگەن وتىرىسىندا سويلەگەن ءسوزى
بۇگىن استانادا پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ قاتىسۋىمەن ۇكىمەتتىڭ كەڭەيتىلگەن وتىرىسى ءوتتى. القالى جيىندا مەملەكەت باسشىسىنىڭ سويلەگەن ءسوزى اقوردانىڭ رەسمي سايتىنا جاريالاندى.

قۇرمەتتى كەڭەسكە قاتىسۋشىلار!
بۇگىن ءبىز ۇكىمەتتىڭ كەڭەيتىلگەن وتىرىسىندا وتە وزەكتى ماسەلەلەرگە توقتالامىز. سەبەپ - بارىمىزگە بەلگىلى. قازىر دۇنيە ءجۇزى تۇبەگەيلى وزگەرىسكە ۇشىراپ جاتىر. جاھاندىق ۇدەرىستەر، ەڭ الدىمەن، ەلىمىزدىڭ ەكونوميكالىق احۋالىنا اسەرىن تيگىزەتىنى انىق.
جاپپاي سيفرلاندىرۋ ءداۋىرى، ياعني جاڭا تەحنولوگيالىق كەزەڭ باستالدى. كۇللى الەم مۇلدەم باسقا جاعدايدا ءومىر سۇرەدى. ءبىز سوعان مىندەتتى تۇردە دايىن بولۋىمىز كەرەك. جاڭا تەحنولوگيالىق احۋالعا ساقاداي ساي تۇرۋىمىز قاجەت. بۇل - ەلىمىزدىڭ باسەكەگە قابىلەتىن ارتتىرىپ، تۇراقتى دامۋىنا جول اشاتىن اسا ماڭىزدى فاكتور.
ۇكىمەت پەن اكىمدەردىڭ جۇمىسى قانشالىقتى ءتيىمدى ەكەنىن الدىمەن ەكونوميكانىڭ دامۋ كورسەتكىشتەرى مەن ازاماتتاردىڭ تۇرمىس ساپاسىنا قاراي باعالايمىز. وسى جۇمىستىڭ ناتيجەسى بىلتىر قانداي بولدى؟ نەگىزگى مىندەتتەر ورىندالدى ما؟ بۇگىن وسى سۇراقتارعا توقتالامىز جانە جاقىن ارادا شەشىمىن تابۋعا ءتيىس وزەكتى ماسەلەلەردى تالقىلايمىز.
قۇرمەتتى مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەر!
سىرتتاعى احۋال كۇردەلى بولسا دا، ەلىمىزدە جاقسى ناتيجەلەر بار. ەل ەكونوميكاسى ءوسىپ جاتىر. ءبىراق شەشىمىن تاپپاعان تۇيتكىلدەر ءالى دە كوپ.
قازىرگى تاڭداعى باستى ماسەلە مىناداي.
الەم ەكونوميكاسىندا بولىپ جاتقان تاريفتىك تارتىستار مەن سانكتسيالىق تەكەتىرەستەر قالىپتى جاعدايعا اينالدى. بۇل ۇدەرىستىڭ سالدارى جويقىن بولۋى مۇمكىن.
كليماتقا بايلانىستى ۇستانىمدار دا ۇلكەن وزگەرىسكە ۇشىرايتىن بولدى. مۇنداي جاعدايدا «جاسىل ەنەرگەتيكانى» دامىتۋ تاسىلدەرىن قايتا قاراۋعا تۋرا كەلەدى. ءبىر جاعىنان، ءداستۇرلى قۋات كوزدەرىنە دەگەن سۇرانىس ساقتالادى. ەكىنشى جاعىنان، بۇل مۇناي، گاز جانە كومىر باعاسىنىڭ تۇراقسىزدىعىنا اكەپ سوقتىرادى.
قارجى سالاسىندا كريپتوۆاليۋتالار مەن باسقا دا سيفرلىق اكتيۆتەر كەڭىنەن قولدانىلا باستادى.
جاساندى ينتەللەكتىنى دامىتۋ الدىڭعى قاتارعا شىقتى، سوعان بايلانىستى تەحنولوگياسى دامىعان الىپ ەلدەر اراسىندا باسەكە قىزا تۇسپەك. جاڭا ءداۋىردىڭ سىن-قاتەرلەرى از ەمەس. ونى ەڭسەرۋ ءۇشىن بىزگە ءتيىستى ستراتەگيا كەرەك.
مەن رەفورمالاردىڭ ناقتى باعىتى مەن ونى جۇزەگە اسىرۋ جولدارى تۋرالى وسىعان دەيىن دە ايتتىم. ۇكىمەت ەل ەكونوميكاسىن تۇرالاپ قالۋدان ساقتاپ، ورنىقتى دامۋدى قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن كۇردەلى شەشىمدەر قابىلداۋى كەرەك جانە ەڭ باستىسى سول شەشىمدەردى ىسكە اسىرۋعا ءتيىس.
بۇل - جوعارى بىلىكتى ءارى جاۋاپكەرشىلىك الۋعا دايىن مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەردىڭ قولىنان كەلەتىن جۇمىس. الەمدىك تاجىريبەگە قاراساق، مەملەكەتتىك اپپاراتتىڭ تيىمدىلىگى وسىنداي كۇردەلى كەزەڭدەردە ايقىن كورىنەدى.
ۇكىمەت قانشالىقتى قيىن بولسا دا، جاپپاي ۇنەمدەۋگە كوشىپ، بيۋجەت قارجىسىن تەك قانا اسا وزەكتى ماسەلەلەردى شەشۋگە جۇمساۋى كەرەك. كورپەگە قاراي كوسىلەتىن ۋاقىت كەلدى. ورىنسىز شىعىندى توقتاتىپ، اياعىمىزدى تارتىپ باسۋ قاجەت.
ەندى ۇكىمەتتىڭ جانە باسقا دا قۇزىرلى ورگانداردىڭ جاقىن اراداعى نەگىزگى مىندەتتەرىنە توقتالسام.
ءبىرىنشى. ەكونوميكانى ءارتاراپتاندىرۋ. بىلتىر وڭدەۋ ونەركاسىبى سالاسىندا 180 ينۆەستيتسيالىق جوبا جۇزەگە اسىرىلدى. جوبالاردىڭ جالپى قۇنى - 1,3 تريلليون تەڭگە. سونىڭ ناتيجەسىندە وسى سالاداعى ءوسىم 6 پايىزعا جۋىقتادى. بۇل - سوڭعى ون جىلداعى ەڭ جوعارى كورسەتكىش. وسى جاقسى ءۇردىستى ءبىرجولا ورنىقتىرىپ، ساقتاپ قالۋ كەرەك.
تاعى ءبىر اسا ماڭىزدى ماسەلە - ەكونوميكاعا ينۆەستيتسيا تارتۋ. ب ۇ ۇ مالىمەتتەرىنە سايكەس، قازاقستان بۇل كورسەتكىش بويىنشا ايتارلىقتاي تابىسقا قول جەتكىزگەن. دەگەنمەن توقمەيىلسۋگە نەگىز جوق.
ينۆەستورلاردىڭ ماسەلەسىن شۇعىل شەشۋ ءۇشىن ينۆەستيتسيا شتابى قۇرىلدى. سونىڭ ارقاسىندا بيۋروكراتيالىق كەدەرگىلەر مەن قۇقىقتىق قاراما-قايشىلىقتار جويىلىپ، كەيبىر جوبالاردى تەزىرەك جۇزەگە اسىرۋعا جول اشىلدى. الايدا باستى ماقسات - «جەكەلەگەن» پروبلەمالاردى عانا شەشپەي، ەلدەگى تۇتاس ينۆەستيتسيالىق احۋالدى جاقسارتۋ.
ينۆەستيتسيالىق جوبالاردى ازىرلەۋ بارىسىندا ۆەدومستۆوارالىق ۇيلەستىرۋگە ءالى دە كوپ ۋاقىت كەتەدى. ۇكىمەت باسى ارتىق بيۋروكراتيادان ارىلىپ، جەدەل جۇمىس ىستەۋى كەرەك.
مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەردىڭ قۇلىقسىزدىعى جانە جاۋاپكەرشىلىك الۋدان تايسالۋى كەلىسۋ راسىمدەرى مەن شەشىم قابىلداۋدىڭ تىم ۇزاققا سوزىلۋىنا سەبەپ بولىپ وتىر. مۇنى اشىق ايتقان ابزال.
ۇكىمەت ينۆەستيتسيا سالاسىنداعى جۇمىستى كۇشەيتۋى قاجەت. باسقا جول جوق. ايتپەسە، ينۆەستيتسيا نارىعىندا باسەكە قىزىپ تۇرعان كەزەڭدە زامان اعىمىنان كەش قالامىز. بىزگە ساپالى ينۆەستيتسيا قاجەت ەكەنى انىق. وزىق تەحنولوگياعا نەگىزدەلگەن جانە سىرتقى نارىققا ارنالعان جوبالاردى ادەتتە شەتەل ينۆەستورلارى ۇسىنادى. بىلتىرعى 9 ايدا ەلىمىزگە 12,7 ميلليارد دوللار تىكەلەي شەتەل ينۆەستيتسياسى تارتىلدى. كورسەتكىشكە كوڭىل تولعانىمەن، بۇل 2023-جىلدىڭ ەسەپتى كەزەڭىمەن سالىستىرعاندا 36 پايىزعا كەم.
اقتوبە، الماتى، اتىراۋ، شىعىس قازاقستان، جامبىل، پاۆلودار، سولتۇستىك قازاقستان وبلىستارىندا جانە الماتى قالاسىندا تىكەلەي شەتەل ينۆەستيتسياسىن تارتۋ قارقىنى تومەندەگەن. ال جەكە ينۆەستيتسيانىڭ ازايۋى بيۋجەت ەسەبىنەن وتەلىپ جاتىر. ءبىراق بۇگىن عانا دامۋ بيۋجەتى شەكتەۋلى ەكەنى ايتىلدى. ول ىشكى جالپى ءونىم كولەمىنىڭ نەبارى 8 پايىزىن قۇرايدى. ينۆەستيتسيالىق جوبالاردى بيۋجەت ەسەبىنەن وتەۋ تەك قىسقا مەرزىمدىك ناتيجە بەرە الادى. ءبىز مۇنى ءتۇسىنۋىمىز كەرەك.
قازىر بيۋجەت تاپشىلىعى بار ەكەنىن بىلەسىزدەر. سوندىقتان ساپالى ينۆەستيتسيا اكەلەتىن جاۋاپكەرشىلىگى جوعارى ينۆەستورلارعا قوسىمشا جەڭىلدىكتەر بەرۋ ماسەلەسىن قاراستىرعان ءجون. مۇنداي ساياسات مەنىڭ ەل ەكونوميكاسىن ىرىقتاندىرۋ تۋرالى ستراتەگياما تولىق ساي كەلەدى. بۇل - ماڭىزدى ءسات.
ۇكىمەت ينۆەستوردى ىزدەۋگە، قولداۋعا جانە قورعاۋعا قاتىستى جۇمىستىڭ ءبارىن جۇيەلى جۇرگىزەتىن ءبىرتۇتاس ەكوجۇيە قۇرۋى قاجەت. بۇل جۇمىس بارلىق دەڭگەيدە، ياعني ايماقتا، ورتالىقتا جانە شەتەلدە بىردەي اتقارىلۋى كەرەك. وسى ورايدا شەتەلدىك جانە وتاندىق ينۆەستورلارعا قاتىستى ۇستانىم بىردەي بولۋى قاجەت. مەملەكەتتىڭ قولداۋىنا يە بولعان كومپانيالارعا ءتيىستى تالاپ قويىلۋى كەرەك. ولار جۇمىس ورىندارىن ساقتاۋعا، ءوندىرىستى جاڭعىرتۋعا ءتيىس. سونىمەن بىرگە ەكولوگيا تالاپتارىن مۇلتىكسىز ورىنداۋعا مىندەتتى.
ءىرى ونەركاسىپ جوبالارىن ىسكە قوسۋ جۇمىستارى باياۋ ءجۇرىپ جاتىر. مۇنى كەزىندە ەلدەن زاڭسىز شىعارىلعان اكتيۆتەردى قازىناعا قايتارۋ ىسىمەن قاتار جۇرگىزۋ قاجەت. مەن بۇل جونىندە ءىرى بيزنەس وكىلدەرىمەن كەزدەسۋلەردە ايتقانمىن. قازاقستاندا ورتا بۋىنعا جاتاتىن كوشباسشى كومپانيالار شوعىرىن قالىپتاستىرۋ مىندەتى ءالى دە وزەكتى. ۇكىمەت بيىلعى ماۋسىم ايىنىڭ سوڭىنا دەيىن كەلەشەگى زور ءاربىر ورتا كاسىپورىننىڭ جۇمىس جوسپارىن ازىرلەۋگە ءتيىس. ەلىمىزدىڭ سيرەك كەزدەسەتىن مەتال كەنىشىن، سونىڭ ىشىندە الەمدە سۇرانىس ارتىپ كەلە جاتقان ءليتييدى ءوندىرۋ مەن وڭدەۋ الەۋەتى وتە ۇلكەن. بۇگىن پرەمەر- مينيستر بايانداماسىندا وسىنداي 17 كەن ورنىنىڭ اشىلعانىن ايتتى. دەمەك ءبىز وسى سالاعا ينۆەستيتسيا مەن وزىق تەحنولوگيالاردى تارتۋىمىز قاجەت. بۇل رەتتە شەتەلدىك ينۆەستورلارعا دا، وتاندىق بيزنەسمەندەرگە دە باسىمدىق بەرگەن ءجون.
قازاقستان نارىعىنا گەولوگيالىق بارلاۋمەن اينالىساتىن ءىرى شەتەلدىك كومپانيالار كەلدى. جەر قويناۋىن پايدالانۋ قۇقىعىن اشىق ءارى قاراپايىم تارتىپپەن بولەتىن ءبىرىڭعاي پلاتفورما ىسكە قوسىلدى. پارلامەنت سەسسياسىنىڭ سوڭىنا دەيىن بۇل جۇمىستىڭ زاڭنامالىق نەگىزىن قامتاماسىز ەتۋ كەرەك. جەر قويناۋىن پايدالانۋ سالاسىنداعى رەفورما ەش كەدەرگىگە قاراماستان جالعاسۋعا ءتيىس. بۇل - پرينتسيپتى ۇستانىم. ۇكىمەت مۇنى قاتاڭ تۇردە ساقتاۋى قاجەت.
ءىرى كەن ورىندارىنىڭ ءونىمىن ءبولۋ جونىندەگى كەلىسىمدى ىسكە اسىرۋ ناتيجەسىندە قازاقستان جاھاندىق نارىققا قۋات كوزىن سەنىمدى جەتكىزۋشىگە اينالدى. بۇل جوبالار ەلىمىزدىڭ الەۋمەتتىك- ەكونوميكالىق دامۋىنا ايتارلىقتاي ۇلەس قوسادى. سونىمەن قاتار قوماقتى ينۆەستيتسيالار ۇزاقمەرزىمدى جوسپارلاۋدى تالاپ ەتەدى. سوندىقتان ۇكىمەت ءونىمدى ءبولۋ جونىندەگى كەلىسىمدەردى ەلىمىزگە اناعۇرلىم ءتيىمدى ءارى جاڭا شارتتارمەن ۇزارتۋ ءۇشىن كەلىسسوزدەردى جانداندىرۋى قاجەت.
بۇدان بولەك، يگەرىلۋى تەحنولوگيالىق تۇرعىدان كۇردەلى ءبىرقاتار مۇناي كەن ورىندارىن، سونداي-اق ايتارلىقتاي قورى بار تاقتاتاس مۇناي كەنىشتەرىن ەكونوميكالىق اينالىمعا ەنگىزگەن ءجون. مۇنداي جوبالاردىڭ كوممەرتسيالىق تارتىمدىلىعىن ارتتىرۋ ءۇشىن ۇكىمەت مەملەكەتتىك قولداۋ شارالارىن قاراستىرۋى كەرەك.
تاعى دا قايتالاپ ايتامىن: قازىرگى جاڭا گەوساياسي جانە ەكونوميكالىق جاعدايدا يندۋسترياعا بولسىن، اۋىل شارۋاشىلىعىنا بولسىن، جالپى ەل ەكونوميكاسىنا جەكە ينۆەستيتسيا تارتۋ - ۇكىمەتتىڭ باستى مىندەتى. بۇل ستراتەگيا ەلىمىزدىڭ ۇزاق مەرزىمگە ارنالعان ۇلتتىق مۇددەسىنە ساي كەلەدى. سوندىقتان مۇندا وتانشىلدىقتى جەلەۋ ەتكەن جالعان ۇراندار ورىنسىز دەپ كۇمانسىز ايتۋعا بولادى. سوندا عانا قازاقستان ءوز ەكونوميكاسىنا قوسىمشا ينۆەستيتسيا تارتادى، رەسۋرستىق الەۋەتىن ارتتىرادى، جاڭا وندىرىستىك كاسىپورىنداردىڭ پايدا بولۋىنا جاعداي جاسايدى. قوعام مەنىڭ ۇستانىمىمدى ءبىلسىن دەپ مۇنى ادەيى ايتىپ وتىرمىن.
بىلتىر ەنەرگەتيكالىق جانە كوممۋنالدىق ينفراقۇرىلىمدى جاڭعىرتۋعا ارنالعان ۇلتتىق جوبا قابىلداندى. بۇل جوبا اياسىندا ونەركاسىپ سالاسىن دامىتۋ ءۇشىن جاڭا ونىمدەر شىعارۋ دا قولعا الىنباق. وتاندىق كاسىپورىندار نەگىزگى سۇرانىستىڭ 40 پايىزىن عانا وتەي الادى. ۇكىمەت جەرگىلىكتى زاۋىتتارمەن وفتەيك- كەلىسىم جاساۋ ارقىلى قۇرال-جابدىق ءوندىرىسىن جولعا قويۋعا ءتيىس.
الەم قازاقستانعا زور سەنىم ارتادى، ءبىزدى «ورتا دەرجاۆا» رەتىندە تانيدى. الايدا بۇل جوعارى مارتەبە تەك سىرتقى ساياساتتاعى ناقتى ناتيجەلەرمەن عانا ەمەس، ەكونوميكا، ينۆەستيتسيا، عىلىم جانە تەحنولوگيا سالالارىنداعى جەتىستىكتەرمەن دە بەكىتىلۋگە ءتيىس.
قازىرگى گەوساياسي جاعداي كورشىلەرمەن، اتاپ ايتقاندا، ورتالىق ازيا جانە ە ا ە و ەلدەرىمەن ىنتىماقتاستىقتى جاڭا دەڭگەيگە كوتەرۋدى قاجەت ەتەدى. بۇل ايماقتىڭ باسەكەگە قابىلەتىن كۇشەيتەدى. ۇكىمەت ونەركاسىپ، كولىك جانە لوگيستيكا، IT سەكتور، اگروونەركاسىپ كەشەنى جانە باسقا دا سالالارداعى ءوزارا ءتيىمدى بايلانىستار بويىنشا ناقتى شارالار ازىرلەۋى كەرەك.
بۇدان بولەك، قىتاي، رەسەي، ا ق ش، ە و، تاياۋ شىعىس، ازيا ەلدەرىمەن جانە باسقا دا مەملەكەتتەرمەن ءىرى ينۆەستيتسيالىق جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋ بارىسىن ايرىقشا نازاردا ۇستاعان دۇرىس.
كەلەسى كەزەك كۇتتىرمەيتىن ماسەلە. تۋريزم ەكونوميكانىڭ وسۋىنە جاڭاشا سەرپىن بەرەتىن سالا بولۋى قاجەت. بۇل باعىتتا ءبىز ارتتا قالىپ بارامىز، جۇمىس ماردىمسىز ءجۇرىپ جاتىر. ەلىمىزدىڭ ءار ايماعىندا كورىكتى جەرلەر بار. شەتەلدەن جانە ەل ىشىنەن كەلگەن تۋريستەر ءبىزدىڭ قايتالانباس قورىقتارىمىزدى ارالاپ كورگىسى كەلەدى. ءبىراق بەلسەندى جانە اۋقىمدى تۋريزمدى دامىتۋ ءۇشىن جاعدايىمىز جەتكىلىكتى ەمەس. سوندىقتان جەكە ينۆەستورلاردى دا تارتا وتىرىپ، قاجەتتى ينفراقۇرىلىم سالۋ جۇمىسىن دەرەۋ باستاۋ قاجەت. تۋريزم سالاسىنىڭ ينۆەستيتسيالىق الەۋەتىن كۇشەيتۋگە ارنالعان كەز كەلگەن باستاماعا قارسى شىعاتىن ادامداردىڭ جەتەگىندە كەتپەۋ كەرەك. ماڭعىستاۋدا ايگىلى بوزجىراعا بايلانىستى سونداي جاعداي بولعانىن بىلەسىزدەر.
ۇكىمەت پەن جەرگىلىكتى مەكەمە وكىلدەرى ىسكەرلىك احۋالدى جاقسارتۋ ءۇشىن نەعۇرلىم باتىل شارالار قابىلداۋعا ءتيىس. مەن ەكونوميكاعا ينۆەستيتسيا تارتۋ ماسەلەسىن بەكەردەن-بەكەر باستى ورىنعا قويىپ وتىرعان جوقپىن. مۇنىڭ دا ستراتەگيالىق ماڭىزى زور. ەكونوميكامىزدىڭ بولاشاعى مەن ەلىمىزدىڭ الەم كارتاسىنداعى ورنى، ەڭ الدىمەن، وسىعان بايلانىستى.
ەكىنشى. ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋ ءىسىن جاڭا دەڭگەيگە كوتەرۋ كەرەك.
ۇكىمەتتىڭ جانە جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگانداردىڭ كۇش-جىگەرىمەن ءبىز ەنەرگەتيكالىق جانە كوممۋنالدىق سالاداعى اۋىر داعدارىستى ەڭسەردىك. ەندى ۇكىمەت مۇنداي جاعدايعا جول بەرمەۋگە ءتيىس.
جىلۋ ستانسالارىنداعى اپاتتار ەلىمىزگە ابىروي اپەرمەيدى، بەدەلىنە نۇقسان كەلتىرەدى جانە بۇل مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەردىڭ جاۋاپسىزدىعى مەن بىلىكسىزدىگىن كورسەتەدى. ايماقتاردا كوممۋنالدىق شارۋاشىلىقتاعى باسشىلىق ورىنداردا كاسىبي ماماندار ەمەس، زاڭگەرلەر مەن باسقا دا گۋمانيتارلىق سالا وكىلدەرى وتىر.
ەنەرگەتيكالىق جانە كوممۋنالدىق نىسانداردىڭ جۇمىسىن جاڭا ستاندارتتارعا جەدەل تۇردە كوشىرۋ كەرەك. ۇكىمەت جاڭا تاريف ساياساتىن جۇزەگە اسىرۋدى جالعاستىرۋعا ءتيىس. تاريفتەر نارىق تالاپتارىنا ساي بولماسا، ەلەكتر ەنەرگياسىمەن، جىلۋمەن جانە سۋمەن ۇزدىكسىز قامتاماسىز ەتۋ مۇمكىن ەمەس. ت م د ەلدەرىنىڭ بارىندە دەرلىك ەلەكتر ەنەرگياسىنىڭ، گازدىڭ جانە مۇناي ونىمدەرىنىڭ باعاسى قازاقستانعا قاراعاندا قىمبات. بۇل جاعداي ەكونوميكا بالانسىنىڭ بۇزىلىپ، شاتقاياقتاۋىنا اكەپ سوعادى. اقيقاتى وسى، ونىڭ نەسىن جاسىرامىز؟! كورشىلەس ەلدەرگە كونتراباندالىق جولمەن جانار-جاعارماي تاسىلاتىنىن جۇرتتىڭ ءبارى كورىپ وتىر. ءوز كەزەگىندە بۇل ەل ىشىندە قىلمىستىڭ ەتەك الۋىنا نەگىز بولادى.
ءبىز قوعامدا رەسۋرستاردى ۇنەمدەپ پايدالانۋ مادەنيەتىن قالىپتاستىرۋ ماڭىزدى ەكەنىن تالاي جىلدان بەرى ايتىپ كەلەمىز. ءبىراق ازاماتتارعا ۇندەۋ تاستاۋ جەتكىلىكسىز. بۇدان بولەك، رەسۋرستاردى تۇتىنۋدىڭ الەۋمەتتىك نورمالارىن ەنگىزۋ قاجەت. ۇلگى ەتۋگە بولاتىن جاقسى مىسالدار بار. مىسالى، ءدال وسىنداي ۇستانىم اي سايىن سۋدى سەگىز پايىزعا جۋىق ۇنەمدەۋگە مۇمكىندىك بەردى. بۇل - اسا ماڭىزدى. سەبەبى قازاقستاندا عانا ەمەس، بۇكىل ورتالىق ازيادا سۋ تاپشىلىعى كۇشەيىپ تۇر. سوندىقتان سۋدى ۇنەمدەيتىن تەحنولوگيالاردى پايدالانۋ ماسەلەسى وتە وزەكتى.
كورشى قىتاي ەلىندە الەمدىك دەڭگەيدەگى وزىق تەحنولوگيالار بار، ولار تاجىريبەسىن بولىسۋگە دايىن. ءبىراق ءبىزدىڭ جاق - قۇلىقسىز، ونىڭ ۇستىنە باتىل شەشىمدەر جوق. ۇكىمەتكە وسى شارۋامەن بەلسەندى اينالىسىپ، 1-ماۋسىمعا قاراي جۇمىس بارىسى تۋرالى ەسەپ بەرۋدى تاپسىرامىن.
تاعى ءبىر ماسەلە - مەملەكەت تاراپىنان بەرىلەتىن الەۋمەتتىك كومەكتىڭ ناقتى يەسىنە جەتۋى. كومەك شىن مۇقتاج ادامدارعا بەرىلۋگە ءتيىس ەكەنى قانشاما رەت ايتىلدى. قازاقستان - شىن مانىندە الەۋمەتتىك مەملەكەت. ءبىراق بۇل - ازاماتتارىمىزدىڭ، اسىرەسە، وسكەلەڭ ۇرپاقتىڭ ەڭبەك ەتۋگە ىنتاسىن ازايتىپ، ولاردى ماسىلدىققا ۇيرەتۋ دەگەن ءسوز ەمەس.
قازاقستانعا كورشى ەلدەردەن ءجۇز مىڭداعان ەڭبەك ميگرانتى جۇمىس ىزدەپ كەلىپ جاتىر. ولاردىڭ بۇل ارەكەتىن قۇرمەتكە لايىق دەۋگە بولادى. سەبەبى ولار وتباسىنا ءناپاقا تابۋ ءۇشىن جۇمىس ىستەگىسى كەلەدى. ۇكىمەت الەۋمەتتىك كومەك ماسەلەسىنە كەلگەندە تىم ساقتىق تانىتۋدا. دەسەك تە، ناقتى ۇسىنىستار مەن ونى شەشۋ جولدارىن قاراۋ قاجەت.
تاعى ءبىر ماڭىزدى مىندەت - تۇرعىن ءۇي قورىن باسقارۋ جۇيەسىن جاپپاي رەفورمالاۋ. قالا قۇرىلىسىن جوسپارلاۋدان باستاپ، نىسانداردى پايدالانۋعا بەرۋگە دەيىنگى بارلىق ۇدەرىستى سيفرلىق فورماتقا تولىق كوشىرۋ قاجەت. ءبىرىڭعاي اقپارات جۇيەسىن جىل سوڭىنا دەيىن ازىرلەۋ كەرەك.
ءبىز بىلتىر تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسى بويىنشا رەكوردتىق كورسەتكىشكە قول جەتكىزدىك (19 ميلليون شارشى مەتر). بۇل - وتە جاقسى. ءبىراق تۇرعىن ءۇيدىڭ سانىنا ەمەس، ساپاسىنا جانە ونىڭ قولجەتىمدى بولۋىنا باسا نازار اۋدارعان ءجون.
ەندى كولىك-لوگيستيكا ينفراقۇرىلىمىنا توقتالايىق.
ترانزيت - جۇك تاسىمالىنا قاتىستى حالىقارالىق باسەكەدەگى ءبىزدىڭ وراسان زور ارتىقشىلىعىمىز. مۇنى تولىقتاي ءارى ءتيىمدى پايدالانۋىمىز كەرەك.
قازاقستان ارقىلى وتەتىن تەمىر جول ءدالىزىن دامىتۋ جۇمىسىن تەزدەتۋ قاجەت. بۇل جوبا ترانسكاسپي باعدارىنىڭ نەگىزگى بولىگى بولماق. وسى باعىتتاعى ماڭىزدى جوبالاردىڭ ءبىرازى قازىر جۇزەگە اسىرىلىپ جاتىر. الدىن الا قامدانىپ، جۇمىستى توقتاتپاي، جالعاستىرا بەرۋ كەرەك.
«مويىنتى - قىزىلجار» باعىتىندا جاڭا تەمىر جول قۇرىلىسىن باستاۋدى تاپسىرامىن. سونداي-اق قىزىلجار بەكەتىنەن اقتاۋ پورتىنا دەيىنگى كۇرە جولدىڭ قوزعالىسى اسا كوپ ۋچاسكەلەرىن جاڭعىرتۋ كەرەك.
«التىنكول - جەتىگەن» تەمىر جولىن دا كەڭەيتۋ قاجەت. بۇل قىتاي مەن ورتالىق ازيا اراسىنداعى كولىك ءدالىزىنىڭ الەۋەتىن ەداۋىر ارتتىرادى.
بۇدان بولەك، تەمىر جول تاسىمالىن سيفرلاندىرۋ جوبالارىن ۋاقتىلى اياقتاۋ ماڭىزدى. مۋلتيمودالدى كولىك توراپتارىن دامىتۋعا باسا ءمان بەرگەن ءجون. سول ارقىلى تاسىمالدىڭ بارلىق ءتۇرىن ءوزارا كىرىكتىرۋگە مۇمكىندىك تۋادى. بيىل جانە كەلەسى جىلى وسى باعىتتا اۋقىمدى جۇمىستار اتقارىلۋعا ءتيىس.
جاھاندىق ەلەكتروندى ساۋدا-ساتتىق كولەمىنىڭ ارتۋى ءبىز ءۇشىن جاڭا مۇمكىندىكتەرگە جول اشادى. سوندىقتان ەل ەكونوميكاسىن دامىتۋعا زور ىقپال ەتەتىن وسى ءۇردىستى تولىق پايدالانۋ كەرەك.
قازاقستانعا وزىق لوگيستيكا جۇيەسى قاجەت. قازىرگى حالىقارالىق نارىقتىڭ ەرەكشەلىكتەرىن ەسكەرسەك، بۇل ستراتەگيالىق سيپاتقا يە مىندەت سانالادى. اۆتوكولىك تاسىمالىنا ارنالعان «جاسىل ءدالىزدىڭ» ءتيىمدى قىزمەتىن قامتاماسىز ەتۋ ماڭىزدى. بۇعان دەيىن جوسپارلانعان جولداردى سالۋ جانە جوندەۋ جۇمىسىن ۋاقتىلى اياقتاۋ كەرەك. ءبىز اۆتوكولىك تاسىمالىنىڭ الەۋەتىن تولىعىمەن پايدالانىپ وتىرعان جوقپىز.
زاماناۋي تەحنولوگيالاردى ەنگىزبەيىنشە، لوگيستيكانى تابىستى دامىتۋ مۇمكىن ەمەس. سوندىقتان قويمالاردى اۆتوماتتاندىرۋ، مارشرۋتتاردى سيفرلاندىرۋ، كولىك اعىنىن باسقارۋ ىسىندە جاساندى ينتەللەكتىنى قولدانۋ ۇكىمەت جۇمىسىنىڭ باسىم باعىتتارى بولۋعا ءتيىس.
شۇعىل اتقاراتىن شارۋانىڭ ءبىرى - ەلىمىزدىڭ اۋماعىندا حالىقارالىق اۋە حابىن قۇرۋ. ءىرى اۋەجايلارىمىزدى باسەكەگە قابىلەتتى حالىقارالىق حابقا اينالدىرۋ ءۇشىن تەز ارادا باتىل شەشىمدەر قابىلداۋ قاجەت. الدىمىزدا جۇك جانە جولاۋشىلار تەرمينالدارى، لوگيستيكالىق ورتالىقتارى جانە زاماناۋي سەرۆيستەرى بار تولىققاندى ەكوجۇيە قۇرۋ مىندەتى تۇر. جۇك تاسىمالىنىڭ بارلىق ءراسىمىن جەڭىلدەتىپ، اۆياوتىنعا قولجەتىمدى باعا قويۋ كەرەك. كەيىنگى ماسەلە وتە وزەكتى. ويتكەنى ءبىزدىڭ اۋەجايلارداعى، اتاپ ايتقاندا استانا اۋەجايىنداعى اۆياكەروسيننىڭ باعاسى تىم قىمبات. ۇكىمەت باسەكەلەستىكتى قورعاۋ ۆەدومستۆوسىمەن بىرگە اتالعان مىندەتتى العاشقى جارتىجىلدىقتا ورىنداۋى كەرەك.
قازىر الەمدە اۋەمەن جۇك تاسىمالداۋ نارىعى 140 ميلليارد دوللارعا باعالانىپ وتىر. بۇل - وراسان زور مۇمكىندىك. الايدا بىردە-ءبىر قازاقستاندىق اۆياكومپانيا اتالعان سالادا تولىق جۇمىس ىستەمەيدى.
شامامەن مامىر ايىندا وتەتىن قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ وتىرىسىن ەلىمىزدىڭ كولىك-ترانزيت جانە لوگيستيكا الەۋەتىن دامىتۋ ءارى نىعايتۋ تاقىرىبىنا ارنايمىز. بۇل ماسەلەنى بولەك قاراستىرۋ كەرەك. ويتكەنى ونىڭ ستراتەگيالىق ماڭىزى زور. قازىر كولىك جانە لوگيستيكا سالاسى حالىقارالىق بيزنەس رەتىندە الدىڭعى ورىنعا شىقتى.
ءۇشىنشى. سيفرلىق تەحنولوگيانى جان-جاقتى ەنگىزۋ قاجەت.
قازاقستان سيفرلاندىرۋ ىسىندە، اسىرەسە، مەملەكەتتىك قىزمەت كورسەتۋ سالاسىن سيفرلاندىرۋ جولىندا ەداۋىر جەتىستىككە جەتتى. ءبىراق بۇل - الداعى ۇلكەن جۇمىستىڭ باسى عانا.
تولىققاندى سيفرلىق ەكوجۇيە جاساۋ ءۇشىن ونىڭ ىرگەسى بەرىك بولۋعا ءتيىس، ياعني، ساپالى مالىمەتتەر مەن ونى قورعايتىن سەنىمدى جۇيە قاجەت.
ەلىمىزدە جاساندى ينتەللەكت تەحنولوگياسىن قارقىندى دامىتۋ كەرەك. جىل سوڭىنا دەيىن ونىڭ كەيبىر تۇستارىن ەلەكتروندى ۇكىمەت جۇيەسىنە ەنگىزۋ قاجەت. بۇل تەحنولوگيانى «Smart City» جوبالارىندا كەڭىنەن قولدانۋ ماسەلەسىنە ايرىقشا نازار اۋدارعان ءجون.
ادام كاپيتالىن دامىتۋدى جانە جوعارى وقۋ ورىندارىن ءبىلىم بەرۋدەن عىلىمي-زەرتتەۋ تاسىلدەرىنە كوشىرۋدى كوزدەيتىن «AI- Sana» جاساندى ينتەللەكتىنى وقىتۋ باعدارلاماسىنىڭ ماڭىزى ارتىپ كەلەدى. ۇكىمەت سيفرلاندىرۋ مەن جاساندى ينتەللەكتىنى قولدانۋدىڭ ءبىرتۇتاس جۇيەسىن قۇرۋعا ءتيىس. قازىر جاساندى ينتەللەكت نارىعىندا نە بولىپ جاتقانىنا قاراڭىزدار. قىتايلىق كومپانيا 6,5 ميلليون دوللارعا DeepSeek پلاتفورماسىن جاساپ شىعاردى. ونىڭ تيىمدىلىگى ميللياردتاعان دوللار جۇمسالعان پلاتفورمالاردان اسىپ ءتۇستى. جۋىردا قىتاي تاراپىنىڭ سيفرلاندىرۋ ماسەلەسىمەن، جاساندى ينتەللەكتىنى ويلاپ تابۋمەن اينالىساتىن وكىلىمەن كەزدەستىك. بىزگە قىتاي تاجىريبەسىن مىندەتتى تۇردە قولدانۋ كەرەك.
ۇكىمەتكە مەملەكەتتىك ورگاندار مەن ۇلتتىق كومپانيالارعا جاساندى ينتەللەكت تەحنولوگياسىن ەنگىزۋ جۇمىسىن قولعا الۋدى تاپسىرامىن.
جاپپاي سيفرلاندىرۋ مەملەكەتتىڭ ازاماتتارمەن جانە بيزنەس وكىلدەرىمەن قارىم-قاتىناسىن ايتارلىقتاي جەڭىلدەتەدى. سونداي-اق بيۋروكراتيانى جانە سىبايلاس جەمقورلىق قاتەرلەرىن ازايتادى. بۇل - تۇسىنىكتى.
الايدا تاياقتىڭ ەكى ۇشى بار، سيفرلاندىرۋ دامىعان سايىن الاياقتىق كوبەيىپ بارادى. قوعامدىق پىكىرگە تەرىس ىقپال ەتۋ، بيلىكتىڭ بەدەلىن ءتۇسىرۋ جانە ەل ىشىندە الاۋىزدىق تۋدىرۋ ءۇشىن جالعان مالىمەت تاراتىپ، اقپاراتتىق شابۋىل جاساۋ بەلەڭ الۋدا. مۇنداي ارەكەتتەر ازاماتتاردىڭ قاۋىپسىزدىگىنە جانە ەلدەگى تۇراقتىلىققا ۇلكەن قاتەر توندىرەدى. سوندىقتان ينتەرنەت-پلاتفورمالاردا ارانداتۋشىلىق سيپاتتاعى اقپارات تاراتقانى ءۇشىن جاۋاپكەرشىلىككە تارتۋدى زاڭمەن بەكىتۋ ماسەلەسىن ويلاستىرۋ كەرەك. ءبىراق كيبەرقاۋىپسىزدىكتى كۇشەيتۋ شارالارى سيفرلاندىرۋ ۇدەرىسىنە توسقاۋىل بولماۋعا ءتيىس.
قوعامدا مەملەكەتتىڭ ازاماتتاردى كيبەرالاياقتاردان قورعاۋ ءۇشىن قابىلداپ جاتقان شارالارى ناتيجەسىز دەگەن قاساڭ پىكىر قالىپتاسىپ كەلەدى.
ستاتيستيكا دا كوڭىل كونشىتپەيدى. جىل سايىن 20 مىڭنان استام ينتەرنەت-الاياقتىق فاكتىسى تىركەلەدى. قىلمىستىڭ 80 پايىزعا جۋىعى اشكەرەلەنبەيدى. راس، مۇنداي قىلمىستاردى اشۋ وڭاي ەمەس. ۇكىمەت، ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتى، باس پروكۋراتۋرا جانە باسقا دا ۆەدومستۆولار كۇش- جىگەر بىرىكتىرۋى كەرەك. ىشكى ىستەر مينيسترلىگىنە وسى سيپاتتاعى قىلمىستاردى اشكەرەلەۋگە كومەكتەسكەن ءجون.
سوندىقتان ۇكىمەت قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىمەن جانە قارجى سالاسىن رەتتەۋشىلەرمەن بىرگە ازاماتتاردىڭ جەكە دەرەكتەرىن قورعاۋدى مەيلىنشە قامتاماسىز ەتۋى كەرەك.
ءتورتىنشى. ەنەرگەتيكانى دامىتۋ جانە يادرولىق كلاستەر قۇرۋ.
ەلىمىز ءوزىن ءوزى ەلەكتر ەنەرگياسىمەن تولىق قامتاماسىز ەتىپ، 15-20 پايىز شاماسىندا رەزەرۆ قالىپتاستىرۋعا ءتيىس. بۇل - ۇكىمەتتىڭ الدىندا تۇرعان مىندەت. سوندىقتان الداعى ەكى جىلدا كەمىندە 3 گيگاۆاتتىق جاڭا قۋات كوزدەرىن ىسكە قوسۋ قاجەت. بۇل - الدىڭعى جىلداردىڭ كورسەتكىشىنەن 2,5 ەسەدەي ارتىق مەجە (1,3 گۆت).
ءبىزدىڭ كومىرتەگى بەيتاراپتىعىنا قول جەتكىزۋ تۋرالى ستراتەگيالىق باعدارىمىز وزگەرمەيدى. الايدا ونى جۇزەگە اسىرۋعا بارىنشا بايىپپەن، سالماقتى تۇردە قاراعان ءجون.
ءبىز قولدا بار تابيعي بايلىقتارىمىز بەن مۇمكىندىكتەرىمىزدى ۇتىمدى پايدالانۋىمىز قاجەت. سوندىقتان الدەقاشان ەسكىرگەن تەحنولوگيالار بويىنشا سالىنعان ج ە س- تەردى يننوۆاتسيالىق كومىر ستانسالارى الماستىرۋى كەرەك. قىتاي مەن وڭتۇستىك كورەيادا زياندى شىعارىندىلارى از، جاڭا بۋىن كومىر ستانسالارى تابىستى جۇمىس ىستەپ تۇر.
وكىنىشكە قاراي، كەزىندە بالقاشتا كومىر ەلەكتر ستانساسى سالىنباي قالدى. سونىڭ كەسىرىنەن ءبىز مىقتى قۋات كوزىنەن ايرىلىپ قالدىق. ال ونداي ستانسا بىزگە قازىرگى تاڭدا ارتىق بولمايتىن ەدى.
ەنەرگيا تاپشىلىعى ارتىپ كەلەدى. سوندىقتان العاشقى اتوم ەلەكتر ستانساسىنىڭ قۇرىلىسىن تەزدەتۋ قاجەت. جالپى ەلىمىزدە يادرولىق كلاستەر قۇرۋ ءىسىن قولعا الۋ كەرەك. بۇل ەلىمىزدىڭ بولاشاقتا ويداعىداي دامۋىنا قاتىستى اسا ماڭىزدى مىندەت.
ۇكىمەتكە «سامۇرىق-قازىنا» قورىمەن بىرلەسىپ، اتوم سالاسىن دامىتۋدىڭ ۇزاق مەرزىمگە ارنالعان جوسپارىن ازىرلەۋدى تاپسىردىم. ناقتى ناتيجە كەرەك. جان-جاقتى تالداۋ جۇرگىزىپ، اتوم ەلەكتر ستانسالارىن سالۋعا بارىنشا قولايلى جەرلەردى، سونداي-اق زاماناۋي جانە قاۋىپسىز تەحنولوگيالاردى انىقتاۋ قاجەت.
ۇكىمەت پەن پارلامەنت ەكىنشى يادرولىق ستانسانى قاي ايماقتا سالۋ قاجەت ەكەنى جونىندە ماعان ۇسىنىس بەرۋى كەرەك. ءبىراق اتاپ وتكىم كەلەدى: ەلىمىزگە يادرولىق قۋات كەرەك، ونسىز قازاقستان كەلەشەكتە ويداعىداي دامي المايدى. قۋات دەگەنىمىز - بۇكىل ەكونوميكانىڭ دامۋى دەگەن ءسوز. ەكىنشىدەن، قۋات جەتكىلىكتى بولسا، بارلىق ايماقتار گۇلدەنىپ، وركەندەي تۇسەدى، حالىقتىڭ تۇرمىسى جاقسارادى. بۇل - ايدان انىق.
ۇكىمەت 2027-جىلى باتىس ايماقتاعى ەلەكتر جەلىسىن ەلىمىزدىڭ ءبىرىڭعاي ەلەكترەنەرگەتيكالىق جۇيەسىمەن بىرىكتىرۋى كەرەك. سونداي- اق وڭتۇستىك ايماقتاعى ەلەكتر جەلىلەرىن كۇشەيتۋ جوباسىن جەدەلدەتكەن ءجون. وڭتۇستىك وڭىرلەردەگى ەنەرگيا تاپشىلىعىن جويۋ ءۇشىن «جاسىل» ەنەرگەتيكا سالاسىندا ءىرى جوبالار مەن بۋ-گاز قوندىرعىلارى ىسكە قوسىلدى. سوندىقتان 2026-جىلى «بەينەۋ - بوزوي - شىمكەنت» گاز قۇبىرىنا قاراستى ەكىنشى تارماقتىڭ العاشقى كەزەڭىن اياقتاۋىمىز كەرەك.
جالپى گاز سالاسىن دامىتۋ ەلدىڭ ورنىقتى الەۋمەتتىك- ەكونوميكالىق ورلەۋىنىڭ نەگىزگى فاكتورىنا اينالىپ كەلەدى. بىلتىر توعىز وڭىردەگى 107 ەلدى مەكەنگە گاز جەتكىزىلىپ، 300 مىڭ حالىقتىڭ تۇرمىسى جەڭىلدەدى.
«شيەۆرون» كورپوراتسياسىمەن بىرگە جاڭا گاز كەنىشتەرىن يگەرۋ جۇمىستارى باستالىپ، اقتوبە وبلىسىنداعى جالىبەك ۋچاسكەسىن گەولوگيالىق بارلاۋ جونىندە ىنتىماقتاستىق ورنادى. الايدا جاڭاوزەن مەن قاشاعانداعى گاز وڭدەۋ زاۋىتتارىنىڭ، سونداي-اق تۇركىستان وبلىسىنداعى بۋ-گاز قوندىرعىسى بازاسىندا جۇمىس ىستەيتىن ەلەكتر ستانساسىنىڭ قۇرىلىسى ويداعىداي ءجۇرىپ جاتقان جوق. اتالعان جوبالار مەجەلى مەرزىمدە اياقتالۋعا ءتيىس.
بەسىنشى. اگروونەركاسىپ كەشەنىنىڭ الەۋەتىن ارتتىرۋ قاجەت.
بىلتىر ەكونوميكانىڭ باسقا سالالارىنا قاراعاندا اۋىل شارۋاشىلىعى دامۋ قارقىنى بويىنشا العا شىقتى.
بۇعان كوكتەمگى ەگىس ناۋقانىنا بەرىلەتىن ارزان نەسيە كولەمىن ەداۋىر ارتتىرۋدىڭ ارقاسىندا قول جەتكىزدىك. بيىل وسى ناۋقانعا كەمىندە 700 ميلليارد تەڭگە ءبولۋ كەرەك. ارزان نەسيەنى مالشىلارعا جانە اۋىل شارۋاشىلىعى ءونىمىن وڭدەۋشىلەرگە بەرگەن ءجون.
تيىمدىلىگى تومەن سۋبسيديالاۋ تاسىلىنەن جەڭىلدىكپەن نەسيە بەرۋ تاسىلىنە كوشۋ قاجەت. مەن بۇل ماسەلە جونىندە وسىعان دەيىن دە ايتتىم. وسى مىندەتتى ورىنداۋ كەرەك.
بىلتىر ديقاندارىمىز مول استىق جينادى. ءبىراق ءبيداي باعاسى تىم ارزانداپ كەتتى. شارۋالاردى قولداۋعا جانە ىشكى نارىقتى تۇراقتاندىرۋعا ازىق-تۇلىك كورپوراتسياسى اتسالىستى. ءبىراق بۇل - ۋاقىتشا شەشىم. كوبىرەك تابىس اكەلەتىن ءداندى-داقىلعا كوشۋدى جالعاستىرۋ قاجەت. سونداي-اق شيكىزاتتى ساقتاۋ جانە ونى تەرەڭ وڭدەۋ مۇمكىندىكتەرىن ارتتىرۋ ماڭىزدى. ءونىمدى شەتەلگە شىعارۋعا قولداۋ كورسەتۋ كەرەك.
مالدىڭ جۇقپالى اۋرۋلارىنا قاتىستى احۋالدى، سونىڭ ىشىندە ەكپە ەگۋ ماسەلەسىن ەرەكشە باقىلاۋدا ۇستاعان ءجون. مال شارۋاشىلىعىنىڭ ەكسپورتتىق الەۋەتى وسىعان بايلانىستى.
اۋىلدى دامىتۋعا ارنالعان نەگىزگى مىندەتتەرگە ارنايى توقتالعىم كەلەدى. بۇل جەردە ينفراقۇرىلىمدى جاڭعىرتۋعا جانە بيزنەستى قولداۋعا باسىمدىق بەرىلۋى كەرەك. اۋىلدىق ايماقتاردى جان-جاقتى دامىتۋعا ارنالعان مەملەكەتتىك قولداۋ شارالارىنىڭ ءبارىن ءبىر باعدارلاماعا بىرىكتىرۋ دۇرىس شەشىم بولماق، ياعني «اۋىل اماناتى»، «اۋىل - ەل بەسىگى» جانە تاعى باسقا باعدارلامالار.
ۇكىمەت پەن اكىمدەردەن جاڭا، جۇيەلى ءارى تىڭ تاسىلدەر كۇتەمىن. جالپى، اۋىل شارۋاشىلىعىندا شەشىلمەگەن ماسەلەلەر از ەمەس. فەرمەرلەر، ساراپشىلار ءتۇرلى تۇيتكىلدەر تۋرالى جازىپ جاتىر. مىسالى، بورداقىلاۋ ورىندارى مالسىز، جارتىلاي بوس تۇر، سەبەبى، مال كورشى ەلدەرگە تومەن باعامەن ساتىلىپ جاتىر. اۋىلداعى اعايىننىڭ تۇرمىس ساپاسىنا ىقپال ەتەتىن بارلىق ماسەلەگە باسا ءمان بەرۋ قاجەت. اۋىل حالقى قارجىلىق جانە مەملەكەتتىك قىزمەتتەردەن قول ءۇزىپ قالماۋى كەرەك. قازىر بۇل مىندەت، نەگىزىنەن، «قازپوشتا» ارقىلى ورىندالىپ جاتىر.
ۇكىمەتكە اكىمدىكتەرمەن بىرلەسىپ، پوشتا بولىمشەلەرىنىڭ شالعاي ەلدى مەكەندەردە ۇزدىكسىز جۇمىس ىستەۋىن قامتاماسىز ەتۋدى تاپسىرامىن.
التىنشى. سالىق-بيۋجەت ساياساتىن رەفورمالاۋ.
بۇگىن بۇل تاقىرىپقا قاتىستى قوسىمشا باياندامانى تىڭدادىق.
جاڭا ءوندىرىس ورىندارىن اشۋ، ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋ جانە ۇدەرىستەردى سيفرلاندىرۋ ءۇشىن ينۆەستور قارجىسىن تارتۋ قاجەت ەكەنى تۇسىنىكتى.
ءبىر جاعىنان مەملەكەت تە ەكونوميكاعا سالىناتىن ينۆەستيتسيا كولەمىن ۇلعايتا بەرەدى. سوندىقتان ۇكىمەت بارلىق قارجىنى باستى باسىمدىقتارعا ساي ءبولۋى كەرەك. بۇل - ۇكىمەت پەن اكىمدەر بۇلجىتپاي ورىنداۋعا ءتيىس نەگىزگى بيۋجەت قاعيداتىنىڭ ءبىرى.
ەلىمىزدە جاڭا ءارى بارىنشا قاتاڭ بيۋجەت ەرەجەلەرى قولدانىسقا ەنگىزىلگەنىنە ەكى جىل بولدى. الايدا بۇل جۇيە ءاردايىم جۇمىس ىستەپ تۇرعان جوق. نەلىكتەن ولاي بولدى؟ وعان ۇكىمەت ءوزى جاۋاپ بەرۋگە ءتيىس.
ۇكىمەت ۇسىنعان شارالار بيۋجەتتى ۇلتتىق قوردان قوسىمشا قارجى الماي-اق تولىقتىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. ءبىراق ناقتى ەسەپتەپ، جاناما فاكتورلاردىڭ ءبارىن ەسكەرۋ كەرەك. سول سەبەپتى جاڭا بيۋجەت جانە سالىق كودەكستەرىن تىڭعىلىقتى ازىرلەپ، قىسقا مەرزىمدە قابىلداۋ مىندەتى تۇر.
بۇل ماسەلەنى قوعام ءجىتى باقىلاپ وتىر. سوندىقتان بۇكىل جۇمىس اشىق ءارى تۇسىنىكتى، كاسىبي دەڭگەيدە جۇرگىزىلۋگە ءتيىس. حالىققا ساياساتىمىزدى ءتۇسىندىرۋ كەرەك.
مەملەكەت قارجىسىن بارلىق دەڭگەيدەگى بيۋجەتكە راتسيونالدى ءارى ءادىل ءبولۋدىڭ ماڭىزى زور. ءتىپتى اۋىلدىق وكرۋگتەرگە دەيىن قامتىلۋعا ءتيىس.
جالپى سيپاتتاعى ترانسفەرتتەردى ەسەپتەگەن كەزدە بارلىق ديسپروپورتسيانى ەسكەرگەنىمىز ءجون. رەسپۋبليكالىق بيۋجەتتەن، ەڭ الدىمەن، كەنجەلەپ قالعان بەلگىلى ءبىر ءوڭىردى جالپى ەلدىڭ دامۋ دەڭگەيىنە جاقىنداتاتىن جوبالار قارجىلاندىرىلۋعا ءتيىس. ايتسە دە بارشا ايماقتىڭ ماسەلەلەرى مەن قاجەتتىلىكتەرى ۇكىمەتتىڭ ءجىتى نازارىندا بولۋى كەرەك. وڭىرلەردىڭ دامۋ قارقىنى باسەڭدەۋىنە جانە الەۋمەتتىك- ەكونوميكالىق جاعدايدىڭ ناشارلاۋىنا مۇلدەم جول بەرۋگە بولمايدى. ءدال وسى سەبەپتى مەن بۇگىن الەۋمەتتىك سالىق پروبلەماسىنا نازار اۋداردىم. تاعى دا بايىپپەن قاراڭىزدار. قازىر ايماق اكىمدەرىن قارجىلىق ستيمۋلدان ايىرۋعا بولمايدى دەپ ويلايمىن. سايىپ كەلگەندە، ءوڭىر دەگەنىمىز - تۇتاس ەل. سوندىقتان مۇنىڭ شەشىمىن تابىڭىزدار. الداعى ۋاقىتتا تاعى دا كەزدەسىپ، بۇل ماسەلەلەردى تالقىلايمىز.
مەملەكەتتىك بيۋجەتتىڭ جوسپارلانۋى مەن ورىندالۋى كوبىنە ينفلياتسيا ۇدەرىستەرىن باقىلاۋ شارالارىنىڭ تيىمدىلىگىنە بايلانىستى. ۇلتتىق بانك پەن ۇكىمەتكە باتىل ءارى قالىپتان تىس، ءبىراق سىندارلى شەشىمدەر قابىلداۋعا تۋرا كەلەدى.
الەمدەگى ەكونوميكالىق كونيۋنكتۋرا تەز وزگەرىپ جاتقان كەزەڭدە تاپتاۋرىن جولمەن جۇرۋگە بولمايدى. ول زامان كەلمەسكە كەتتى. الەم وزگەرىپ جاتقانىن كورىپ وتىرسىزدار. جاڭا ءمان، جاڭا فورماتتار، ۇعىمدار مەن تاسىلدەر پايدا بولۋدا. بۇل ينفلياتسيالىق ۇدەرىستەر ماسەلەسىنە دە قاتىستى. دەمەك قابىلدانعان شەشىمدەر كۇردەلى سىن-قاتەرلەرگە ساي بولۋعا ءتيىس.
جولداۋدا سيفرلىق اكتيۆتەر اينالىمىنا قولدانىلاتىن تاسىلدەردى وزگەرتۋ قاجەت ەكەنىن ايتقان ەدىم. قازىر مۇنداي اكتيۆتەردى تەك استانا حالىقارالىق قارجى ورتالىعىنداعى كريپتوبيرجا بازاسىندا عانا زاڭدى تۇردە پايدالانۋعا بولادى.
الايدا، ساراپشىلاردىڭ باعالاۋىنشا، ورتالىقتى ساۋدا الاڭى رەتىندە قازاقستاندىق كريپتوينۆەستورلاردىڭ نەبارى 5 پايىزى پايدالانادى. قالعانى استىرتىن جۇمىس ىستەيدى. سيفرلىق اكتيۆتەردىڭ زاڭدى تۇردە قولدانۋ اياسىن كەڭەيتۋگە ارنالعان ينفراقۇرىلىمدى جەدەل قۇرۋ كەرەك. قارجى سالاسىنىڭ رەتتەۋشىلەرى ءتيىستى زاڭناما بازاسىن قالىپتاستىرۋدى قولعا العانى ءجون.
جەتىنشى. ماڭىزدى جوبالاردى قارجى كوزدەرىمەن قامتاماسىز ەتۋ كەرەك.
ەكىنشى دەڭگەيدەگى بانكتەردىڭ رەسۋرستارىن ۇكىمەتتىك باعدارلامالارعا، اتاپ ايتقاندا، ءىرى ينفراقۇرىلىمدىق جوبالاردىڭ قۇرىلىسى مەن جاڭعىرتۋ جۇمىسىنا تارتۋعا بولادى جانە تارتۋ كەرەك دەگەن ماسەلە كوپ ايتىلدى.
مەملەكەت بولەتىن قاراجاتتى كەزەڭ-كەزەڭىمەن نەسيە مولشەرلەمەسىن سۋبسيديالاۋعا قاراي باعىتتاۋ كەرەك.
بۇل قارجىلاندىرۋ كولەمىن بىرنەشە ەسە ۇلعايتىپ، بانكتەردىڭ اقشاسىن ەكونوميكالىق اينالىمعا قوسۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
2017-جىلدان باستاپ 2020-جىلعا دەيىن ءبىرقاتار ءىرى بانككە مەملەكەت تاراپىنان، سونىڭ ىشىندە ۇلتتىق قور ەسەبىنەن 15 جىل مەرزىمگە قارجىلاي قولداۋ كورسەتىلگەنىن بىلەسىزدەر. بۇل كومەك بانك اكتسيونەرلەرى دە ورتاق جاۋاپكەرشىلىككە يە بولادى دەگەن تالاپپەن بەرىلدى. كەيبىر بانكتەر ءوز شىعىندارىن الدەقاشان وتەگەن. ءبىراق مەملەكەتتىڭ يەلىگىندەگى قارجىنى قايتارۋعا اسىقپايدى. ءتىپتى ونى جوعارى پايىزبەن تاۋەكەلى از مەملەكەتتىك قارجى قۇرالدارىنا سالىپ، كەپىلدى تابىس تاۋىپ وتىر. ۇكىمەت پەن ۇلتتىق بانككە شارا قابىلداۋدى تاپسىرامىن.
ءبىر نارسەنى اتاپ وتكىم كەلەدى: بانكتەر ۇكىمەتتىڭ، سونىڭ ىشىندە حالىقتىڭ جاۋى ەمەس. ءبىراق ديالوگ نەگىزىندەگى ءادىل سەرىكتەستىك ورناۋعا ءتيىس. كەزىندە سىزدەرگە كومەكتەستىك، ەندى سىزدەردىڭ كەزەكتەرىڭىز كەلدى. قوماقتى قاراجات بەرگەنىمىز راس.
بيزنەستىڭ كەپىلگە قوياتىن مۇلكىنىڭ بولماۋى ناقتى سەكتوردى كرەديتتەۋگە كەدەرگى كەلتىرەدى. سوندىقتان زايمدى كەپىلدەندىرۋ قۇرالدارىن كوبەيتۋ قاجەت. ۇكىمەت سالالىق دامۋ ينستيتۋتتارىمەن بىرلەسىپ، كەپىلدىك قورىن قۇرۋ ماسەلەسىن پىسىقتاۋى كەرەك. بانكتەردىڭ، كورپوراتسيالاردىڭ، ورتالىق جانە جەرگىلىكتى بيلىك ورگاندارىنىڭ جىل سايىنعى جارناسى ەسەبىنەن قارجىلاندىرىلاتىن مۇنداي قورلار ءبىرقاتار ەلدە ءوز تيىمدىلىگىن كورسەتتى.
سونداي-اق ەكونوميكالىق قايتارىمى جوعارى ستراتەگيالىق جوبالاردى جۇزەگە اسىرعان كەزدە ءبىرىڭعاي زەينەتاقى جيناقتاۋشى قورىنان نارىق شارتتارىنا ساي «ۇزاقمەرزىمگە بەرىلەتىن» قارجىنى اناعۇرلىم بەلسەندى تارتۋعا بولادى.
سەگىزىنشى. الەۋمەتتىك قولداۋ ءىسىن رەتتەپ، دەنساۋلىق ساقتاۋ، ءبىلىم بەرۋ جانە عىلىم سالاسىن ودان ءارى دامىتۋ قاجەت.
مەن مەملەكەتتىڭ الەۋمەتتىك باعدارلامالارىن مەيلىنشە ءادىل قارجىلاندىرۋ تۋرالى تاپسىرما بەردىم. ۇكىمەت بۇل جۇمىستى باستادى. بىلتىر دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنىڭ وزىندە 140 ميللياردتان استام تەڭگە ورىنسىز شىعىن انىقتالىپ، ءتيىمدى جۇمسالدى. دەمەك جاۋاپكەرشىلىكپەن قاراعان كەزدە قوسىمشا قاراجات كوزىن دە تابۋعا بولادى.
مىندەتتى الەۋمەتتىك مەديتسينالىق ساقتاندىرۋ جۇيەسىن رەفورمالاۋدى جالعاستىرۋ كەرەك. سونىمەن قاتار ءبىرقاتار زاڭنامالىق شارا قابىلداۋ قاجەت. ۇكىمەت پارلامەنتپەن بىرگە مىندەتتى الەۋمەتتىك مەديتسينالىق ساقتاندىرۋ جۇيەسىن جەتىلدىرۋ تۋرالى زاڭ جوباسىن جەدەل پىسىقتاۋى كەرەك. قۇجات وسى سەسسيانىڭ سوڭىنا دەيىن قابىلدانۋعا ءتيىس.
«اۋىلداعى دەنساۋلىق ساقتاۋ جۇيەسىن جاڭعىرتۋ» ۇلتتىق جوباسى اياسىندا ەكى جىلدىڭ ىشىندە حالىققا العاشقى دارىگەرلىك كومەك كورسەتەتىن 460 نىسان پايدالانۋعا بەرىلدى. تاعى 195 نىسان جىل سوڭىنا دەيىن سالىنىپ بىتەدى. اۋقىمدى جۇمىس. الايدا كوپبەيىندى ورتالىق اۋداندىق اۋرۋحانالاردى جاڭعىرتۋ جۇمىسى وتە باياۋ ءجۇرىپ جاتىر.
جوسپار بويىنشا بيىل 32 اۋرۋحاناعا جوندەۋ جۇرگىزىلۋگە ءتيىس. ءبىراق ونىڭ تەڭ جارتىسىنىڭ جوبالىق- سمەتالىق قۇجاتى ەندى عانا ازىرلەنىپ، ساراپتاما جاسالىپ جاتىر. جۇمىس سوزىلىپ كەتتى. بۇل مەكەمەلەردى مەديتسينالىق قۇرالدارمەن جابدىقتاۋ ماسەلەسى دە شەشىمىن تاپقان جوق. اتالعان ماسەلەنى دەرەۋ شەشىڭىزدەر.
ۇكىمەت پەن اكىمدەر العاشقى كومەك كورسەتۋ نىساندارىنىڭ بارلىعىن جىل سوڭىنا دەيىن تۇگەل ىسكە قوسۋى كەرەك. ال كوپبەيىندى ورتالىق اۋداندىق اۋرۋحانالاردى جاڭعىرتۋ جۇمىستارىن كەلەسى جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن اياقتاۋدى تاپسىرامىن.
مەكتەپكە دەيىنگى جانە ورتا ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا ءادىل باسەكە بولۋى قاجەت. بيۋجەت قارجىسىن ۇنەمدەپ، قاراجاتتىڭ اشىق جۇمسالۋىن قامتاماسىز ەتۋ ماڭىزدى. بۇعان جول اشاتىن تاسىلدەردى ەنگىزۋ جۇمىستارىن جالعاستىرۋ كەرەك. وسى ورايدا مەكتەپكە دەيىنگى مەكەمەلەردى ۆاۋچەرلىك تاسىلمەن قارجىلاندىراتىن پيلوتتىق جوبانى اتاپ وتكەن ءجون. مەملەكەتتىك تاپسىرىس بەلگىلى ءبىر ءبىلىم بەرۋ مەكەمەسىنە بايلانبايتىن بولدى. سونىڭ ناتيجەسىندە، اتا-انالار بالاباقشانى وزدەرى تاڭداۋعا مۇمكىندىك الدى. اتالعان جوبا قانشالىقتى ءتيىمدى، ورىندى ەكەنىن قاراۋ كەرەك. ەگەر تالاپقا ساي بولسا، بۇل تاجىريبەنى ورتا ءبىلىم بەرۋ سالاسىنا ەنگىزۋگە بولادى. تۇرعىلىقتى جەرىنە قاراماستان، ءاربىر بالانىڭ ءبىلىم الۋىنا قولايلى جاعداي جاساۋ - مەملەكەتتىڭ مىندەتى.
بيىل «جايلى مەكتەپ» ۇلتتىق جوباسى اياقتالادى. بارلىق ايماقتا زامان تالابىنا ساي تىرەك مەكتەپتەر جەلىسى قۇرىلىپ جاتىر. مەنىڭ تاپسىرماممەن ءۇش جىل ىشىندە تاعى 1300 مەكتەپ جاڭعىرتۋدان وتەدى.
بۇدان بولەك، ۇكىمەت زاماناۋي مەكتەپتەر سالۋعا قولايلى جاعداي جاساپ، ورتا ءبىلىم بەرۋ سالاسىنا جەكە ينۆەستيتسيا تارتۋى قاجەت.
بيىل - جۇمىسشى ماماندىقتار جىلى. وسىعان وراي، ماڭىزدى ءىس- شارالار مەن جوبالار جۇزەگە اسىرىلماق. ەڭبەك ادامىنىڭ ابىروي-بەدەلىن ارتتىرۋ ءۇشىن ناقتى جۇمىس جۇرگىزىلەدى. تەحنيكالىق جانە كاسىپتىك ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن تۇبەگەيلى جاڭعىرتۋ ءىسىن باستاۋ كەرەك. جاۋاپتى مەكەمەنىڭ ءبارى جانە ەڭ باستىسى، جەكە سەكتور بۇل ىسكە بەلسەنە ارالاسۋعا ءتيىس.
بيزنەس بۇل سالاعا كوبىرەك كەلۋى ءۇشىن تەحنيكالىق جانە كاسىپتىك ءبىلىم بەرەتىن ۇيىمدارعا ارنالعان مەملەكەتتىك تاپسىرىس كولەمى ارتادى. ونىڭ مولشەرى دە بىركەلكى بولادى. بۇعان بيىل بيۋجەتتەن قوسىمشا 22 ميلليارد تەڭگە بولىنەدى. بۇل رەتتە اكىمدەرگە زور جاۋاپكەرشىلىك جۇكتەلەدى. ولار كاسىپكەرلەرمەن بىرلەسىپ، ايماققا قاجەتتى ماماندىقتار ءتىزىمىن انىقتاۋى كەرەك. سونداي-اق سۇرانىسقا يە كادرلار دايارلاۋ ءۇشىن كوللەدجدەرگە باعىت-باعدار بەرۋى قاجەت.
عىلىم جانە جوعارى ءبىلىم سالاسىنداعى رەفورمالاردىڭ قارقىنى مەن ساپاسىن ساقتاۋ ماڭىزدى. ءبىلىم بەرۋ تاپسىرىسىن وقۋ ورىندارىنىڭ رەيتينگىنە قاراي ءبولۋ جۇمىسى ۇكىمەتتىڭ باقىلاۋىندا بولۋعا ءتيىس.
سوڭعى جىلدارى مەملەكەت عىلىمعا بولىنەتىن قاراجات كولەمىن ەداۋىر ارتتىردى. ءالى دە ارتتىرا بەرەدى. ءبىراق بۇل قارجى ناقتى ماقساتقا ساي جۇمسالۋى قاجەت. بيۋجەت قارجىسىن ساپالى ءارى سۇرانىسقا يە زەرتتەۋلەر جۇرگىزەتىن ۋنيۆەرسيتەتتەر، ينستيتۋتتار مەن عالىمدار عانا الۋى كەرەك.
* * *
العا قويىلعان مىندەتتەردى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن تۇتاس مەملەكەتتىك اپپارات ءتيىمدى جۇمىس ىستەۋى كەرەك. اكىمدەردى تىكەلەي سايلاۋدىڭ ناتيجەسىندە مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەردىڭ جاڭا ساناتى - سايلاناتىن باسشىلار پايدا بولدى. بۇل - ەكى جارىم مىڭنان استام باسشى لاۋازىمىنداعى قىزمەتكەر دەگەن ءسوز. ولاردىڭ اراسىندا بۇرىن مەملەكەتتىك قىزمەتتە جۇمىس ىستەمەگەن ازاماتتار، سونىڭ ىشىندە جاستار كوپ. سول سەبەپتى سايلانعان اكىمدەر مەن ءتۇرلى دەڭگەيدەگى باسشىلاردى كەشەندى دايىندىقتان وتكىزۋ ماسەلەسى وتە وزەكتى بولىپ تۇر. ۇكىمەتكە مەملەكەتتىك قىزمەت ىستەرى اگەنتتىگىمەن بىرلەسىپ، «اكىمدەر مەكتەبى» وقىتۋ جوباسىن ىسكە قوسۋدى تاپسىرامىن. بۇل رەتتە وسىنداي جۇمىستى جۇرگىزىپ جاتقان «amanat» پارتياسىنىڭ تاجىريبەسىن ەسكەرگەن ءجون.
مەملەكەتتىك اپپاراتتىڭ باستى مىندەتى - ازاماتتاردى تولعاندىراتىن وزەكتى ماسەلەلەردى شەشۋ. ول ءۇشىن، ەڭ الدىمەن، ازاماتتارمەن ۇدايى بايلانىستا بولۋ كەرەك. ونسىز بولمايدى. سوندىقتان حالىقتان كەلىپ تۇسەتىن وتىنىشتەرگە ايرىقشا نازار اۋدارۋ قاجەت. بىلتىردىڭ وزىندە پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنە 50 مىڭنان استام ءوتىنىش كەلىپ تۇسكەن، ال ەلىمىزدەگى بارلىق مەملەكەتتىك ورگاندارعا شامامەن 4 ميلليون ءوتىنىش جولدانعان. بۇل كورسەتكىش جىلدان جىلعا كوبەيۋدە.
ءبىر جاعىنان، بۇل جۇرتتىڭ «حالىق ۇنىنە قۇلاق اساتىن مەملەكەت» تۇجىرىمداماسىنا سەنەتىنىن كورسەتەدى. الايدا، سونىمەن بىرگە، بۇل ولاردىڭ وتىنىشتەرى مەن ماسەلەلەرى مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ كۇندەلىكتى جۇمىسى بارىسىندا شەشىمىن تاپپاي جاتقانىن اڭعارتادى. سوندىقتان ولقىلىقتار مەن كەمشىلىكتەردى جويۋ ءۇشىن تياناقتى جۇمىس جۇرگىزۋ قاجەت.
ادەتتە ازاماتتاردىڭ وتىنىشتەرىنىڭ ارتىندا ادام تاعدىرى تۇرادى، سوندىقتان، بۇل جەردە بارلىق قۇزىرلى ورگاندار جۇمىلا جۇمىس ىستەۋگە ءتيىس.
اقپاراتتىق جۇمىس ۋاقتىلى ءارى ساپالى جۇرگىزىلگەن جاعدايدا كوپتەگەن ماسەلەنى، سونىڭ ىشىندە قوعامدا دۇربەلەڭ تۋدىرعان تۇيتكىلدەردى ۋشىقتىرماي شەشۋگە بولاتىن ەدى. سوندىقتان مۇقيات ويلاستىرىلعان قوعامدىق كوممۋنيكاتسيا ستراتەگياسى قاجەت.
ۇكىمەتتىڭ جانە اكىمدەردىڭ قىزمەتى ءوز حالقىمىزعا دا، سىرتقى الەمگە دە اشىق ءارى تۇسىنىكتى بولۋى كەرەك. ءبىرىنشى باسشىلار ازاماتتاردى جەكە قابىلداۋعا ءتيىس. بۇل - وتە ماڭىزدى. اسىرەسە، ايماق، قالا، اۋدان باسشىلارى حالىقپەن تىكەلەي بايلانىستا جۇمىس ىستەۋى قاجەت. دەگەنمەن مەملەكەت پەن قوعامنىڭ سەرىكتەستىگى ازاماتتارعا دا زور جاۋاپكەرشىلىك جۇكتەيدى.
سوڭعى كەزدە زاڭ ۇستەمدىگىنە جانە قوعامدىق ءتارتىپتىڭ ساقتالۋىنا باسىمدىق بەرۋ قاجەتتىگى دامىعان ەلدەردە، ءتىپتى، ا ق ش- تىڭ وزىندە ءجيى ايتىلا باستادى. ءبىز مۇنداي پايىمعا الدەقاشان كەلگەنبىز.
«زاڭ مەن ءتارتىپ» قاعيداسى حالىقتىڭ ساناسىنا تەرەڭ ورنىعۋعا ءتيىس. ول ءۇشىن كەز كەلگەن قۇقىق بۇزۋشىلىققا «مۇلدەم توزبەۋشىلىك» قاعيداسىن بەرىك ۇستانۋ قاجەت. بۇل باعىتتاعى جۇمىستار بارلىق دەڭگەيدە ۇيىمداستىرىلۋى كەرەك. مۇنى، اسىرەسە، ايماق اكىمدەرى مىقتاپ قولعا العانى ءجون. ءبىراق شەكتەۋلەر مەن ايىپپۇلدارعا قاتىستى مەملەكەتتىڭ دە، قوعام بەلسەندىلەرىنىڭ دە ۇستانىمى كوڭىلگە قونىمدى بولۋعا ءتيىس. ماجبۇرلەۋ شارالارى بولماسا، ءتارتىپ ورناتۋ مۇمكىن ەمەس ەكەنىن الەمدىك تاجىريبە كورسەتىپ وتىر. سوندىقتان مەملەكەتتىڭ ءىس-ارەكەتتەرىنە تۇسىنىستىكپەن قاراعان ءجون. بۇل ورايدا ديالوگ ارقىلى قوعامدىق كەلىسىمگە كەلۋ كەرەك. قالاي دەسەك تە، مەملەكەت زاڭ ءتارتىبىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن قابىلدايتىن شارالار ءوز ەلىن كۇستانالاۋعا سەبەپ بولماۋعا ءتيىس. كەيبىر ازاماتتار ەلىمىزدى مازاق قىلۋعا اۋەستەنىپ بارادى. مىسالى، وزگە ەلدەردىڭ وكىلدەرى جوق جەردەن «كەرەمەت جەتىستىكتەردى، تابىستاردى» تاۋىپ الىپ، ونى شەتەلگە جان-جاقتى ناسيحاتتاپ جاتادى. ال ءبىزدىڭ ازاماتتار، ولاردىڭ ىشىندە شوۋ- بيزنەس وكىلدەرى، ءوزىن ءوزى «قوعام بەلسەندىسى» سانايتىن جاستار، ءتىپتى، دەپۋتاتتار دا بار، قازاقستانعا نەشە ءتۇرلى لاقاپ ات قوياتىن بولدى. بۇل ەندى مۇلدەم تۇسىنىكسىز، اقىلعا سىيمايتىن نارسە.
مەن بۇگىن ۇكىمەت جۇمىسىنىڭ باستى باعىتتارىن ايقىنداپ بەردىم. بۇل - ءىرى ينفراقۇرىلىم جوبالارى، سيفرلاندىرۋ جانە جاساندى ينتەللەكت، يادرولىق ەنەرگەتيكانى دامىتۋ، اگروونەركاسىپ كەشەنىن نىعايتۋ جانە ينۆەستيتسيا تارتۋ ماسەلەلەرى.
ەكونوميكامىز دامىپ جاتىر. ءبىراق ونىڭ قارقىنى ويداعىداي ەمەس. الدىمىزدا اۋقىمدى مىندەتتەر تۇر. ونى الداعى بەس جىلدا ورىنداۋىمىز كەرەك.
بىزگە، ەڭ الدىمەن، بىلىكتى جانە ەل مۇددەسىن ويلايتىن وتانشىل كادرلار كەرەك. ءدال وسىنداي مامانداردى تاۋىپ، ولاردى باسشىلىق لاۋازىمدارعا تاعايىندايمىز.
قۇرمەتتى كەڭەسكە قاتىسۋشىلار!
بۇگىن ءبىز ەلىمىزدىڭ 2024-جىلعى دامۋ ناتيجەسىن قارادىق. قوردالانعان ماسەلەلەردى تالقىلاپ، الداعى مىندەتتەردى ايقىندادىق. باستى ماقسات - ازاماتتاردىڭ ءال-اۋقاتىن ارتتىرۋ. الداعى جوسپاردىڭ ءبارىن ساپالى ورىنداۋ قاجەت. ءسوز سوڭىندا تاعى دا اتاپ وتكىم كەلەدى: بىزگە ناقتى ناتيجە كەرەك. ناتيجە بولسا عانا دامۋ بولادى.