مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆ «ش ى ۇ پليۋس» سامميتىندە ءسوز سويلەدى
استانا. KAZINFORM - شاڭحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنا مۇشە مەملەكەتتەر باسشىلارى كەڭەسىنىڭ وتىرىسىنان كەيىن سامميت «ش ى ۇ پليۋس» فورماتىندا جالعاستى. بۇل تۋرالى اقوردانىڭ باسپا ءسوز قىزمەتى حابارلادى.
قاسىم-جومارت توقايەۆ جيىنعا قاتىسۋشىلار الدىندا سويلەگەن سوزىندە شاڭحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنىڭ حالىقارالىق ارەناداعى رولىنە ايرىقشا توقتالدى.
- بۇگىندە الەم بۇرىن-سوڭدى بولماعان گەوساياسي قايشىلىقتار مەن قاقتىعىستاردىڭ كۇشەيۋىنە بايلانىستى تۋىنداعان كۇردەلى سىناقتارمەن بەتپە-بەت كەلىپ وتىر. حالىقارالىق قاۋىپسىزدىكتىڭ ارحيتەكتۋراسىنا قاۋىپ ءتونىپ تۇر. تۇتاس ادامزات ءۇشىن ونىڭ زاردابى اۋىر بولۋى مۇمكىن. وسىنداي سىن ساعاتتا بىزگە وڭىرلىك جانە جاھاندىق دەڭگەيدەگى ۇجىمدىق كۇش-جىگەر ارقىلى بەيبىتشىلىكتى، تۇراقتىلىق پەن قاۋىپسىزدىكتى نىعايتۋ ءۇشىن وراسان زور جاۋاپكەرشىلىك جۇكتەلىپ وتىر. شاڭحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمى ءوز بەدەلىمەن، ەلەۋلى ەكونوميكالىق جانە ادامي رەسۋرستارىمەن تۇراقتى دامۋ ماقساتتارىنا قول جەتكىزىپ، زاماناۋي سىن-قاتەرلەردى ەڭسەرۋ ءۇشىن ءتيىمدى شەشىمدەر ازىرلەي الادى. قازاقستاننىڭ ش ى ۇ- عا ءتوراعالىعى كەزىندە كوتەرگەن «كوپجاقتى ديالوگتى نىعايتۋ - ورنىقتى بەيبىتشىلىك پەن دامۋعا ۇمتىلۋ» اتتى ۇرانى ورتاق ميسسيامىزدىڭ ءمان-ماڭىزىن ايقىن كورسەتەدى، - دەدى پرەزيدەنت.
قاسىم-جومارت توقايەۆ بەيبىت جانە ۇيلەسىمدى دامۋ ماسەلەسىن ىلگەرىلەتۋدى ش ى ۇ اياسىنداعى كوپجاقتى ىنتىماقتاستىقتىڭ باستى مىندەتى رەتىندە اتاپ ءوتتى.
- ۇجىمدىق كۇش-جىگەر مەن پاراساتتى ديپلوماتيا ارقىلى عانا الەمدەگى باستى قايشىلىقتاردىڭ ءتۇيىنىن تارقاتىپ، دۇنيەجۇزىندە ۇزاقمەرزىمدى تۇراقتىلىقتى قامتاماسىز ەتۋگە بولادى. مەن بۇعان سەنىمدىمىن. وسى ورايدا كەلەسى جىلى سەكسەن جىلدىعىن اتاپ وتەتىن بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنا زور ءۇمىت ارتىلادى. بۇل امبەباپ ۇيىمنىڭ بالاماسى جوق، ونىڭ الەۋەتى ءالى دە مول. ءبىزدىڭ ورتاق مىندەتىمىز - بۇۇ- نىڭ جاھاندىق قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتەتىن، 21-عاسىر سىن-قاتەرلەرىنە ءتيىمدى قارسى تۇرا الاتىن باستى حالىقارالىق ينستيتۋت رەتىندەگى ءرولىن كۇشەيتۋ. قازىرگى زاماننىڭ ءتۇرلى پروبلەماسىنا قاتىستى ورتاق ۇستانىمنىڭ جارشىسى رەتىندە «ش ى ۇ داۋىسى» حالىقارالىق ارەنادا قاتتىراق ەستىلۋى كەرەك جانە سولاي بولۋعا ءتيىس. سوندىقتان ءبىز قابىلداعان تاتۋ كورشىلىك، سەنىم جانە ىنتىماقتاستىق قاعيداتتارى تۋرالى مالىمدەمە وتە وزەكتى، - دەدى مەملەكەت باسشىسى.
قازاقستان پرەزيدەنتى بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ 80، سونداي-اق ش ى ۇ مەن ب ۇ ۇ ىنتىماقتاستىعىنىڭ 20 جىلدىعىنا قاراي «ءادىل الەم، كەلىسىم جانە دامۋ جولىنداعى جاھاندىق بىرلىك تۋرالى» باستامانى قولداۋ ءۇشىن بۇۇ باس اسسامبلەياسىنىڭ رەزوليۋتسياسىن قابىلداۋدى ۇسىندى.
مەملەكەت باسشىسىنىڭ پىكىرىنشە، ساۋدا-ەكونوميكالىق بايلانىستاردى نىعايتۋعا ايرىقشا ءمان بەرگەن ءجون.
- سانكتسيالىق داۋلار جاھاندىق ەكونوميكاعا ايتارلىقتاي زيان كەلتىرىپ، ونىڭ دامۋ پەرسپەكتيۆالارىنىڭ اياسىن تارىلتىپ جاتىر. مۇنداي جاعدايدا بىزگە وڭ ديناميكانى ساقتاۋعا جانە الەۋەتىمىزدى ارتتىرۋعا باعىتتالعان ساۋدا- ەكونوميكالىق ىقپالداستىقتىڭ نەعۇرلىم يكەمدى ستراتەگياسىن قۇرۋ قاجەت. قازىرگى كەزەڭدە ش ى ۇ- عا مۇشە ەلدەردىڭ ەكونوميكاسى 4 پايىزدان 9 پايىزعا دەيىنگى جوعارى ءوسىم قارقىنىن كورسەتىپ وتىر. ش ى ۇ مەملەكەتتەرىنىڭ الەمدىك ج ءى ءو- دەگى ۇلەسى قازىردىڭ وزىندە 30 پايىزدى قۇرايدى. بۇگىندە ۇيىمعا مۇشە مەملەكەتتەردىڭ سىرتقى ساۋداسى 8 تريلليون دوللاردان استى. بۇل - الەمدىك ساۋدانىڭ تورتتەن بىرىنە تەڭ، - دەدى پرەزيدەنت.
مەملەكەت باسشىسى ازيانىڭ ەكونوميكالىق تۇرعىدان وركەندەۋىنە كوبىنە ش ى ۇ- عا مۇشە ەلدەردىڭ ىقپالى زور ەكەنىن اتاپ ءوتتى. سونداي-اق قازاقستان تاراپى قىتايدىڭ ىشكى اۋقىمدى نارىعىنا ش ى ۇ ەلدەرىنىڭ قولجەتىمدىلىگىن ارتتىرۋ جانە ۇيىمعا مۇشە ەلدەرمەن تاۋار اينالىمىن 3 تريلليون دوللارعا دەيىن جەتكىزۋ نيەتىن قۇپتادى.
- شاڭحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنىڭ ەكونوميكالىق الەۋەتى وراسان زور. ءبىز ونى تولىققاندى پايدالانۋىمىز قاجەت. بۇگىن ش ى ۇ ەكونوميكاسىن دامىتۋدىڭ 2030-جىلعا دەيىنگى ستراتەگياسىن جۇزەگە اسىرۋ جونىندەگى ناقتى ءىس-قيمىل جوسپارىن قابىلدادىق. اتالعان قۇجات وسى باستى ماقساتقا ساي كەلەدى. ش ى ۇ- نىڭ ە ا ە و، بريكس جانە اسەان سەكىلدى ينتەگراتسيالىق بىرلەستىكتەرمەن ءوزارا ىقپالداستىعى كەڭ مۇمكىندىكتەرگە جول اشادى. كولىك جولدارىنىڭ ءوزارا بايلانىسىن ودان ءارى نىعايتۋ الەمدىك ساۋدانىڭ تۇراقتى وسىمىنە زور ىقپال ەتەدى. ش ى ۇ- عا مۇشە ەلدەردىڭ اۋماعى ارقىلى 350 مىڭ شاقىرىمنان استام تەمىرجول وتەدى. الەمدەگى جۇك تاسىمالىنىڭ ۇشتەن ەكى بولىگى وسى جولدارعا تيەسىلى. سوندىقتان ش ى ۇ كەڭىستىگى جاھاندىق ساۋدانى دامىتۋعا ارنالعان ۇلكەن ەۋرازيالىق بەلدەۋگە اينالا الادى، - دەدى مەملەكەت باسشىسى.
قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ ايتۋىنشا، قازاقستان ەۋرازيالىق كولىك جۇيەسىنىڭ ەڭ ماڭىزدى بولىكتەرىنىڭ ءبىرى سانالادى. سونداي-اق ەلىمىزدىڭ «ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول» مەگاجوباسىن، ترانسكاسپيي كولىك باعىتىن جانە «سولتۇستىك - وڭتۇستىك» ءدالىزىن ءوزارا ۇشتاستىرۋ، ستراتەگيالىق پورتتار مەن لوگيستيكالىق ورتالىقتاردىڭ سەرىكتەستىك جەلىسىن قۇرۋ ىسىندەگى باستامالارى تۋرالى مالىمدەدى.
مەملەكەت باسشىسى قازىرگى جاعدايدا ەكولوگيا جانە كليماتتىڭ وزگەرۋىنە قارسى كۇرەس سالالارىنداعى ىنتىماقتاستىقتىڭ وزەكتىلىگى ارتا تۇسكەنىنە توقتالدى.
- ءبىز ءتۇرلى تابيعي كاتاكليزمدەردىڭ ايتارلىقتاي كوبەيگەنىنە كۋا بولدىق. الەمدەگى بارشا مەملەكەت بۇدان وراسان زور زارداپ شەگىپ وتىر. جۋىردا قازاقستان بۇرىن- سوڭدى بولماعان سۋ تاسقىنىن باستان وتكەردى. مامانداردىڭ پىكىرىنشە، بۇل تابيعات اپاتىنىڭ اۋقىمى جاھاندىق جىلىنۋ پروتسەسىمەن تىكەلەي بايلانىستى. كليماتتىڭ سىن-قاتەرلەرىن جالعىز ەڭسەرۋ مۇمكىن ەمەس ەكەنى انىق. الەمدىك قاۋىمداستىق ەكونوميكانى دەكاربونيزاتسيالاۋ جونىندەگى باتىل قادامىن جالعاستىرۋعا ءتيىس دەپ سانايمىن. ءبىراق بۇل مەملەكەتتەردىڭ دامۋعا جانە جاڭعىرۋعا باعىتتالعان ماڭىزدى مىندەتتەرىنە زيانىن تيگىزبەۋى كەرەك، - دەدى قاسىم-جومارت توقايەۆ.
مەملەكەت باسشىسى ىشكى سۋ كوزدەرىنىڭ دەگراداتسياعا ۇشىراۋ پروبلەماسىن شەشۋ، جاڭا سۋ ۇنەمدەۋ تەحنولوگيالارىن ەنگىزۋ جونىندەگى ءىس- قيمىل جوسپارىن ازىرلەۋدى ۇسىندى. ش ى ۇ- عا مۇشە مەملەكەتتەردىڭ بۇل باعىتتاعى ورتاق كۇش-جىگەرى بۇۇ باس اسسامبلەياسى جاريالاعان مۇزدىقتاردى ساقتاۋدىڭ حالىقارالىق جىلى اياسىنداعى ماقساتتاردى جۇزەگە اسىرۋعا ش ى ۇ- نىڭ قوسقان ناقتى ۇلەسى بولماق.
پرەزيدەنتتىڭ پىكىرىنشە، ش ى ۇ قىزمەتىنىڭ اسا ماڭىزدى باعىتىنىڭ ءبىرى - مادەني- گۋمانيتارلىق ىنتىماقتاستىقتى كەڭەيتۋ. بۇل سالا قازاقستاننىڭ ۇيىمعا ءتوراعالىعى كەزىندە ۇدايى نازاردا بولدى.
- قازاق جەرى - ەجەلدەن ءتۇرلى وركەنيەتتەر توعىسقان مەكەن. ۇلكەن ەۋرازيانىڭ بىرەگەي مادەني كودىن بويىنا سىڭىرگەن ش ى ۇ- نىڭ الىپ كەڭىستىگى حالىقتار اراسىن جاقىنداتۋعا دانەكەر بولىپ، ءوزىنىڭ تاريحي ءرولىن ودان ءارى اتقارا بەرۋگە ءتيىس جانە سولاي بولارىنا سەنىمدىمىن. وسى ورايدا مادەني ورتالىقتار اشۋ پارمەندى شارا سانالادى. بۇكىل ش ى ۇ اۋماعىندا وسىنداي جوبالاردىڭ جۇزەگە اسىرىلۋى ەلدەرىمىز اراسىندا بارىنشا تىعىز مادەني-گۋمانيتارلىق بايلانىس ورناتۋعا ىقپال ەتەدى دەپ ويلايمىن. بۇل ىسكە جاستاردى بەلسەندى تارتۋ ماڭىزدى. وسى رەتتە ولاردىڭ جان- جاقتى دامۋىنا جانە ءوزارا قارىم-قاتىناسىن جانداندىرۋعا بارىنشا جاعداي جاساۋ قاجەت، - دەدى مەملەكەت باسشىسى.
سونىمەن قاتار قاسىم- جومارت توقايەۆ ش ى ۇ- عا مۇشە ەلدەردىڭ جاس كوشباسشىلارى مەن تالانتتارىنىڭ جىل سايىنعى كەزدەسۋىن وتكىزۋ، ديالوگ اياسىنداعى سەرىكتەستەردىڭ جاڭا وقۋ ورىندارىن قوسۋ ارقىلى ش ى ۇ ۋنيۆەرسيتەتتەرى جەلىسىن كەڭەيتۋ، تەحنيكالىق ماماندىقتار ءۇشىن بولىنەتىن گرانت سانىن جىلدان- جىلعا كوبەيتۋ جونىندە ۇسىنىس ايتتى.
مەملەكەت باسشىسى ءسوزىن قورىتىندىلاي كەلە، قازاقستاننىڭ ش ى ۇ اياسىنداعى جانە «ش ى ۇ پليۋس» فورماتىنداعى جان-جاقتى ءارى ءوزارا ءتيىمدى ىنتىماقتاستىققا بەيىلدى ەكەنىن مالىمدەدى. سونداي-اق سەرىكتەس ەلدەردىڭ بارلىق كونسترۋكتيۆتى ۇسىنىسى ۇيىمنىڭ ودان ءارى قارقىندى دامۋىنا تىڭ سەرپىن بەرەتىنىنە سەنىم ءبىلدىردى.
