ەمدەلۋشىسىنە ءوز قانىن قۇيعان حيرۋرگ
استانا. قازاقپارات - ىرەۋگە باقىت سىيلاعان - ول دا ءبىر باقىت. قانعا بوككەن دەنە، سىنعان مويىن ومىرتقا، ەزىلگەن ءىش قۇرىلىس - كوز قۋانتاتىن كورىنىس ەمەس. وسىنداي ىسكە 58 جىل عۇمىرىن ارناپ، سوزاق اۋدانىنىڭ ايگىلى حيرۋرگى اتانعان بۇركىت ارىنبەكوۆپەن سۇحباتتاسقان ەدىك.
«ەتىم ءولىپ كەتكەن، قولىم ۇيرەنىپ كەتكەن دەيتىندەر ءبىر كۇنى سۇرىنەدى»
- دارىگەر بولاتىن ادام مەيىرىمدى بولۋى كەرەك. 20-30 جىل ىستەسەڭ دە، ءار وتاعا بولەك قاراۋىڭ قاجەت. ەتىم ءولىپ كەتكەن، قولىم ۇيرەنىپ كەتكەن دەپ سالعىرت قارايتىندار ءبىر كۇنى سۇرىنەدى. سۇرىنگەندە دە وڭباي سۇرىنەدى. سۇرىنبەۋ ءۇشىن سول ءىستى الىپ شىعا الاتىنىڭا سەنىمدى بولۋىڭ قاجەت. وزىڭە سەنىمدى بولماساڭ، باسقالاردى قۇر ۇمىتتەندىرىپ كەرەگى جوق. نەبىر اۋىر جاعدايلار بولادى. قولىمىزدان كەلگەننىڭ ءبارىن جاسايمىز. بولجاعانىمىزدى پاتسيەنتتىڭ اعايىن-تۋىسىنا ءتۇسىندىرىپ ايتامىز. ءۇمىت بولسا، ءۇمىت بار دەيمىز. جاعدايى قيىن بولسا، ۇزاققا بارمايدى دەيمىز. امال جوق، ايتاسىڭ. بۇل جاعداي ءار دارىگەردىڭ باسىندا بولادى. مەديتسينانىڭ مۇمكىندىكتەرى قالاي بولعاندا دا شەكتەۋلى عوي. قۇدايدىڭ جاراتقان نارسەسىن ادام ءدال سولاي ەتىپ قالپىنا كەلتىرە المايدى. دەگەنمەن ىستەگەن ىسىڭنەن ءلاززات الساڭ، وق تيگەن، پىشاق سۇققان ادامدار ءولىپ-ءتىرىلىپ جاتىپ، ەسىن جيىپ، كەيىن ساعان راحمەتىن ايتىپ جاتسا، كوپ جىلدان كەيىن كەزدەسكەندە سونى ەسىنە الىپ، تاعى دا راحمەتىن جاۋدىرىپ جاتسا، ودان ارتىق قانداي سەزىم بولسىن؟ بىرەۋگە باقىت سىيلاعان - ول دا ءبىر باقىت. باقىتىمدى ماماندىعىمنان تاپتىم دەپ ايتا الامىن، - دەيدى ابزال جان.
كيىز ۇيدە تۋىپ، تاۋدا وسكەن بالادان باس دارىگەرگە دەيىن
بۇركىت ارىنبەكوۆ تۇركىستان وبلىسى، سوزاق اۋدانى، قۇمكەنت اۋىلىنىڭ تۋماسى. 1947 -جىلدىڭ كوكتەمىندە، اتا-اناسى كولحوزدىڭ سيىرىن باعىپ وتىرعان جىرادا، كيىز ۇيدە جارىق دۇنيە ەسىگىن اشقان. سەگىز پەرزەنتتىڭ كەنجەسى. العاشقى ءارىپتى دە كيىز ۇيدە تانىپتى. 1963 -جىلى قۇمكەنتتەگى مەكتەپتىڭ 8-سىنىبىن بىتىرگەن سوڭ، اعاسى الىپ بارعان لەڭگىر مەديتسينالىق كوللەدجىنىڭ فەلدشەرلىك بولىمشەسىنە تۇسەدى. كيىز ۇيدە تۋىپ، تاۋدا وسكەن بالاعا باستاپقىدا مەديتسينا تەرميندەرىن مەڭگەرۋ وڭاي بولماپتى. ادام اناتومياسى مەن فيزيولوگياسىن ورىس تىلىندە وقىسا، ادام اعزالارىنىڭ اتاۋلارىن لاتىنشا جاتتاۋعا تۋرا كەلگەن. دەگەنمەن بالا كۇنىنەن زەرەك، العىر، بالا بۇركىت مەكتەپتە ورىسشانى جاقسى وقىعاندىقتان، مەديتسينانىڭ تەرميندەرىن دە مەڭگەرىپ كەتكەن.
1967 -جىلى كوللەدجدى ءتامامداپ، ەلىنە كەلىپ، ەڭبەككە ارالاسادى. دارىگەرلىك داڭعىل جولى قۇمكەنت اۋىلدىق اۋرۋحاناسىندا فەلدشەرلىكتەن باستالعان. 20 جاسىندا باستالعان ۇزدىكسىز ەڭبەك جولى 58 جىلعا سوزىلعان. سول كەزدەگى اۋىل-اۋداندارداعى كادر تاپشىلىعىنان فەلدشەرلىكتەن بولەك، مەديتسينانىڭ بىرنەشە سالاسىن مەڭگەرۋگە تۋرا كەلىپتى. الماتى مەملەكەتتىك مەديتسينا ينستيتۋتىنىڭ ەمدەۋ فاكۋلتەتىنە ءتۇسىپ، حيرۋرگيا سالاسى بويىنشا ينتەرناتۋرا وقيدى. رەانيماتولوگ-انەستەزيولوگ ماماندىعىن الادى. 1977-87 -جىلدارى قاتارداعى وتاشى دارىگەر، 1987-1994 -جىلدارى ورتالىق اۋداندىق اۋرۋحانانىڭ حيرۋرگيا بولىمشەسىن باسقارعان. 1998 -جىلى سوزاق اۋداندىق ورتالىق اۋرۋحاناسىنىڭ باس دارىگەرى بولادى.
«سەنىڭ قولىڭنان كەلەدى...»
- انەستەزيولوگ- رەانيماتولوگ دارىگەردىڭ كومەگىنسىز وتاشى دارىگەر قانداي دا ءبىر كۇردەلى وپەراتسيا جاساي المايدى. انەستەزيولوگ - رەانيماتولوگ تەرەڭ ءبىلىمدى، ارنايى دايارلىقتان وتكەن، ساناۋلى سەكۋندتاردا شەشىم قابىلداپ، قيمىلدايتىن مامان. قاجەت كەزىندە وبلىس ورتالىعىنان بىلىكتى وتاشىلاردى كومەككە شاقىرعاندا، مىندەتتى تۇردە قاسىنا انەستەزيولوگ - رەانيماتولوگ دارىگەردى ەرتە كەلەتىن.
بىردە باس دارىگەر كابينەتىنە شاقىرتىپ: «بۇركىت، سەن ينستيتۋتتا دا، ينتەرناتۋرادا دا جاقسى دايارلىقتان وتكەنىڭدى ىسپەن دالەلدەپ كەلەسىڭ. جاقسى وتاشى بولىپ قالىپتاستىڭ. ءبىراق ءبىزدىڭ اۋداندىق اۋرۋحانا ءۇشىن تاعى ءبىر ماماندىقتى يگەرۋىڭ كەرەك. ءوزىڭ بىلەسىڭ، ءاربىر كۇردەلى وپەراتسيا جاساۋعا انەستەزيولوگ - رەانيماتولوگ ماماندى اپتا سايىن ساناۆياتسيامەن وبلىس ورتالىعىنان الدىرامىز. كەلىسسەڭ، الماتىداعى دارىگەرلەردىڭ ءبىلىم جەتىلدىرۋ ينستيتۋتىنا انەستەزيولوگ - رەانيماتولوگ ماماندىعىن دايارلايتىن وقۋعا جولداما اپەرەمىن. وتاشىلىق ماماندىق پەن انەستەزيولوگ ماماندىعىن قوسا يگەرۋ سەنىڭ قولىڭنان كەلەدى. ساعان سەنىم ارتىپ وتىرمىن، - دەدى. ءسويتىپ انەستەزيولوگ بولدىم، - دەيدى اقساقال.
مەكتەپتە دە، ينستيتۋتتا دا جاقسى وقىعان، ورتا كورگەن بۇركىت ارىنبەكوۆ قالادان قانشا ۇسىنىس تۇسسە دە، اۋىلىن تاستاپ كەتە الماعان. سىرتقا شىقسا اۋىلىنا دەگەن ساعىنىش جەڭە بەرگەن. اۋىلداعى ادامداردى دا بىرەۋ ەمدەۋى كەرەك قوي دەيدى ءوزى. سودان بەرى اۋىر وپەراتسيالاردا كۇن- ءتۇن دەمەي، ارىپتەستەرى مەن جاستارعا كومەك بەرىپ كەلەدى. ءىش قۇرىلىسى، اكۋشەر-گينەكولوگيالىق، پەدياتريالىق، تراۆماتولوگيالىق كۇردەلى وپەراتسيالاردىڭ ءتۇر-ءتۇرىن جاساعان.
«ناۋقاستىڭ قان توبى مەنىكىمەن بىردەي ەكەن»
- ءبىر كۇنى كەشكىسىن حيرۋرگيا بولىمشەسىمەن قاتار ورنالاسقان پەرزەنتحانا دارىگەرلەرى دابىل قاعىپ، شۇعىل جاردەمگە شاقىردى. ايتقاندارىنان تۇسىنگەنىمىز - جارتىتوبە اۋىلىنان كەلىپ بوسانعان كەلىنشەكتەن توقتاماي قان كەتىپ جاتىر ەكەن. باس دارىگەردەن باستاپ ءبارى - سوندا. ايەلدىڭ جاعدايى وتە اۋىر، قان كوپ كەتىپ قالعان. قان قىسىمى وتە تومەن، تامىر سوعىسىن انىقتاۋ مۇمكىن ەمەس. كەتىپ جاتقان قاندى توقتاتىپ، جوعالعان قاننىڭ ورنىن تولتىرۋ قاجەت. قان الماستىرعىش دارىلەردى سورعالاتا قۇيعانىمەن قان قىسىمى كوتەرىلەتىن ءتۇرى جوق. قۇياتىن قان قورى تاۋسىلعان. باس دارىگەردەن باستاپ مەدبيكەگە دەيىن، ءبارىنىڭ قان توبىن شۇعىل انىقتاپ، قان توبى ساي كەلەتىن مەنەن جانە ءبىر ارىپتەسىمنەن الىپ، ايەلگە قۇيا باستادىق. جاتقان ورنىنان قوزعاۋعا بولمايتىن بولعان سوڭ، سول جاتقان توسەگىندە وپەراتسيا جاساپ، امان الىپ قالدىق. جاراتقاننىڭ جاردەمىمەن امان-ەسەن جازىلىپ، وتباسىنا ورالدى، - دەيدى دارىگەر.
«وكپەسىنىڭ جارتىسىن وق جۇلىپ اكەتكەن ازامات قازىر شاپقىلاپ ءجۇر»
الپىس جىلعا جۋىق تاجىريبەسى بار ارداگەر ماماننىڭ باسىنان وتكەن مۇنداي وقيعالاردى ءبىر ماقالاعا سىيدىرۋ مۇمكىن ەمەس. كەمى ءبىر كىتاپتىڭ جۇگى. كەيىپكەرىمىز ەستە قالعان تاعى ءبىر ەرەكشە وقيعاسىن ءبولىستى.
- 1992-جىلدىڭ ءساۋىرى بولۋى كەرەك، اۋدان ورتالىعىنان 130 شاقىرىم جەردەگى قاراتاۋ اۋىلىنىڭ ءبىر ازاماتى اڭعا بارا جاتىپ، ابايسىزدا مىلتىعى اتىلىپ، وعى كەۋدەسىنە ءتيىپ، وكپەنىڭ جارتىسىن جىرتىپ، تالقانداپ، سول جاق جاۋىرىنىن قوپارىپ، كيىم-كەشەگىنىڭ بىت-شىتىن شىعارىپ، تەسىپ وتكەن. قوڭىراۋ تۇسكەن سوڭ، ناركوز بەرەتىن اپپارات، وتتەگى بالونى سياقتى كەرەك- جاراعىمدى سالىپ، جاردەمشىلەرىمدى الىپ، زاۋلاپ، جەتىپ باردىق. بارساق ەسى كىرەسىلى- شىعاسىلى، جاعدايى اۋىر. ايدالاداعى اۋىلدىق بولىمشەلىك اۋرۋحانادا وپەراتسيا جاسايتىن ۇستەل قايدان بولسىن، ايەلدەر بوساناتىن كەرەۋەتكە جاتقىزىپ، ناركوز بەرىپ، تىنىسىن قولدان دەم الدىرۋ قوندىرعىسىنا قوسىپ، وتا جاساۋعا كىرىستىك. وكپەسىن اشتىق. وكپەنىڭ جارتىسىن وق جۇلىپ اكەتكەن، قان ۇيىپ قالعان. وكپەسىن جامادىق. كۇردەلى وتانى اياقتاعان سوڭ، قاسىنا ءبىر دارىگەردى قالدىرىپ، اۋدانعا قايتتىق. ەكى-ءۇش كۇننەن كەيىن ارنايى كولىكپەن اۋداندىق اۋرۋحاناعا الدىرتتىق. سول ازامات ءبىر اي جاتىپ، ەمدەلگەن سوڭ، اياققا تۇرىپ، وتباسىنا ورالدى. بۇگىندەرى شاپقىلاپ ءجۇر، - دەيدى.
«اتىن ءومىرزاق دەپ قويدىق...»
پاتسيەنتتىڭ ءومىرى ءۇشىن جان الىسىپ، جان بەرىسىپ جاتقاندا، ءوزى امان الىپ قالعان سابيلەردىڭ ەسىمىن ءوزى قويعان كەزدەرى دە بولىپتى.
- ءبىراز جىل بۇرىن مەكتەپتە بىرگە وقىعان دوسىمنىڭ ايەلى قۇرساق كوتەرىپ، تولعاق ۇستىندە قان كەتىپ، ەسىنەن تانىپ قالادى. ايەلدەر دارىگەرىنىڭ ايتۋىنشا، قان كەتىپ، ەسىنەن تانعاندا ىشتەگى نارەستە جارىق دۇنيە ەسىگىن اشار جەردە كەپتەلىپ قالىپ، شەتىنەپ كەتكەن. اناسىن امان الىپ قالۋ ءۇشىن شۇعىل وپەراتسيا جاساۋ كەرەك بولدى. ناركوز قوندىرعىسىنا قوسىپ، كەپتەلىپ قالعان شارانانىڭ جانسىز دەنەسىن الىپ، قاسىمداعى بالالار دارىگەرىنە ۇستاتتىم. ءارى قاراي قۇرساق ءىشىن تازالايىن دەپ قول سالسام، تاعى ءبىر نارەستەنىڭ اياعى قولىما ىلىنبەسى بار ما؟! سويتسەم، دوسىمنىڭ ايەلىنىڭ كوتەرگەنى ەگىز ەكەن. دەرەۋ ونى دا اياعىنان الىپ، سىرتقا شىعارىپ، كىندىگىن كەسىپ، قاسىمدا تۇرعان بالالار دارىگەرىنە ۇستاتتىم. ونى دا شەتىنەپ كەتكەنگە ساناپ، ءارى قاراي وتامدى جاساي بەردىم. كەنەت قاسىمدا تۇرعان انەستەزيولوگ-رەانيماتولوگ دارىگەر تالعات:
- بۇركىت اعا، جاڭاعى سوڭىنان العان نارەستەنىڭ كىرپىگى دىرىلدەيتىن سياقتى، - دەدى قۇلاعىما سىبىرلاپ.
- تالعات، بارىڭدى سال!، - دەپ ايقايلادىم. موينىمدى بۇرۋعا شامام كەلمەدى، وتادان قولىم بوساماي جاتىر.
تالعات تا بارىن سالىپ، وتتەگىمەن نارەستەنىڭ اۋزىنا ۇرلەپ، كىندىك تامىرىنا بىرنەشە رەت ءدارى جىبەرىپ، جۇرەگىنە ماسساج جاسادى. ون شاقتى مينۋت وتكەندە نارەستەنىڭ ءالسىز جىلاعان داۋىسى شىقتى. بۇل كەزدە وتا دا ءساتتى اياقتالعان ەدى. قۋانىشىمىزدا شەك جوق! سودان بۇل نارەستە ءوزىمنىڭ دوسىمنىڭ بالاسى بولعاندىقتان، وسىنشاما قيىندىقپەن ومىرگە كەلگەن ەكەن، ەندىگى ءومىرى ۇزاق بولسىن دەپ، تۋرا سول وپەراتسيا جاسايتىن بولمەدە اتىن ءومىرزاق قويايىق دەدىم سەرىكتەرىمە. بۇل شەشىمدى سول جەردەگى دارىگەرلەر تۇگەل قوشتاپ، نارەستەنىڭ اتىن ءومىرزاق دەپ قويدىق. سول ءومىرزاق امان-ەسەن ءوسىپ، مەكتەپتى جاقسى وقىپ ءبىتىرىپ، كوكەلەرىمدەي دارىگەر بولامىن دەپ، بۇگىندەرى مەديتسينالىق ينستيتۋتتا وقىپ ءجۇر، - دەيدى ءوزى.
بىلىكتى مامان، ارداقتى اتا، سىيلى ازامات
ول قوعامدىق ومىرگە دە بەلسەنە ارالاسقان. ايتار ءسوزى بار، ءجون بىلەتىن ادامدى اۋىل-ايماق حالقى دا العا شىعارىپ، الەۋمەتتىك ماسەلەگە ارالاسپاسىنا قويماپتى. 1994-1998 -جىلدارى اۋداندىق ءماسليحاتتىڭ، 1999-2003 -جىلدارى وبلىستىق ءماسليحاتتىڭ دەپۋتاتى بولىپ سايلانعان. كەڭەس زامانىندا كەسەكتەن سالىنعان اۋرۋحانانىڭ جاڭا عيماراتىن سوقتىرۋعا ات سالىسقان. «ەرەن ەڭبەگى ءۇشىن»، «ەڭبەك ارداگەرى»، «وبلىسقا سىڭىرگەن ەڭبەگى ءۇشىن» مەدالدارىمەن ماراپاتتالعان. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنىڭ ۇزدىگى. سوزاق اۋدانىنىڭ قۇرمەتتى ازاماتى. «قوش بول، قانداۋىر» اتتى كىتاپتىڭ اۆتورى. «قانداۋىر» دەگەنى - «سكالپەل».
قارت دارىگەر قازىر دە تىڭ. اۋداندىق ارداگەرلەر كەڭەسىنىڭ ءتوراعاسى. زەينەتكە شىقسا دا، جوعارى ساناتتى دارىگەر رەتىندە تاجىريبەسى كەرەك بولعاندىقتان ءالى دە جۇمىس ىستەپ، بىلمەگەنىن ۇيرەتىپ، جاستاردىڭ تالىمگەرى بولىپ ءجۇر. ءالى كۇنگە دەيىن وتا جاسايدى. كۇردەلى وپەراتسيالاردا جاستارعا كومەكتەسىپ، جاۋاپكەرشىلىك الادى.
ومىرلىك سەرىگى گۇلباحيرا اپامىزبەن دە الماتىدا بىرگە وقىپ ءجۇرىپ، تابىسىپتى. جۇپتارى جازىلماي، ءومىر بويى ءبىر اۋرۋحانادا ەڭبەك ەتكەن. ەكى ۇل، جەتى نەمەرە، ءبىر شوبەرە سۇيگەن قاريالار. ءبىر نەمەرەسى اتا جولىن قۋىپ، كۇنى بۇگىن مەديتسينا ماماندىعىندا ءبىلىم الىپ جاتىر ەكەن.
