ماسكەۋدە ساقتالعان مادەني مۇرا: 1947 -جىلعى التىن داۋىستار
استانا. قازاقپارات – 70 جىل بويى ماسكەۋ ورتالىق بولعان سوڭ، بارلىق قۇجات-دەرەك الدىمەن سول جاققا جونەلتىلىپ، سول جاقتان جارىققا شىعاتىن. ءبىزدىڭ بۇگىنگى جاريالاماق نيەتتەگى ماقالامىزدىڭ دەرەككوزى ماسكەۋدەن تابىلىپ وتىر.
2013 -جىلدىڭ كۇز ايىندا وسى جولدىڭ اۆتورى (رۇستەم نۇركەنوۆ - رەد. ) زەرتتەۋشى جارقىن شاكارىمگە ەرىپ، ماسكەۋگە ءىسساپارعا باردىق. ماقسات - ءوز ۋاقىتىندا ورتالىق بولعان قالادان قازاق مۋزىكا تاريحىنا قاتىستى ارحيۆتىك دەرەكتەر تابۋ. بىرنەشە مۇراجايدى ارالاپ، رەسەي فونوارحيۆىنە جول ءتۇستى. ىزدەگەنىمىز سول جەردە ەكەن. ءبىر اپتاعا جۋىق قور ىزدەۋ جۇمىستارىمەن اينالىسىپ، 200 دەي دىبىس جازباسى تابىلدى. وسى ماقالامىزدا سول تابىلعاننىڭ تورتەۋىنە ارنايى توقتالىپ وتپەكپىز.
«ستالين» جانە «موسكۆاعا تارتۋ»
اندەر ناقتى قاي جىلى جازىلدى دەگەن اقپار جوق. ءبىراق بارلىق ءتورت ءان دە 1947 -جىلى جازىلدى دەپ ەسەپتەۋگە تولىق نەگىز بار. ويتكەنى ءتورت پلاستينكانىڭ ەكەۋىندە 1947 -جىلدىڭ 26-جەلتوقسانى دەگەن بەلگى بار. سونىمەن قاتار بارلىعىندا دا «پروبنىي»، ياعني سىناما رەتىندە دايىندالعان ۇلگى دەگەن بەلگىسى بار. بارلىق پلاستينكا بىردەي ۇلگىدە باسىلعان. تاعى ءبىر جاناما دايەك، وسى 1947 -جىلى ماسكەۋ قالاسى ءوزىنىڭ 800 جىلدىعىن اتاپ وتكەن ەكەن. اتالعان مەرەيتويعا ارنايى بارىپ، ونەر كورسەتكەندەر ىشىندە ماقالاعا نەگىز بولعان اقىندار دا بار. جانە ءوز ارناۋىندا ولار وسى مەرەيتويدى ەرەكشە اتاپ وتەدى.
اۋەلى تابىلعانى - ماياسار جاپاقوۆتىڭ ءوز ايتۋىنداعى ەكى ءان. «ستالين» جانە «موسكۆاعا تارتۋ» اتالادى. اقىن جايلى ۋيكيدەپيادا كەلەسى مالىمەت بەرىلگەن. ماياسار جاپاقوۆ (1889-1965) - توكپە اقىن. بۇگىنگى قاراعاندى وبلىسى شەت اۋدانىنىڭ تۋماسى. جاستايىنان ولەڭ شىعارىپ، دومبىرامەن ءان سالعان. ىبىراي، ءمادي، مۇحيت ءتارىزدى ءانشى-اقىنداردى ۇستاز تۇتقان. جاپاقوۆ كەڭەس وكىمەتى كەزىڭدە قاراعاندى كەنشىلەرىنىڭ ءومىرى مەن ەڭبەگىن جىرلاعان اقىن رەتىندە تانىلدى. 1943 -جىلى بولمان، نۇرلىبەك اقىندارمەن، 1961 -جىلى رەسپۋبليكالىق اقىندار ايتىسىندا كوشەن، قايىپ، ت. ب. اقىندارمەن ونەر سايىسقان.
ماياسار جاپاقوۆ 1947 -جىلى ماسكەۋگە باردى دەگەن دەرەكتى كامەل جۇنىستەگى ايتادى.
2011 -جىلى جاريالانعان on.kz سايتىندا «ماياسار 1947 -جىلى ماسكەۋ قالاسىنىڭ 800 جىلدىق تويىنا قاتىسقان. مۇندا ول زور داۋىستى اقىن ەكەنىن تانىتىپ، ۇلكەن تەاتر ساحناسىندا حالىق پەيىلىن وزىنە اۋدارتقان ەدى. اقىننىڭ سوندا سالعان ءانى پلاستينكاعا جازىلىپ، بۇكىل ەلگە تارادى» - دەپ، كامەل جۇنىستەگىنىڭ ءسوزىن كەلتىرەدى.
پلاستينكاداعا ءاننىڭ اتاۋى «ستالينگە» دەپ بەرىلگەن. اۋەنى - شوجە قارجاۋباي ۇلىنىكى، ءماتىنى - ماياسار جاپاقوۆتىكى. ورىندايتىن ماياسار جاپاقوۆ دەپ كورسەتىلگەن. (شوجە قارجاۋباي ۇلى 1808-1895 -جىلدارى ءومىر سۇرگەنىن ەسكەرسەك، ماياسار اقىن اماناتقا قيانات جاساماي، ەلۋ جىل بۇرىن وتكەن اقىننىڭ سارىنىن ادەيى پايدالانعانىن ايتىپ وتكەن ەكەن)
سويلەيمىن سىيلىعىنا جالپى كوپتىڭ،
جاڭعىرتىپ، ەكى اراسىن جەر مەن كوكتىڭ.
كوڭىلىن ەڭبەكشى ەلدىڭ گۇلدەنتۋگە،
كومەيىمنەن كەستەلەپ جىردى توكتىم.
اينالايىن ۇلى ستالين،
حالىقتاردىڭ كۇنى ستالين.
جاڭا زامان جاساۋ توكتى،
ءومىرلى بول ۇلى ستالين!
ەكىنشى ءان - ماياسار جاپاقوۆتىڭ وزىنىكى. پلاستينكادا «پوداروك موسكۆە» دەپ جازىلعان ەكەن. ءبىز «ماسكەۋگە تارتۋ» دەپ اۋداردىق.
ماسكەۋ اپا، قۇتتى بولسىن، ىرگەڭ بەرىك،
جارقىن جول، سۇلۋ سازدى، كۇندەي كورىپ.
استانام، ۇلكەن ءۇيىم، امانبىسىڭ؟
الدىنا باس يەمىن سالەم بەرىپ.
تويىندا سەگىز ءجۇز جىلدىق قۇتتىقتايمىن،
دومبىرامدى ىڭعايىنا بۇرىپ سەنىڭ.
كەلەسى دىبىس جازبادا اقىن قايىپ اينابەكوۆتىڭ داۋىسى. قايىپ اينابەكوۆ (1885-1955) - حالىق اقىنى، 1921 -جىلى ورىنبوردا وتكەن كەڭەستەردىڭ بۇكىل قازاقستاندىق Ⅱ سەزىنە دەلەگات بولعان. 1929 -جىلدان ءومىرىنىڭ سوڭىنا دەيىن قاراعاندى قالاسىندا تۇرىپ، كەنشىلەر مەن جۇمىسشىلار ەڭبەگىن شىعارمالارىنا ارقاۋ ەتتى. 1943 -جىلى قاراعاندىدا وتكەن وبلىستىق اقىندار ايتىسىن باستاۋشىلاردىڭ ءبىرى بولدى. وكىنىشكە قاراي، اشىق دەرەككوزدەردەن قايىپ اينابەكوۆتىڭ ماسكەۋگە بارعان-بارماعانىن بىلە المادىق.
جاسىنا سەگىز عاسىر تولعان انىق،
قارتايمايسىڭ، جاسايسىڭ جاڭالانىپ.
ءون بويىندا قاراسام اقاۋىڭ جوق،
جاپ-جاڭا العاندايسىڭ نۇرعا مالىپ.
كەنەن ازىربايەۆ (1884-1976) - حالىق اقىنى، جىراۋ، سال-سەرىلىك ءداستۇردىڭ سوڭى، ءانشى جانە كومپوزيتور. قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن ونەر قايراتكەرى. اتاقتى «بوزتورعاي»، «كوكشولاق» سياقتى كوپتەگەن ءان، جىر-داستاندى دۇنيەگە اكەلگەن. «جۇلدىزدار وتباسى» (2017) جۋرنالىندا بەرىلگەن مالىمەتكە سايكەس، 1947 -جىلى ماسكەۋدىڭ مەرەيتويىنا بارىپ، ونەرىن كورسەتكەن. تومەندەگى دىبىس جازبا سول كەزدە جازىلعان بولۋى كەرەك دەپ توپشىلايمىز.
باتىر ماسكەۋ استانا،
استاناعا كىم كەلمەس؟
كەمپىر مەن شال، جاس بالا،
ەل جۇرەگىن ءماز قىلدى،
كەلدىم تويلاپ شاتتانا.
ايتا كەتكەن ءجون، ءبىز بۇعان دەيىن «كۇيشى داۋلەتكەرەيدىڭ پەتەربورعا ساپارى» مەن «سارىبايەۆتار ديناستياسى جايلى نە بىلەمىز؟» دەپ اتالاتىن ماقالانى جازعان ەدىك. اتالمىش ماتەريالدىڭ بىرىندە كۇيشى داۋلەتكەرەيدىڭ 1859 -جىلى پەتەربورعا ساپارى مەن ودان كەيىن تۋىنداعان شىعارما جايلى ايتىلسا، ەكىنشىسىندە مۋزىكا زەرتتەۋشىسى دە، فيلولوگ تا، ديپلومات تا بولعان داڭقتى سارىبايەۆتار اۋلەتى جايلى دەرەكتەر قامتىلعان.
رۇستەم نۇركەنوۆ
