ماقسات حالىق: پرەزيدەنت ۇكىمەتتەن مازمۇنى جوق، فورماسى عانا بار ءوسىم سۇراپ وتىرعان جوق

استانا. KAZINFORM - بەلگىلى ەكونوميست، Meta University جوعارى بيزنەس مەكتەبىنىڭ ديرەكتورى ماقسات حالىق Kazinform تىلشىسىنە ۇكىمەتتىڭ وتكەن اپتادا قابىلداعان شۇعىل شەشىمدەرىنىڭ سالدارى تۋرالى پايىمىن ايتتى.

- ماقسات مىرزا، جەڭىلدەتىلگەن سالىق دەكلاراتسياسىن قازىرگى كۇيىندە قالدىرۋدىڭ سالدارى مەن پايداسى قانداي بولۋى مۇمكىن؟

- ۇكىمەتتىڭ ەكونوميكالىق بلوگى، اسىرەسە ىسكەرلىك ورتاعا كەرى اسەر تيگىزەتىن قادامدار جاساپ جاتقان ەدى. وسى تۇرعىدان العاندا پرەزيدەنتتىڭ ماسەلەگە تىكەلەي ارالاسۋى ورىندى بولدى دەپ ويلايمىن. ونىڭ ىشىندە سالىق ساياساتىن شاعىن جانە ورتا بيزنەسكە زيانىن تيگىزبەيتىندەي ەتىپ قۇرۋ تۋرالى قادامدى تولىق قولدايمىن.

- جەڭىلدەتىلگەن سالىق دەكلاراتسياسىنىڭ قازىرگى فورماتى ەل ەكونوميكاسىنا قاجەت تەتىك بولسا، سالىق رەفورماسىن تالقىلاۋ كەزىندە ۇكىمەت نەگە نارازىلىقتارعا قۇلاق اسپاي، ەندى عانا رايىنان قايتىپ وتىر دەپ ويلايسىز؟

- ءبىز شاعىن جانە ورتا بيزنەستىڭ قانات جايۋىنا بارىنشا جاعداي جاساۋىمىز كەرەك. ءبىراق بۇل - سالىق مۇلدە بولماۋ كەرەك دەگەن ءسوز ەمەس. ول تەڭدەستىرىلگەن دەڭگەيدە ءارى تۇسىنىكتى بولۋى كەرەك. ايتپەسە قوسىلعان قۇن سالىعىنىڭ توڭىرەگىندەگى وزگەرىستەر، جەڭىلدەتىلگەن دەكلاراتسيا توڭىرەگىندەگى تۇزەتۋلەر وتە كۇردەلەنىپ كەتكەن ەدى. كاسىپكەرلەردىڭ ءوزى ءتىپتى كىمنەن كەڭەس سۇرايتىنىن بىلمەي، قيىن جاعدايعا تاپ بولعان. سول قاتەلەردى تۇزەۋگە مۇمكىندىك تۋىپ وتىر. جالپى جاڭا سالىق كودەكسى كۇشىنە ەنگەنشە ءالى دە اۋقىمدى جۇمىس جۇرگىزىلۋ كەرەك دەپ ەسەپتەيمىن.

- ا ي-92 بەنزينى مەن ديزەلدىڭ باعاسىن، تەمىرجول تاريفىن كوتەرۋگە موراتوري جاريالاۋ قالايشا باعانىڭ وسپەۋىنە كەپىل بولا الادى؟ ۇكىمەت ول شەشىمدى قابىلداماي تۇرىپ وندىرۋشىلەر مەن ساۋدا جەلىلەرىنە باعانى كوتەرمەۋ تۋرالى مىندەتتەمە قويۋى كەرەك ەدى عوي. ءسىز قالاي ويلايسىز؟

- ا ي-92 بەنزينىنىڭ باعاسىن، تەمىرجول تاريفتەرىن كوتەرۋگە موراتوري دە دەر كەزىندە جاريالاندى. مەملەكەت ونداي قادامعا امالدىڭ جوقتىعىنان بارىپ وتىر. ويتكەنى ەسى دۇرىس قوعامدا ونداي قادامدار جاسالماۋ كەرەك. ءبىراق كەيىنگى كەزدە بولىپ جاتقان ينفلياتسياعا، ەل ىشىندەگى قىمباتشىلىققا جانار-جاعارمايدىڭ قىمباتتاۋى اسەر ەتتى دەۋگە بولادى. جانارمايدىڭ باعاسى بىردەن الەۋمەتتىك ماڭىزى بار تاۋاردىڭ باعاسىنا اسەر ەتەدى.

وتكەن جىلدان بەر ءوسىپ جاتقان تاريفتەر حالىقتىڭ قالتاسىنا تىكەلەي اسەر ەتىپ، تابىسىن ورتايتتى. پرەزيدەنت ۋاقىتشا بولسا دا موراتوري ەنگىزبەگەندە قاراشا ايىنا قاراي ۇكىمەتتىڭ، بيلىكتىڭ شەشىمىنە نارازى بولاتىن حالىق كوبەيە تۇسەتىن ەدى. سەبەبى قاراشادا جىلىتۋ ماۋسىمىنىڭ العاشقى تۇبىرتەكتەرى كەلەدى. سول كەزدە ازاماتتار وتە نارازى بولاتىن ەدى. سوندىقتان تاريفتەردى دە جالپى ينفلياتسيا تەجەلگەنگە دەيىن توقتاتا تۇرۋ دۇرىس بولدى دەپ ەسەپتەيمىن.

فوتو: ماقسات حالىقتىڭ جەكە مۇراعاتىنان

- تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق جۇيەسىن قولداۋعا 500 ميلليارد تەڭگە قوسىمشا ءبولۋ يپوتەكانى توقتاتا باستاعان ەكىنشى دەڭگەيلى بانكتەرگە جاۋاپ پا؟ جالپى 500 ميلليارد تەڭگە ەلدىڭ باسپانا نارىعىنا ايتارلىقتاي اسەر ەتەتىن سوما دەپ ايتۋعا بولا ما؟ ناقتى اسەرى قانداي بولادى؟ مەملەكەت 36 اي بويى باسپانا باعاسىن قازىرگى دەڭگەيدە ۇستاپ تۇرۋ جوسپارىن اياعىنا دەيىن ورىنداي الا ما؟

- حالىقتى باسپانامەن قامتۋعا قوسىمشا 500 ميلليارد تەڭگە ءبولىپ، يپوتەكالىق باعدارلامالاردى كوبەيتۋ بيۋدجەتكە سالماق تۇسىرەدى. مەملەكەت ولاي ىستەمەۋى كەرەك. ۇكىمەت بۇعان دا امالدىڭ جوقتىعىنان بارىپ وتىر. بازالىق مولشەرلەمە 18 پايىز بولعاندىقتان، ەكىنشى دەڭگەيدەگى بانكتەر يپوتەكا بەرۋدەن باس تارتىپ وتىر. ويتكەنى ولار يپوتەكانىڭ مولشەرلەمەسىن كەمىندە 25 پايىزبەن ۇسىنا الادى. ونداي نەسيەنى كىم الادى؟ ەشكىم المايدى. بانكتەر باس تارتقاندىقتان قوعامدا رەزونانس تۋىنداپ، قۇرىلىس نارىعىنا قاۋىپ ءتوندى دەۋگە بولادى. تۇرعىن ۇيلەردىڭ باعاسى كۇرت تومەندەپ، وسى نارىقتا پايدا بولعان كوپىرشىك اتىلايىن دەپ تۇرعان.

مەن ساراپشى رەتىندە قۇرىلىس سالاسى نارىق زاڭدارىنا ساي دامۋى كەرەك ەدى دەپ ويلايمىن. مەملەكەت الەۋمەتتىك تۇرعىدان وسال توپتارعا عانا جەڭىلدەتىلگەن يپوتەكا ۇسىنۋ كەرەك. ال تۇتاس حالىق، قوعام ناقتى نارىق زاڭدارى بويىنشا يپوتەكا راسىمدەگەنى دۇرىس. قازىرگىدەي بازالىق مولشەرلەمە 18 پايىز بولىپ تۇرعان كەزدە حالىق ونداي نەسيەگە باس سۇعا المايدى. مۇنىڭ ءبارىنىڭ شەشىمى - ينفلياتسيانى تەجەۋ.

- ال ۇكىمەت جاريا ەتكەن 6-7 پايىزدىق ەكونوميكالىق ءوسىم شىنايى ءال-اۋقاتتى بىلدىرە مە؟

- بىزدە ەكونوميكالىق وسىمگە قاتتى باسىمدىق بەرىلىپ وتىر. ويتكەنى پرەزيدەنتتىڭ 2029 -جىلعا دەيىن جالپى ىشكى ءونىم كولەمىن 450 ميلليارد دوللارعا جەتكىزۋ تۋرالى تاپسىرماسى بار. ول ءۇشىن ەكونوميكانىڭ ءوسىمى جىل سايىن كەمىندە 6-7 پايىز كورسەتىپ وتىرۋ كەرەك. ۇكىمەت قايتسەك تە ەكونوميكا ءوسىمىن 6-7 پايىزدان اسىرامىز دەپ جۇمىس ىستەدى. ال قازىرگى ەكونوميكالىق ءوسىم قىمباتشىلىقتىڭ اسەرىنەن عانا بولىپ وتىر. ۇكىمەت قازىر جالپى ىشكى ءونىمنىڭ ءوسىمى 6 پايىز ەكەنىن ايتتى عوي. جىل اياعىنا دەيىن ءوسىم 7 پايىزعا جەتىپ، ج ءى ءو كولەمى 310 ميلليارد دوللارعا دەيىن بارادى دەپ، سانداردى سويلەتىپ جاتىر. ال حالىقتىڭ ءومىر ساپاسى وسى ساندارمەن قانشالىقتى سايكەسىپ تۇر؟

نەگىزگى باسىمدىقتى ەكونوميكالىق وسىمگە ەمەس، كەرىسىنشە ءسال كەيىنگە تارتىپ، ينفلياتسيامەن كۇرەسكە كوڭىل ءبولۋ كەرەك ەدى. سوندا عانا حالىقتىڭ تابىسى قۇنىن بەلگىلى ءبىر دارەجەدە ساقتايدى.

حالىقتىڭ اتاۋلى تابىسى ءوستى دەپ جاتىر. ورتاشا تابىس 448 مىڭ تەڭگە بولدى دەيدى. ءبىراق بۇل شاما اريفمەتيكالىق جولمەن ەسەپتەلگەن. ال ناقتى تابىستى بىلتىرعى ينفلياتسيامەن سالىستىرا وتىرىپ قاراساق، ءبىر جىلدا 4 پايىز وسكەن. سول كەزەڭدە ينفلياتسيا 13 پايىز ارتقان. كەرىسىنشە، ينفلياتسيا حالىق تابىسىنان كەم دەگەندە ەكى ەسە تومەن بولۋ كەرەك. حالىقتىڭ تابىسى ينفلياتسيادان جوعارى بولعاندا عانا ازاماتتار تابىسى ارتىپ جاتقانىن سەزەدى.

ۇلتتىق بانك تارگەتتەلەتىن ناقتى ينفلياتسيانىڭ كولەمى 5 پايىز دەپ كورسەتكەن. وسى 5 پايىزدىق ينفلياتسياعا شىن مانىندە قول جەتكىزە الساق، بازالىق مولشەرلەمەنى 6-7 پايىزعا دەيىن تومەندەتۋگە بولادى. سول كەزدە ازاماتتار كەز كەلگەن بانكتەن 8-9 پايىزبەن يپوتەكا راسىمدەي الادى. ءتىپتى ارنايى يپوتەكا باعدارلاماسىن قۇرۋدىڭ دا قاجەتتىلىگى بولمايتىن ەدى. ەل ەكونوميكاسىنا وسى كەرەك. بيزنەس تە مەملەكەتكە قول سوزىپ، «دامۋدى» جاعالامايتىن ەدى.

بۇل جولى قابىلداعان شارالار «وتباسى بانكتى»، «ناۋرىز» سياقتى باعدارلامالاردى جاعالاعانداردىڭ ماسەلەسىن عانا شەشۋى مۇمكىن. ال باسپاناعا قولى جەتپەي جۇرگەن ادامداردىڭ سانى ميلليوننان اسادى عوي. سول سياقتى ناقتى كاسىپكە قولجەتىمدى قاراجات ىزدەپ جۇرگەن كاسىپكەرلەردىڭ سانى دا كوپ. «دامۋ» ارقىلى تاراتقان قاراجات مىڭداعان كاسىپكەردىڭ ماسەلەسىن عانا شەشەدى. سوندىقتان نارىق زاڭدارىنىڭ تالاپتارى ورىندالۋ كەرەك.

جالپى ەلدەگى اقشا-نەسيە ساياساتى بازالىق پايىزدىق مولشەرلەمەنى تومەندەتۋگە، سول ارقىلى ينفلياتسيانى تۇراقتاندىرۋعا باعىتتالۋى كەرەك. بىزگە جاي عانا ساندارمەن تولاتىن، مازمۇنى جوق، فورماسى عانا بار ەكونوميكالىق ءوسىم كەرەك ەمەس. بىزگە ينفلياتسياسى تومەن، حالىقتىڭ تابىسى جوعارى، ازاماتتاردىڭ ءومىر ساپاسى جاقسارعان ەكونوميكالىق ساياسات كەرەك. پرەزيدەنت ۇكىمەتتەن وسىلاردى تالاپ ەتتى دەپ ويلايمىن. ال ول تالاپتىڭ ورىندالۋى ۇكىمەتتىڭ ەكونوميكالىق بلوگى قانداي شەشىم قابىلداپ جاتقانىنا بايلانىستى.

ەسكە سالساق، پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆ پرەمەر-مينيستر ولجاس بەكتەنوۆكە ۇكىمەتتىڭ ەكونوميكالىق باعدارلاماسىن قايتا رەتكە كەلتىرۋ تۋرالى تاپسىرما بەرىپ، ارتىنشا بەنزين مەن تاريف باعاسىنا موراتوري ەنگىزىلگەن بولاتىن.

اۆتور

ەسىمجان ناقتىباي