ماقپال ءماۋلىقان قىزى. «اعا» - ەسسە
مەن شينجياڭنىڭ شىعىس قاقپاسىنداعى بالقاش سازىمەن قوڭىر ادىرى قولتىقتاسىپ، ءتاڭىر تاۋ مەن بيسان تاۋى ورتاسىندا بۇيىعىپ جاتقان ءجاننات مەكەن باركولدىڭ سارشوقى اۋىلىندا، اقپان ايىنىڭ اق بۇرقاق ءبىر كۇنى كوش جونەكەي تۋىلىپپىن، سول قوڭىر قويناۋدا ەس ءبىلىپ، ەتەك جاپتىم.
سول قوڭىر قويناۋدا وڭ-سولىمدى ايىردىم. سول سارشوقىنىڭ ساعىم جورتقان سارى جازىعىنىڭ سامالىمەن شالقىتاپ، نۇرىمەن ويناپ جىلت-جىلىت سۋسىعان سەلەۋىنىڭ سۋسىلىنان تۇڭعىش تابيعات سىرىن تىڭدادىم. اناۋ بۇعارالدىڭ، مارقا تاۋدىڭ بيىگىنەن قۇلاشىن جايا قۇلاپ، بوكتەرگە ءسىڭىپ جاتقان بۇتالى اعىنىندا مەنىڭ بالا تابانىمنىڭ ءىزى، بالا ارمانىمنىڭ ۇشىقىنى قالعان... كەيىن، قىز جاراتىلىسىنىڭ بۇيىرۋى، تاعدىردىڭ جازۋىمەن اڭىز التايدىڭ ءورى اتانعان قاسيەتتى مەكەن شىڭگىلدە ءبۇر جارىپ، تامىر تارتتىم.
قازاقتا «جات» دەگەن ۇعىم بار، كوكىرەگىڭدى قاڭسىتىپ مەيىرىمگە شولدەتەتىن وسى ۇعىم، ماعان ءومىردى ۇيىرەتكەن تامىرلى تاعىلىمداردىڭ ءبىرى بولدى. مەن سوناۋ... سوناۋ... بالا كۇنىنەن جات بولىپ قالۋدان قورقاتىنمىن، كوپ دۇنيەنى اينالامداعى ادامداردىڭ كوزىنەن وقيتىنمىندا «باسقالار الارا قاراپ قالماسا ەكەن» دەپ، جۇدىرىقتاي بالا شاماسىنان نەشە ەسە قۋاتپەن قۇلشىناتىنمىن، ءبىراق، قانشاما تىربىنسام دا ءبارى ءبىر قاعاجۋدان قاعىس قالىپ كورمەگەنمىن... سونداي شاقتاردىڭ بارىندە، مەنىڭ كوكىرەگىمدە «شىركىن، ءبىر اعام بولسا!» دەگەن وكىنىش پە، ءۇمىت پە بەلگىسىز ءبىر دۇنيە ۇزەۋرەپ كەلىپ تۇراتىن.
اعام بولسا ءتونىپ كەلەر ءتۇپسىز تيىمسىزدىكتەردىڭ ءبارىن توسىپ قالاتىنداي، ءبىر اعام بولماعاندىقتان عانا ماعان تۇسكەن سالماقتىڭ سانى اسقانداي سەزىلەتىن. جانىم قىسىلعان، كوكىرەگىم قۇلازىعان شاقتاردىڭ بارىندە، «شىركىن، اعام بولسا-اۋ!» دەگەن ءبىر ارمان كەڭسىرىگىمدى اشىتىپ، اڭقامدى شولدەتىپ، كوزىمە جاس بولىپ ىركىلە قالاتىندى.
ءبىراق «جوققا جۇيىرىك جەتپەيدى»، الدىم قورعانسىز، ارقام سۇيەۋسىز... جات بولماۋ مۇراتىمەن كىشىگە قامقور، السىزگە سۇيەۋ بولىپ يكەمىم كەلەر بارلىق دۇنيەدەن يگىلىك جاراتسام دەپ قۇلشىندىم. قولىمنان كەلەرگە قۋاتىمدى اياپ قالمادىم. سونداي ساتتەردىڭ ءبىرى، ادەمى ارمانىمىزدى ارقالاپ، شۇعىلالى ۇمىتپەن ماعىنالى ساپاردا قامقورلىق كورسەتىپ، قاسىمدا بولعىسى كەلگەن دوسىم ەكەۋىمىز كۇيتۇن قالاسىنا ات باسىن تىرەدىك. ارقالاپ بارعانىمىز ءبىر ادامنىڭ ارمانى مەن قان-تەرى عانا ەمەس، ءبىر ءوڭىردىڭ وزەگىندەگى گۇل بولعان ءبىر قانشا ايەلدىڭ ومىرلىك جيعاندارىنان «جەمىس بەرەر-اۋ»، - دەپ، كۇتىپ وتىرعان دۇنيەلەرى ەدى.
ءجون سۇراي ءجۇرىپ جولى تابىلدى، جول سۇراي جۇرىپ ءجونى دە كەلدى، ايتۋلى عيماراتتىڭ ەكىنشى قاباتىندا ەر ءبىتىمدى، ەڭسەلى اقسارى ايەل قارسى الدى. اقماڭداي ايەلدىڭ بايەك بولعان پەيىلى، الىس جولدان كۇن-ءتۇن قاتىپ، «قايتەر ەكەنبىز» دەپ قىسىلىپ بارعان ءبىزدىڭ كوكىرەگىمىزگە نۇر قۇيعانداي، جانىمىز جاي تاپتى.
بالكىم، «قايتسەم كىشىگە قامقور بولامىن» دەپ قۇراق ۇشاتىن اعاسىز جان مەن عانا ەمەس شىعارمىن، «سوناۋ اۋىلدان قالاي كەلدىڭدەر، مىنا ىزدەنستەرىڭ قانداي كەرەمەت» دەپ، قۇدىق تۇبىندەگى باقاداي ايامىزدى اسپانعا ءبىراق شىعاردى.
- شىڭگىلدىك اعالارىڭدى شاقىرايىن سەندەرمەن داستارقاندا بىرگە بولسىن، - دەپ قوياردا قويماي، قوناعاسىعا الىپ باردى. سول داستارقاندا مەن تۇڭعىش رەت اتىنا كوپتەن قانىق ايدىنبەك ءشارىپقان ۇلى اعامەن دامدەس بولدىم. ءبىزدىڭ بۇيىمتايىمىزعا سالعان جەردەن ويلاعانىمىزداندا تەز ءبىتىم جاساعان اقسارى ايەل، بۇگىن تۇنىمەن بولىپ تولىقتاۋعا ءتيىستى دۇنيەلەردى ءوز ويلاعانىمىزداي دايار ەتىپ بەرۋىمىزگە دە جاعداي جاساپ بەردى. مىنە بۇدان ارتىق قانداي قامقورلىق، قانداي جاقسىلىق بولسىن، سونى ويلاسام، اينالامداعى جىلى قاباق تانىتقان بارلىق جانعا قارىزدار سياقتانامىن دا تۇرامىن.
داستارقان باسىنداعى اڭگىمە قىزۋ كەزەڭگە كەلگەن شاقتا ەسىكتى شالقاسىنان اشىپ ورتا جاستارداعى سىرىڭكە قارا كىسى كىردى. قىزۋلاۋ ەكەنىن ارەكەتى ايگىلەپ تۇر. بارلىعى بايەك بولىپ ورىن ۇسىندى، ورتانى ويىپ ورنالاسقان كىسىنى «عۇزىرلى ورگاننىڭ ءبولىم باسشسى» دەپ تانىستىرعان اقسارى ايەل، ءبىزدىڭ دە القاۋىمىزدى اسىرىپ تاپتەشتەي تانىستىرىپ جاتتى. داستارقان باسىنىڭ جوسىنى بويىنشا اسقا شاقىرىلعان ازامات، باسقانى قايىرىپ قويىپ، اۋەلى رومكاعا قول سوزىپ، مەنىڭ جولداسىما سۇعىن قاداي:
- شىڭگىلدەن كەلدىڭ بە، كۇيەۋىڭ بارما؟ - دەگەن دورەكىلەۋ سۇراۋمەن ءسوز باستادى.
ايتارعا بولماسا بارىمىزدە ىڭعايسىزدانىپ قالدىق.
- باسىڭدى نەگە وراپ-شىمقاپ العانسىڭ، كەل ءبىر رومكا الىپ قويايىق، - دەپ، ۇستەمدىك تانىتا باستاعان جولاي قوناق، اقسارى ايەلدىڭ ارا تۇسۋىمەن ورنىنا ارەڭ ورنىقتىرىلدى.
پەيىلدى داستارقان، تاماشا اڭگىمەنىڭ قۇتىن قاشىرعان مىنا كىسىگە، وتىرعان بەس-التى ادامنىڭ ءبارى دە تىم پەيىلدەنە قويماسادا، ۇلكەنگە دەگەن قۇرمەتپەن، قوعامدىق ورنىنا قاراپ، بابىن تابۋعا قۇلشىنىپ جاتتى.
قىزۋلىقتىڭ بۋى ما، جوق، ەتىنە بىتكەن ەسەرلىگى بارما كىم ءبىلسىن، ءسال تىنستان كەيىن قايتا اڭگىمەگە ارالاسقان جولاي قوناق، باسقالارى بايەك بولىپ جاتقان ءبىز تۋرالى شىت-جاڭا سۇراۋ سالدى، اڭگىمە قايتا باسىنان باستالدى. مىرىس-مىرىس ەتىپ ميعىنان شىققان كۇلكىسىنەن-اق «كىمسىڭدەر» دەگەن كەكەسىن، قاباققا قاراپ وسكەن اۋىل بالاسىنىڭ كوزىنەن قايدان قاعىس قالسىن، دوسىم ەكەۋىمىز شىنداپ ىڭعايسىزدانا باستادىق، ءبىرىمىزدى ءبىرىمىز شولا قاراپ جاعا-جەڭىمىزبەن جاعالاسىمىز مولايا باستادى.
بالكىم، ءبىزدىڭ وسى قارەكەتىمىزبەن، كىرپىككە قاراي باساتىن الباستى مىنەزگە ويىن ورتاسى جاسالعاندا شىعار. الدىنا جاعالاي تىزگەن رومكالاردى شوپىلدەتە تولتىرعان جولاي قوناق، «قوناقتار ىشپەيدى ەكەن» دەگەن ارا تۇسۋلەردى كاپەرىنەدە ىلمەي، ەڭ الدىمەن مەنىڭ الدىما، ونان سوڭ دوسىم الدىنا رومكا ۇلەستىرىپ بولىپ، كەكىرە ورنىنان تۇردى دا وتىرعانداردى جاعالاي شولىپ، داستارقان باسىنا وقىس كەلىپ قالعانىن، سوندا دا كوڭىلىن بىلدىرگىسى كەلەتىنىن ايتىپ، «قانە قوناقتار» دەپ، ءبىزدى نىساناعا الدى، قاھارىنا قايتا ءمىنىپ:
- سىزدەن تاعى سۇراعىم كەلىپ تۇر، بايىڭ بارما، - دەدى توتەسىنەن، ونان كەيىنگى داستارقان باسى كۇتپەگەن سۇراۋعا كۇتپەگەن جاۋاپ الدى. جولاي قوناقپەن ءبىر ورىن ارالىق تاستاپ وتىرعان ايدىنبەك اعا:
- بايى بار، - دەپ، قايقايىپ تۇرعان سىرىڭكە قارانى يەك استىنان اساتىپ كەلىپ جىبەردى. وقىس تيگەن سوققىدان شالقالاپ بارىپ تامعا باسى سوعىلعان جولاي قوناقتىڭ ەسى جيىلدى.
- وۋ، ايدىش، ساعان نە بولدى، - دەپ جىعىلا بەردى.
- ءما، ساعان، نە بولدى، - دەپ ەكىنشى سوققىنى سىلتەگەن ايدىنبەك اعانى ورتاداعى جىگىت توسىپ قالدى، مانادان بەرگى كورگەنسىزدىكتەن جارىلارمان بولعان ايدىش اعا:
- باسىن وراپ، ءداستۇر بويىنشا وتىرعان ايەلدىڭ ءبارى ساعان بايى ولگەن جەسىر بولىپ كورىنۋشى مە ەدى، سالتىمىزدا باسىنا جاۋلىق سالاتىندار، بايى ءولىپ، باسى قارالى بولعان ايەلدەر عانا ەمەس ەكەنىن بىلمەي وتىرعان جوقسىڭ. مەن، بۇلاردىڭ اعاسى، اينالاڭا قاراپ الىپ الشاڭدا. اعاسىنىڭ الدىندا قارىنداسىن قورلاۋدىڭ قالاي ەكەنىن تانىپ ال، مەن بۇلاردان، سەن مۇجىقسىناتىنداي قوراشتىق ەمەس، قايتا، ءبىر قولىمەن بەسىكتى تەربەتسە، ءبىر قولىمەن الەمدى تەربەتەتىن ايەلدىڭ قاجىر قايراتىن، «اق جاۋلىقتى انا» اتاۋىنىڭ سىرىن سەتىنەتپەگەن ادەمى انا ۇلگىسىن كورىپ وتىرمىن، - دەپ، ەكىلەنە تۇسكەن ايدىنبەك اعانىڭ الدىن وراعان جولاي قوناق:
- قالجىڭ عوي، ايدىش، قالجىڭ! قارىنداستارىڭا قالجىڭداسا قىزىنىپ كەتەدى ەكەنسىڭ ءا، قالجىڭ، - دەپ، شاراداي باسى شاقشاداي بولىپ بۇلاڭ قاقتى.
اينالايىن ايدىش اعا، مەن سول كۇنى «اعا» دەگەن تەك وزىڭمەن ءبىر تۋعان جاسى ۇلكەن ەرلەرگە بەرىلەتىن اتاۋ عانا ەمەس، اعالىق جۇرەگى بار بارلىق ازاماتتىڭ بويىندا بار، السىزگە قورعان، كىشىگە قامقور بولاتىن اسىل قاسيەت ەكەنىن ءبىلدىم؛ «اعا» دەگەننىڭ تەك مەيىرىمى مەن باتىلدىعى بار جۇرەكتەن عانا تۋىندايتىن ۇلكەن ماحاببات ەكەنىن مويىندادىم؛ «اعا» دەگەننىڭ ەل نامىسىن ەر نامىسى دەپ بىلەتىن ازاماتتىڭ عانا بويىندا بولاتىن باتىرلىق ەكەنىنە سەندىم: «اعا» دەگەننىڭ شىن پەيىلىمەن عانا بويىڭا قۋات بەرىپ، ەڭسەڭدى كوتەرتەر كۇش سىيلايتىن ۇلى رۋح ەكەنىن تانىپ جەتتىم! سول كۇننەن باستاپ «اعام بولساشى» دەپ ارماندايتىن، بەيمالىم سەزىمنەندە ايىقتىم. كوپ ورتاسىن كوزبەن شولىپ، كوڭىلمەن سۇزەتىن ەستى ەل ءىشىنىڭ وزىڭىزدەي نوسەرگە قالتقى، داۋىلدا ىق بولاتىن اعالىق ايبىنى بار ازاماتتاردان كەندە ەمەس ەكەنى كوكىرەككە كۇن ورناتتى. ەشكىمدى جاتسىنبايتىن سول اعالىق ايبىنىڭىز اسقاقتاي بەرسىن!
عۇمىرلى بولىڭىز ايدىنبەك اعا، ەلۋ جاسىڭىز ورتايمايتىن ەڭسەلى رۋح سيلاسىن! اعالىق قامقورلعىڭىزدان قۋات الىپ، ابىرويىن اسقاق ۇستار باۋىرلارىڭىز كوپ بولسىن!
ماقپال ءماۋلىقان قىزى
2022 -جىلى 21 -قاڭتار. شىڭگىل.
