ەلىن قورعاعان باتىرلارعا ارنالعان كۇيلەر

استانا. KAZINFORM - قازاقتىڭ ءان مەن كۇيىندە باتىرلارعا ارناۋ كوپ. ەل مەن جەرىن ارداقتاپ وتكەن، «اق بىلەكتىڭ كۇشىمەن، اق نايزانىڭ ۇشىمەن» وتاندى قورعاعان ەرلەردىڭ ەرلىگىن سيپاتتايتىن شىعارمالار جەتكىلىكتى. مىسالى، «شورا باتىر»، «قامبار باتىر» سەكىلدى كۇيلەر جاۋھارعا اينالعانى قاشان! كۇي دەيمىز-اۋ، باتىرعا ارناپ تاڭنىڭ اتىسى، كۇننىڭ باتىسى توقتاماي ماداقتايتىن جىر-داستاندار دا بار.

بۇگىنگى ماقالامىزدى جازباس بۇرىن ءبىراز ويلاندىق. كوپتىڭ ىشىنەن ىرىكتەپ الۋ وڭاي ەمەس. قاي كۇيدى الىپ قاراساق تا جەكە جازۋعا تۇرارلىق. دەسە دە ويلانا كەلە تەك ەكى كۇيگە عانا توقتالدىق.

«قابانباي باتىر»

ون سەگىزىنشى عاسىر. الاكولدىڭ جاعاسى. بارلىق تاۋىنىڭ ەتەگىندەگى اۋىل. شامالاپ وتىز-قىرىق وتاۋ تىگىلگەن. ون ەكى قانات اق بوز ءۇي - باتىردىڭ ءۇيى. ابىلاي حاننىڭ باس باتىرى - قابانبايدىڭ شاڭىراعى.

اۋىلدا ەركەك كىندىك ونشا كورىنبەيدى. ءبىرلى-جارىم كۇزەت بولماسا، قالعانى جورىققا كەتكەن. قاتىن-قالاش، بالا-شاعا، شال-كەمپىر عانا ءجۇر. اركىم ءوز شارۋاسىن بىلەدى. بوس جۇرگەن ەشكىم جوق.

ءبىر كەزدە الىستان جالعىز قارا كورىندى. جاقىنداي بەرگەندە «ءسۇيىنشى، ءسۇيىنشى!» دەگەن داۋىس ەستىلدى. اۋىلعا كىرە سالا، باس ءۇي جاققا شاۋىپ باردى. ۇيدەن اق جاۋلىقتى اجە شىعىپ، ءجون سۇرايدى.

- باتىر سالەم ايتىپ جىبەردى. دايىندالا بەرسىن. جەڭىسپەن كەلە جاتىرمىز دەدى.

مۇنى ەستىگەن اجەنىڭ جۇزىنە كۇلكى ءۇيىرىلىپ، «مىنە، ءسۇيىنشىڭ» دەپ قولىنداعى كۇمىس بىلەزىگىن شەشىپ بەردى. «ال، قامدانىڭدار»، - دەدى دە ۇيگە قايتا كىردى. ابىر-سابىر باستالدى.

جاقىن ماڭدا اتاسى مەن نەمەرەسى جۇرگەن ەدى. قامسىز تىرلىكپەن جۇرگەن اۋىلداستارىنىڭ ءبىر ساتتە جۇگىرە باستاعانىن كورگەن بالاقاي: «اتا، نە بولىپ جاتىر؟» - دەپ سۇرادى.

- قۇلىنشاعىم، باتىر اتاڭ كەلە جاتىر. انە، جىبەرگەن ەلشىسىن كوردىڭ عوي. كەش باتپاي وزدەرى دە كەلىپ جەتەر. ال مىنا جۇرت دايىندالىپ جاتىر. قابانباي اتاڭ جەڭىلىپ كورمەگەنىن بىلەسىڭ عوي. وسى جولى دا جولدارى بولدى.

- اتا، مەن دە باتىر بولامىن. مەن دە جەرىمدى قورعايمىن.

- ارينە، ونسىز بولا ما؟ ! سەن دە ەرتەڭ اناۋ تۇرعان بارلىق تاۋىنىڭ ارعى بەتىنە بارىپ شىنىعاسىڭ. قولعا قىلىش ۇستاۋ - ونەر. ونەرگە ماشىقتانۋ كەرەك.

- اتا، وتكەندە كەلگەندە باتىرلار نە ءۇشىن مىنا كولدىڭ جاعاسىندا كوپ تۇنەدى؟

- مىنا الاكولدىڭ سۋى شيپالى. جاي سۋ ەمەس. سوعىس بولعان سوڭ جاۋىنگەر جاراقات الماي قايتپايدى. بىرىنە قىلىشتىڭ ءجۇزى، ەكىنشىسىنە نايزانىڭ ۇشى تيەدى. ال الاكول سول جارانىڭ بەتىن جازۋعا تاپتىرماس جەر، - دەدى دە، - انە، قاراشى، باتىر كەلەر جولعا ونەرپازدار جينالا باستادى.

وسى ۋاقىتتا اۋىل ماڭىنا ونەرپازدار جينالىپ، دومبىرا، سىبىزعىنىڭ قۇلاق كۇيىن كەلتىرە باستايدى. اۋىلدىڭ ادەتى بويىنشا، قابانباي باتىر جورىقتان ورالعاندا اۋىلداستارى سىرنايلاتىپ-كەرنەيلەتىپ قارسى الادى ەكەن. وسى جولى دا سول داستۇردەن اۋىتقىمادى. ال سول كەزدە تارتىلعان سارىن حالىق اراسىنا كەڭ تارالىپ، «قاراكەرەي قابانباي» كۇيى دەپ اتالىپ كەتىپتى.

«اداي»

ساعىرباي بالاسى قۇرمانعازى اۋىل ارالاپ، ونەر كورسەتىپ جۇرگەن كەزى بولسا كەرەك. وسى جولى ماڭعىستاۋعا جول ءتۇستى. ءوزىنىڭ بۇرىننان بىلەتىن جەرى، تالاي رەت ناعاشىسىنا كەلگەن. ەش قامسىز، جانىنداعى نوكەرلەرىمەن اڭگىمەلەسىپ وتىرادى. ءبىر قاراسا سايدىڭ ارعى بەتىندە قارۋلانعان جىگىتتەردى كورەدى. بوتەن ەمەس، بىرنەشە رەت اۋىلىندا قوناق قىلىپ كۇتكەن اداي اۋىلىنىڭ ازاماتتارى ەكەن.

- اسسالاۋماعالەيكۇم! ارمىسىڭدار باتىرلار؟ جولدارىڭ بولسىن! - دەپ قۇرمانعازى «از ادام، كوپ ادامعا ءبىرىنشى امانداسادى» دەگەن دالا زاڭىنىڭ سالتىمەن.

- بارمىز قۇرەكە، بارمىز، - دەپ باستارىن ءسال عانا ءيىپ وتە بەردى.

- قۇرەكە، مىنالار بەكەر بارا جاتقان جوق. ءبىز دە ىلەسەيىك. كومەگىمىز ءتيىپ قالار، - دەيدى ءبىر نوكەرى. كۇيشى كەلىسىپ، اتتىڭ باسىن اسكەر سوڭىنا قاراي بۇردى.

ءسۇت ءپىسىرىم ۋاقىتتا مەجەلى جەرگە جەتىپ، باتىرلاردىڭ توپباسشىسى: «سىزدەر اناۋ توبەشىكتىڭ باسىنا بارىپ، قاراي تۇرىڭىزدار»، - دەيدى. امال جوق، كومەكتەسەمىز دەپ كەلگەندەر كورەرمەنگە اينالىپ، بيىك توبەشىكتىڭ باسىنا شىققان ەكەن.

ەندى عانا بەلگىلى بولدى. مىنا بەتتە تۇرىكمەننىڭ قالىڭ قولى كورىندى.

- قۇرەكە، ءبىزدىڭ جىگىتتەر قۇريدى عوي. تۇرىكمەندەردىڭ سانى 3 مىڭنان كەم ەمەس سياقتى. ادايلارىڭ 300 گە جەتەر-جەتپەس، - دەدى ءبىر نوكەرى.

قۇرمانعازى مىنا جىگىتتەردىڭ بەكەردەن-بەكەر كەلمەگەنىن سەزىپ تۇر. دۇرىس ەكەن. ءاپ-ساتتە دالا بۇرقىراپ، شاڭ كوككە كوتەرىلدى. قۇرمانعازى ءسال شەگىنىپ، باجايلاپ قاراسا، ادايلار ەر-توقىمنىڭ ارتىنا قوي تەرىسىن بايلاپ، ءبىر قاتارمەن شابا باستاعانىن كورەدى. جەرگە سۇيرەتىلگەن تەرى ايلاناسىن شاڭ-توزاڭعا اينالدىرادى. قاس-قاعىم ساتتە الگى 300 جىگىتتىڭ شاپقانى، 30000 جاۋىنگەرى بار اسكەردىڭ شاپقان كورىنىسىن بەرگەن ەكەن. سوندا تۇرىكمەندەر «ەسىڭ باردا، ەلىڭدى تاپ» دەگەندەي سوعىسپاي، قايتىپ كەتىپتى.

وسى ولكەدەگى شەجىرەشىلەردىڭ ايتىسىنا قاراعاندا، قۇرمانعازى وسى كورىنىستى ءجيى ەسكە الىپ، اداي جىگىتتەرىنىڭ ەپتىلىگى مەن قۋلىعىنا ريزا بولىپ، ەل مەن جەرىن قورعاۋداعى زەرەكتىگىنە ارناپ «اداي» كۇيىن شىعارعان دەسەدى.

 

اۆتور
رۇستەم نۇركەنوۆ

aikyn.kz