«ۇلتتىق قوردىڭ» بالالارعا شاپاعاتى
استانا. قازاقپارات – قۇقىقتىق مەملەكەتتە، ادىلەتتى، اشىق قوعامدا ءبىلىمدى، باسەكەگە قابىلەتتى بالالار تارشىلىق كورمەي وسۋگە ءتيىس. كەشەگى مۇعالىمدەردىڭ مارتەبەسىن ارتتىرۋعا نەگىز بولعان باعدارلامالاردىڭ، «جايلى مەكتەپ» جوباسىنىڭ شاراپاتى تۇپتەپ كەلگەندە جاس بۋىنعا تيەدى.

بالالار جىلى اياسىندا مەملەكەت باسشىسى ۇسىنعان «ۇلتتىق قور - بالالارعا» باعدارلاماسىنىڭ ءمان-ماڭىزى ەرەكشە. بىلتىر وسى باعدارلاما شەڭبەرىندە 7 ميلليونعا جۋىق بالاعا قارجى تۇسكەن.
البەتتە، بالالار جىلىنا دەيىن دە، ودان كەيىن دە بالالاردى قولدايتىن جوبالار، باستامالار ىسكە استى. ولاردى قورعايتىن، قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتەتىن زاڭدار قابىلداندى. انا مەن بالا ساۋلىعىنا كوڭىل ءبولىندى. دەگەنمەن وسى سان سالالى جۇمىستاردىڭ اراسىندا «ۇلتتىق قور - بالالارعا» باعدارلاماسىنىڭ ءجونى بولەك. حاباردى بالا تاربيەلەپ وتىرعان ءاربىر وتباسى جىلى قابىلدادى. بالالاردىڭ بولاشاعىنا ينۆەستيتسيا بولىپ قۇيىلاتىن قارجى كۇنى ەرتەڭ جاستاردىڭ وقۋىنا، تۇرعىن ءۇي الۋىنا قولداۋ بولادى، جارىلقايدى دەستى. راسىندا، كەلەشەكتە جوعارى ءبىلىم الۋعا ىنتا-جىگەرى، ءبىلىمى، نيەتى بار جاستار وقۋعا كەلگەندە وتباسىلىق جاعدايعا بايلانىستى تارتىنىپ قالماسا، مۇنى قوعامنىڭ، مەملەكەتتىڭ جەڭىسى دەپ ايتۋعا بولاتىن شىعار.
مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆ ۇلتتىق قوردىڭ جىل سايىنعى ينۆەستيتسيالىق تابىسىنىڭ 50 پايىزىن بالالاردىڭ ءبىرىڭعاي جيناقتاۋشى زەينەتاقى قورىنداعى ارناۋلى ەسەپشوتىنا اۋدارىپ وتىرۋدى ۇسىندى. بۇل جونىندە پرەزيدەنت «ادىلەتتى مەملەكەت. ءبىرتۇتاس ۇلت. بەرەكەلى قوعام» اتتى جولداۋىندا بىلاي دەپ اتاپ كورسەتتى:
«ءاربىر وتباسى ەلىمىز پايدالانىپ جاتقان ۇلتتىق بايلىقتىڭ يگىلىگىن كورۋى كەرەك. سوندىقتان مەن جاريالاعان بالالار جىلىنىڭ اياسىندا «ۇلتتىق قور - بالالارعا» اتتى مۇلدە جاڭا باعدارلامانى جۇزەگە اسىرۋ وتە ماڭىزدى دەپ سانايمىن. جيناقتالعان قارجى بالالار كامەلەت جاسىنا تولعاننان كەيىن ولاردىڭ باسپانا نەمەسە ءبىلىم الۋىنا جۇمسالاتىن بولادى. بۇل قاراجات وسكەلەڭ ۇرپاقتىڭ ۇلكەن ومىرگە قادام باسۋىنا مۇمكىندىك بەرەدى. قور، شىن مانىندە، ۇلتتىق مارتەبەگە يە بولىپ، حالقىمىزدىڭ يگىلىگىنە قىزمەت ەتەدى. باستامانى مۇقيات ازىرلەۋ قاجەتتىگىن ەسكەرە وتىرىپ، جوبانى 2024-جىلعى 1-قاڭتاردان جۇزەگە اسىرا باستاۋدى تاپسىرامىن».
اراعا جىل سالىپ، مەملەكەت باسشىسى «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇلتتىق قورىنان بالالارعا ارنالعان قاراجاتتى ەسەپتەۋ، تولەۋ جانە پايدالانۋ ماسەلەلەرى بويىنشا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» زاڭعا قول قويدى. باعدارلامانىڭ ارتىق-كەم تۇسى كەلىسىپ-پىشىلگەن سوڭ، ورىنداۋ مەرزىمى بەلگىلەنگەن مەزگىلدەن كەشىكپەدى. كوپ ۇزاماي پرەزيدەنت ۇكىمەتتىڭ كەڭەيتىلگەن وتىرىسىندا ۇلتتىق قوردىڭ تابىسى سالىستىرمالى تۇردە وزگە ەلدەردەن الدەقايدا تومەن ەكەنىن قاپەرگە سالدى. قاسىم-جومارت توقايەۆ ۇلتتىق بانككە ۇلتتىق قوردى باسقارۋدى جەتىلدىرۋ جونىندە ۇسىنىستاردى ۇكىمەتپەن بىرلەسىپ ەنگىزۋدى تاپسىردى. سول تۇستا ۇلتتىق قوردىڭ كىرىس كولەمىنىڭ جىلدىق كورسەتكىشى كەيىنگى ون جىلدا %1,6 دى قۇراعانى بەلگىلى بولدى. وسى دەرەكتى العا تارتقان مەملەكەت باسشىسى ق. توقايەۆ قوردى باسقارۋ مىندەتىن اتقاراتىن ورگاننىڭ جۇمىسى ايتارلىقتاي ءتيىمدى دەپ ايتۋعا كەلمەيتىنىن، الداعى 7 جىلدا ۇلتتىق قوردىڭ اكتيۆتەرى 100 ميلليارد دوللارعا جەتۋگە ءتيىس ەكەنىن اتاپ ءوتتى. بۇل دەگەنىڭىز اقشانى ۇنەمدەپ، تيىسىنشە كوبىرەك تابىس تابۋ كەرەگىن ۇقتىرادى. پرەزيدەنت پارمەنىنەن كەيىن ۇلتتىق قوردىڭ ينۆەستيتسيالىق تابىسى مولايسا، ونىڭ شاراپاتى ەرتەڭ «ۇلتتىق قور - بالالارعا» باعدارلاماسىنا تيەدى دەگەن ءسوز.
باعدارلامانىڭ تاعى ءبىر ۇتىمدى تۇسى - بالالار جينالعان سومانى تەك 18 جاسقا تولعاننان كەيىن عانا پايدالانا الادى. وعان دەيىن ەسەپشوتتان شىعارۋعا مۇمكىندىك جوق. كامەلەتكە تولعاننان كەيىن دە جوعارىدا اتاپ وتكەندەي، وڭ-سولدى شاشا المايدى، قارجىنى وقۋعا نەمەسە ءۇي الۋعا جۇمسايدى. باعدارلاما ابدەن پىسىقتالىپ بولعان سوڭ، بىلتىردان باستاپ ەلدەگى بارلىق بالانىڭ ەسەپشوتىنا قاراجات ءتۇستى. ونىڭ كولەمى بىلتىر 100 دوللاردىڭ ۇستىندە بولسا، ۇلتتىق قوردىڭ جىل سايىنعى ينۆەستيتسيالىق تابىسىنا قاراي ءار بالاعا اۋدارىلاتىن سوما جىلدان-جىلعا كوبەيۋى مۇمكىن ەكەنىن دە ەستەن شىعارماعان ءجون.
كامەلەتكە تولعان جاستار از ۋاقىتتا تۇسكەن قارجىنى جىل سوڭىنا دەيىن نىسانالى ماقساتقا جۇمساپ ۇلگەرىپتى. سومانىڭ جالپى كولەمى - 5,32 ميلليون دوللاردىڭ شەڭبەرىندە. وسىلايشا، ءبىرىڭعاي جيناقتاۋشى زەينەتاقى قورى ۇلتتىق قوردىڭ ەسەبىنەن 53001 ءوتىنىشتى ورىنداعان. ءتيىستى سومانى ءوتىنىش بەرۋشىلەردىڭ بانكتىك شوتتارىنا ءتۇسىرۋ ءۇشىن ۋاكىلەتتى وپەراتورلارعا اۋدارعان. ونىڭ ىشىندە تۇرعىن ءۇي جاعدايىن جاقسارتۋ ماقساتىندا 2,96 ميلليون دوللارعا 29542 ءوتىنىش ورىندالسا، ءبىلىم بەرۋ اقىسىن تولەۋ ءۇشىن 2,35 ميلليون دوللارعا 23459 ءوتىنىش قاناعاتتاندىرىلىپتى. وسى رەتتە ەسكە سالا كەتەلىك، نىسانالى جيناقتاردى الۋشى، ياعني كامەلەتكە تولعان بالا بارلىق سومانى نەمەسە ونىڭ ءبىر بولىگىن عانا پايدالانۋعا قۇقىلى. ال پايدالانىلماعان سوماعا ەشكىم تيمەيدى، ول ءوزىنىڭ نىسانالى جيناقتاۋ شوتىندا قالادى.
ستاتيستيكاعا ۇڭىلسەك، تۇسكەن قاراجاتتى تۇرعىن ءۇيدى جاقسارتۋ ماقساتىندا پايدالانعانداردىڭ دەنى تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسى جيناقتارىنداعى سالىمىن تولىقتىرىپتى. وسى ماقساتتا شامامەن 2,89 ميلليون دوللارعا 28752 ءوتىنىش ورىندالعان. سول سەكىلدى ازاماتتىق-قۇقىقتىق مامىلەلەر بويىنشا مەنشىككە تۇرعىن ءۇي ساتىپ الۋعا قاتىستى 24,57 مىڭ دوللارعا 245 ءوتىنىش، تۇرعىن ءۇي ساتىپ الۋعا يپوتەكالىق تۇرعىن ءۇي قارىزىن الۋ ءۇشىن باستاپقى جارنانى ەنگىزۋگە - 23,12 مىڭ دوللارعا 232 ءوتىنىش ماقۇلدانعان.
شوتقا تۇسكەن سومانى وقۋ اقىسىن تولەۋگە پايدالانعان تۇلەكتەر دە از ەمەس. ءبىلىم بەرۋ اقىسىن تولەۋ شەڭبەرىندە ەل اۋماعىندا ورنالاسقان ءبىلىم بەرۋ ۇيىمدارىنىڭ ءبىلىم بەرۋ قىزمەتتەرىنە ءبولىپ نەمەسە تولىق كولەمدە ءبىر مەزگىلدە اقى تولەۋگە شامامەن 1,98 ميلليون دوللارعا 19728 ءوتىنىش ورىندالعان. سول سەكىلدى ءبىلىم بەرۋگە جيناقتاۋ سالىمى تۋرالى شارت بويىنشا سالىمىن تولىقتىرۋ ءۇشىن 282,97 مىڭ دوللارعا 2820 ءوتىنىش ماقۇلدانعان. شەتەلدىك ءبىلىم بەرۋ ۇيىمدارىنىڭ ءبىلىم بەرۋ قىزمەتتەرىنە ءبولىپ نەمەسە تولىق كولەمدە ءبىرجولعى اقى تولەۋگە 79,29 مىڭنان استام دوللارعا 790 ءوتىنىش ورىندالىپتى.
ۇلتتىق بانك جىل سايىن ب ج ز ق- عا نىسانالى تالاپتاردىڭ جالپى سوماسى، ورتاشالانعان ينۆەستيتسيالىق كىرىس مولشەرلەمەسى، نىسانالى تالاپتارعا قاتىسۋشىلاردىڭ بۇرىن قالىپتاستىرىلعان نىسانالى تالاپتارىنا ەسەپتەلگەن ينۆەستيتسيالىق كىرىس سوماسى تۋرالى اقپاراتتى قامتيتىن ەسەپتى جىبەرىپ وتىرادى. زەينەتاقى قورى بولسا جىل سايىن ەسەپتى جىلدان كەيىنگى ءبىرىنشى ايدىڭ 15 نەن كەشىكتىرمەي، «جەكە تۇلعالار» مەملەكەتتىك دەرەكقورىنان الىنعان مالىمەتتەر نەگىزىندە ب ج ز ق اقپاراتتىق جۇيەسىندە ەسەپتى جىلدىڭ سوڭىنداعى جاعداي بويىنشا نىسانالى تالاپتارعا قاتىسۋشىلاردىڭ ەلەكتروندى ءتىزىمىن قالىپتاستىرادى. قور ۇلتتىق بانكتەن الىنعان اقپارات پەن ەلەكتروندى تىزىمگە ەنگىزىلگەن نىسانالى تالاپتارعا قاتىسۋشىلاردىڭ سانىنا قاتىستى مالىمەتتەر نەگىزىندە ب ج ز ق اقپاراتتىق جۇيەسىنە نىسانالى تالاپتاردىڭ ءبىر قاتىسۋشىسى بويىنشا ەسەپتى جىلداعى نىسانالى تالاپتاردىڭ سوماسى، ەسەپتى جىلدىڭ الدىنداعى جىلدىڭ سوڭىنداعى جاعداي بويىنشا نىسانالى تالاپتاردىڭ سوماسىنا ەسەپتەلگەن ينۆەستيتسيالىق كىرىس تۋرالى دەرەكتەردى ەسەپتەپ، ەنگىزىپ وتىرادى. ب ج ز ق نىسانالى تالاپتاردى، نىسانالى جيناقتار مەن نىسانالى اكتيۆتەردى ەسەپكە الۋدى تەڭگەمەن ەمەس، دوللارمەن جۇرگىزەدى.
بىلتىرعى نىسانالى تالاپتار، سونداي-اق ينۆەستيتسيالىق كىرىس بالالارعا اقپاننان كەشىكپەي ەسەپتەلەدى. وسى رەتتە 2007-جىلى تۋعان، بيىل 18 جاسقا تولاتىن وتانداستاردىڭ نىسانالى جيناقتاۋ شوتتارىنا نىسانالى جيناقتاردى ەسەپتەۋ دە اقپاننان كەشىكپەي ىسكە اسادى. «ۇلتتىق قور - بالالارعا» باعدارلاماسى تۋرالى ەسەپتەردى، وزگە دە اقپاراتتاردىڭ ەل ازاماتتارى قوردىڭ سايتىنا كىرىپ بىلە الادى.
قازىر كوپتىڭ بىلگىسى كەلىپ جۇرگەن ءبىر ماسەلەسى - باعدارلاما بويىنشا 18 جاسقا تولماعان بالالارعا بيىل دا 100 دوللاردان تولەنە مە، الدە سوما ينۆەستيتسيالىق تابىس كولەمىنە قاراي وسە مە دەگەن سۇراق. ءدال قازىر بۇعان قارجى مينيسترلىگى مەن ۇلتتىق بانك ءدوپ باسىپ جاۋاپ بەرە الماي وتىر. مىسالى، وسىعان دەيىن سەنات وتىرىسىندا قارجى ءمينيسترى ءمادي تاكيەۆ قورداعى قارجى دوللارمەن ەسەپتەلەتىنىن ءارى وسى سوما قوسىمشا ينۆەستيتسيالاناتىنىن تاعى ءبىر مارتە قۇلاققاعىس رەتىندە ايتىپ، ەسكەرتكەن ەدى. ياعني جيناق ءوسىپ جاتىر دەگەن ءسوز. ءمينيستردىڭ سوزىنشە، ينۆەستيتسيالىق كىرىس بىلتىر 2,6 پايىزبەن سانالسا، بيىل 3 پايىز ينۆەستيتسيالىق ءوسىم بولادى دەگەن بولجام بار. وسىنىڭ بارلىعىن ەسەپتەي كەلە، قارجى مينيسترلىگى ءار بالاعا تيەتىن قاراجات كولەمى 118-120 دوللاردىڭ شاماسىندا بولادى دەپ بولجاپ وتىر.
قارجى ءمينيسترى ءمادي تاكيەۆ پەن ۇلتتىق بانك ءتوراعاسى تيمۋر سۇلەيمەنوۆ قاڭتارعا دەيىن نەشە بالا دۇنيەگە كەلگەنىن، ونىڭ ىشىندە 18 جاسقا تولعانداردىڭ ەسەبىن ناقتىلاپ، 1-اقپانعا دەيىن ءار بالاعا تۇسەتىن قارجىنىڭ ناقتى ەسەبى شىعاتىنىن حابارلادى. وسى رەسمي اقپاراتتاردى قاپەرگە الساق، بالالارعا تۇسەتىن قارجى 100 دوللاردىڭ ۇستىندە بولماسا، ودان كەم تۇسپەيدى دەپ ايتا بەرۋگە بولاتىنداي. قالاي دەگەندە دە، تىكەلەي پرەزيدەنت تاپسىرماسىمەن ىسكە اسىپ جاتقان ۇيلەسىمدى باعدارلاما باياندى بولاتىنى ءارى تولەمنىڭ كولەمى بيىل، كەلەر جىلى، ارعى جىلى دا ءوسىپ وتىراتىنى كۇمان تۋدىرمايدى.
ساندىبەك ءاسانالى
«ەگەمەن قازاقستان»