ۇلت رەتىندە كوپ نارسە جوعالتتىق، ءتىپتى تىلىمىزدەن ايىرىلىپ قالا جازدادىق - ءاليحان بايمەنوۆ
رەسپۋبليكا كۇنى قارساڭىندا قوعام قايراتكەرى، استانا مەملەكەتتىك قىزمەت حابى باسقارۋشى كوميتەت ءتوراعاسى ءاليحان بايمەنوۆ تاۋەلسىزدىكپەن كەلگەن ءۇش قۇندىلىق جايلى ايتتى، دەپ حابارلايدى Kazinform.
ونىڭ ايتۋىنشا، ەڭ ءبىرىنشى قۇندىلىق - ءبىز ءوز مەملەكەتى ءۇشىن جاۋاپكەرشىلىك الاتىن، قۇقىعى مەن ەركىندىگى بار ەگەمەندى ەلدىڭ ازاماتتارى اتاندىق.
«تاۋەلسىزدىك - ءبىر كۇننىڭ ءىسى ەمەس. قازاق س س ر مەملەكەتتىك ەگەمەندىگى تۋرالى دەكلاراتسياسى، «قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەملەكەتتىك تاۋەلسىزدىگى» تۋرالى زاڭ مەن كونستيتۋتسيادا جاريالانعان يدەالداردى ىسكە اسىرۋ كۇندەلىكتى ەڭبەكتى قاجەت ەتەدى. سوندىقتان، ۇكىمەتتىڭ ءاربىر شەشىمى مەن ءاربىر زاڭ وسى تۇعىرلى اكتىلەردىڭ سوزىنە عانا ەمەس، رۋحىنا سايكەس كەلۋى كەرەك. بۇل دەموكراتيالىق قوعام، نارىقتىق ەكونوميكا مەن قۇقىقتىق مەملەكەت قۇرۋدا ۇنەمى العا ۇمتىلىستى قامتاماسىز ەتۋى ءتيىس. ارينە، ءاربىر ۇكىمەت بىرەگەي جاعدايدا قىزمەت ەتەدى. گەوساياسي، جاھاندىق قارجى-ەكونوميكالىق كونيۋنكتۋرا وزەكتى تاكتيكالىق شەشىمدەردى قاجەت ەتەتىنى راس. ءبىراق بۇل العان باعىتتان جاڭىلىستىرىپ، قوزعالىستى كەيىنگە شەگەرمەۋى ءتيىس. ماسەلەن، بۇل — ەكونوميكاداعى مەملەكەتتىڭ ءرولىنىڭ وسۋىنە قاتىستى، ول قازىرگى تاڭدا ءال-اۋقات پەن قاۋىپسىزدىك سياقتى ەكى ماڭىزدى فاكتورعا كەرى اسەر ەتۋدە. ءبىرىنشىسى كاسىپكەرلىك باستامالاردى جۇزەگە اسىرۋمەن، سوڭعىسى — سىبايلاس جەمقورلىققا بايلانىستى. ايتالىق، تەمىرجول جولاۋشى تاسىمالى. باسقا ەلدەرگە بارعاندا، ازىراق مۇمكىندىكتەرى بولا تۇرا ولاردىڭ جولاۋشىلارعا ساپالىراق قىزمەت ەتۋدى قامتاماسىز ەتەتىنىن كورەمىز. سوڭعى جيىرما جىلدا مۇناي باعاسى جوعارى ەكەنىن ەسكەرىپ، مەملەكەتتىك مۇناي سەكتورى جۇمىسىنا ساراپتاما جاساساق، مەملەكەت بارلىق كەزدە بىردەي ءتيىمدى مەنەدجەر بولا الماعانىن بايقايمىز»، - دەپ اتاپ ءوتتى ءاليحان بايمەنوۆ.
ونىڭ ايتۋىنشا، تۇراقتى قوزعالىس پەن دامۋدىڭ شەشۋشى فاكتورلارىنىڭ ءبىرى - ساياسات، ەكونوميكا، ءومىردىڭ بارلىق سالاسىندا باسەكەلى ورتا قالىپتاستىرۋ.
تۇپتەپ كەلگەندە تاۋەلسىزدىك بيلىكتى حالىقتىڭ عاسىرلىق ارمانىن توعىستىرعان نەگىزگى قۇجاتتارداعى يدەيالاردى ءبىرىزدى جۇزەگە اسىرۋعا مىندەتتەيدى. ال مەملەكەت پەن تاۋەلسىزدىكتىڭ تىرەگى - ازاماتتىق جاۋاپكەرشىلىك، ازاماتتىق قاتىسۋ مەن ازاماتتىق بەلسەندىلىك ەكەنىن ەسكە ۇستاعان ماڭىزدى.
باسقا ەلدە جوق قۇقىعى مەن ەركىندىگىن جۇزەگە اسىرۋعا جاعداي جاسالعان جاعدايدا عانا ازامات ءوز مەملەكەتىنىڭ تاعدىرى ءۇشىن جاۋاپكەرشىلىك ارقالاي الادى.
«ەكىنشىدەن، ءبىز الەمگە اشىلدىق. رەسەي يمپەرياسى قۇرامىنا كىرگەننەن بەرى ءبىز العاش رەت الەمنىڭ بارلىق ەلىمەن تىكەلەي جانە اشىق دەربەس ديالوگ جاساپ، مادەني جانە گۋمانيتارلىق سالادا ءوزارا بايلانىسقا مۇمكىندىگىن الدىق. ءبىز الەمدىك قاۋىمداستىقتىڭ اجىراماس بولىگى بولۋ مۇمكىندىگىن قايتاردىق. سوۆەت كەزەڭى جەتىستىكتەرى دە بولعانىمەن، جاپپاي ءبىلىم بەرۋ مەن دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىندا جۇيە الەمنەن تۇمشالانىپ قالدى. ەسىمدە، ءوز سالاسىندا كوشباسشى سانالعان - ماسكەۋ اۆتوكولىك ينستۋتىندا مەن اسپيرانت بولىپ، زەرتەتۋلەرمەن اينالىستىم. سوندا وسىنداي جوعارى وقۋ ورنىنىڭ ءوزى الەمنىڭ جەتەكشى عالىمدارى، وزىق اۆتوموبيل وندىرۋشىلەرى، اۆتوقىزمەت كورسەتۋشى كومپانيالارى جۇمىستارى مەن جاڭالىقتارىنا قول جەتكىزۋ مۇمكىندىگى بولعان جوق. سونىڭ ناتيجەسىندە «مەرسەدەس»، «تويوتا» جانە «فورد» بۇرىننان قولدانىپ جۇرگەن كەيبىر جوبالار كەيدە جاڭا دەپ ۇسىنىلىپ، ءتىپتى سول بويىنشا دوكتورلىق جانە كانديداتتىق ديسسەرتاتسيالار قورعالدى. الدىڭعى قاتارلى زەرتتەۋلەرگە ارنايى قىزمەتتەر ارقىلى تەك مەملەكەتتىڭ قورعانىسى ءۇشىن ماڭىزدى دەگەن سالالار قول جەتكىزدى. سونىڭ ناتيجەسىندە مەملەكەت يادرولىق قارۋ شىعارىپ، ادامدى عارىشقا ۇشىرىپ، وزىق قارۋ-جاراققا يە بولدى. ال قاراپايىم ادامداردىڭ مۇقتاجدىقتارىنا سايكەس ساپالى تەلەۆيزور، توڭازىتقىش پەن جەڭىل كولىكتەر شىعارا المايتىن»، - دەيدى قوعام قايراتكەرى.
ءاليحان بايمەنوۆ عالامعا اشىقتىق ەلدىڭ الەۋەتىن ىسكە اسىرۋعا جاڭا مۇمكىندىكتەر بەرگەنىن ايتادى.
تاريحتان، ونىڭ ىشىندە قۋعىن-سۇرگىن مەن ۇلتتىق مادەنيەتكە قىسىمنان تۋىنداعان ماسەلەلەرگە قاراماستان، ءبىزدىڭ رۋحانيات پەن قۇندىلىقتار جۇيەسى ۇلكەن باسەكەلەستىك باسىمدىققا يە.
بۇل - اشىقتىق، تولەرانتتىلىق جانە بەيىمدەلگىشتىك.
سوندىقتان، «بولاشاق» سياقتى سەرپىندى جوبالاردى دامىتىپ قانا قويماي، قازاقستاندىق عالىمدار، ساراپشىلار، ماماندار، ونەر قايراتكەرلەرى مەن ادەبيەتشىلەردىڭ ءوز سالاسىنداعى الەمدىك كوشباسشىلار، ارىپتەستەرىمەن ەركىن ارالاسىپ، اقپارات الماسۋىنا جول اشۋ ماڭىزدى.
«ۇشىنشىدەن. الەمگە اشىقتىقپەن قاتار ءبىز ءوز تامىرىمىزدى، تاريحىمىزدى، ءوزىمىزدى تانۋىمىزدى تەرەڭىرەك تۇسىنۋگە مۇمكىندىك الدىق. الدىندا ايتقانداي، رەسەي يمپەرياسى كەزىندە باستالعان ءبىزدىڭ وزىندىك بولمىسىمىزدى تۇنشىقتىرۋ سوۆەت كەزەڭىندە دە جالعاسىن تاپتى. ءبىز ۇلت رەتىندە كوپ نارسە جوعالتتىق، ءتىپتى مادەنيەتىمىزدىڭ دىڭگەگى - تىلىمىزدەن ايىرىلىپ قالا جازدادىق. ءالىپبيىمىزدى ەكى رەت وزگەرتۋ جانە باسقا دا يدەولوگيالىق قاسىمنىڭ سالدارىنان تامىرىمىز بەن تاريحىمىزدان جۇلىنىپ قالدىق. XX عاسىردىڭ ءبىرىنشى جارتىسىندا ءومىر سۇرگەن قانداي قايراتكەرلەرىمىز بار؟ بارلىعىن دەرلىك سول كەزدەگى بيلىك قۋعىن- سۇرگىنگە ۇشىراتىپ، كوزىن جويدى. جاقىندا ء„مىرجاقىپ. ويان، قازاق!» فيلمىن كورگەننەن كەيىن تاۋەلسىزدىك كەزىندە وسكەن جاس ارىپتەستەرىمە وقۋشى كەزىمدە الاش قايراتكەرلەرىن كوبى بىلە بەرمەيتىنىن ايتتىم. ءاليحان بوكەيحان، احمەتا بايتۇرسىن ۇلى، ءمىرجاقىپ دۋلات ۇلى جانە باسقالاردىڭ اتتارىن ايتۋعا قورىقتى. بايقاساڭىز، مەنىڭ زامانداستارىم اراسىندا اتتاستارىم از. ويتكەنى، بالالارىنا الاش وردا ساياسي كوشباسشىلارى ەسىمىن بەرۋ ءۇشىن دە اتا-انالاردان بەلگىلى ءبىر باتىلدىق قاجەت ەدى. ينستيتۋتتا باكۋلىك كۋرستاسىم ءشامىل بالابەكوۆپەن قوعامدىق پاندەر وقىتۋشىلارىمەن سوۆەت وداعى جاساعان ۋنيفيكاتسيا، ونىڭ ىشىندە مادەني بىركەلكىلىك حالىقتىڭ الەۋەتىن جۇزەگە اسىرۋعا مۇمكىندىك بەرمەيدى دەپ پىكىر تالاستىراتىنبىز. قازىر ويلاسام، سول وقىتۋشىلاردىڭ سوزدەرىمىزدى ارنايى قىزمەتتەرگە جەتكىزبەي، قيانات جاساماعانىنا ىشتەي ريزامىن. تەك قانا تاۋەلسىزدىك الۋ ارقىلى ءوزىمىزدىڭ رۋحاني، مادەني مۇرامىز بەن قۇندىلىقتارىمىزدى جاڭعىرتۋعا مۇمكىندىك الدىق. ءبىراق بۇل ماسەلەدە دە تەپە-تەڭدىك كەرەك. ءبىز جاڭا داۋىردە ءومىر سۇرەمىز. مادەني بىرەگەيلىكتى ساقتاپ، جوعالعاندى قايتارۋ وقشاۋلانۋ مەن باعزىلىققا اكەلمەۋى ءتيىس. ءبىز دارا بولمىسىمىزدى ساقتاي وتىرىپ، زاماناۋي بىلىمگە قانىق بولۋىمىز كەرەك. الەمگە اشىق بولعانىمىز ابزال. بۇل ءبىزدىڭ تىلىمىزگە دە تولىقتاي قاتىستى. انا ءتىلىمىز، ونىڭ تاعدىرى ەڭ الدىمەن بىزگە تاۋەلدى ەكەنىن ءتۇسىنۋىمىز كەرەك. سونىمەن بىرگە مەملەكەتتىك ساياساتتىڭ بىرىزدىلىگى ماڭىزدى. پوستسوۆەتتىك كەڭىستىكتە تىلگە قاتىستى بىزدەگى زاڭ - ەڭ ليبەرالدى. ەگەر قازاق ءتىلىنىڭ مەملەكەتتىك مارتەبەسىنە شىنايى مازمۇن بەرىلمەسە، بۇل ەگەمەندىك پەن تاۋەلسىزدىك يدەالدارىنا كەرەعار كەلەدى. تەك قازاقستاندا عانا ءبىزدىڭ ءتىلىمىز مۇنداي مارتەبە الا الادى. سونىمەن بىرگە كورشىلەرىمىز ءتۇسىنۋى كەرەك: قازاق ءتىلى مارتەبەسىن قالپىنا كەلتىرۋ شاراسى، ونىڭ ىشىندە ءالىپبيدى تاڭداۋ مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ تولىقتاي جۇمىس ىستەۋىنە جاعداي جاساۋدان تۋىندايدى. ونىڭ باسقا استارى جوق. قازىر زاماناۋي گادجەتتەرگە قاراساڭىزدار، ءبىز 1939-جىلدان پايدالاناتىن كۆازيكيريلليتسانىڭ 42 سيمۆولى قازاق ءتىلىن كەڭىنەن قولدانۋدا تەحنولوگيالىق قولداۋدى ايتارلىقتاي شەكتەپ وتىر»، - دەيدى ول.
