ۇلاربەك دالەي ۇلى: حان اكەم ماڭگى مەكەنىنە قايتتى...
جار باسىنان نار تايدى، ءبىزدىڭ دە كوڭىل ورتايدى...
اكەسى ولگەن جانداردىڭ قايعىسى قانداي اۋىر، سۋىق بولاتىنىن ەپتەپ سەزىنۋشى ەدىم. ءدال مىناداي تۇنەك بولاتىنىن ءوز باسىمنان وتكەرگەندە انىق ءبىلدىم. 45 جاسقا كەلسەم دە، اكە الدىندا ءالى بالا ەكەنمىن.
قارالى حاباردى ەستىپ، الماتى اينالدىم. ەڭ جاقىن كونە دوستارىم كۇتىپ الدى. كوڭىل ايتۋ قوڭىراۋلارى تولاسسىز جاۋىپ جاتتى، نە دەپ سويلەسەسىڭ، ءبىراق...
اۋىلداعى قارا شاڭىراققا كەش كىرە جەتكەنىمدە، كورىس پەن زارلى جوقتاۋدىڭ ۇستىنەن ءتۇسىپ، ەسىم اۋىپ كەتتى. حان اكەمدى وڭ جاققا وڭاشالاعان ەكەن، «اكەم راس كەتتى مە؟» دەپ سۇرادىم. ۇلكەن كىسىلەر: «قازىر كىرمە، ءوزىڭدى ۇستاي الماي قالساڭ جامان بولادى...» دەپ ەدى، ولاردىڭ كوزى اينالا بەرە جالعىز جەتىپ باردىم.
كىرسەم... جاۋ اسا الماس اسقار تاۋىم سۇلاپ جاتىر. بەتىن اشىپ، باسىندا ءبىراز وتىردىم. تۋرا مەنىڭ كەلەرىمدى كۇتىپ، «ءسال مىزعىپ الايىن» دەگەندەي، ءاپپاق سازانداي بولىپ، ماڭگى ۇيقى قۇشاعىنا شومىپتى. جۇزىندە ادام بالاسىنا ءتان قينالىس، وكىنىش دەگەن سياقتى سەزىمدەردەن ەش بەلگى جوق، انشەيىن ءبىر رياسىز ۇيقى. جۇرەگىمدى ءسال دە بولسا سۋىتايىن دەپ مۇزداي ماڭدايىنا الاقانىمدى باستىم. سۋىمادى...
سىرتقا شىعىپ ەم، بەيتانىس ەكى جىگىت كەلىپ تۇر ەكەن. «مەملەكەتتىك كەڭەسشى ەرلان قاريننىڭ ارنايى كوڭىل ايتۋ جەدەلحاتىن اكەلدىك» دەستى. كوڭىل عوي ءبارى دە، ىزعار ۇرعان جۇرەكتى جىبىتەر ءبىر اۋىز جىلى ءسوز وسىندايدا ەس ەكەن. وعان ىلەسە جان-جاقتان، رەسمي ورىنداردان، جەكە ادامداردان قوڭىراۋلار دا، حاتتار دا قاپتادى.
ارۋاعىڭنان اينالايىن، گەرولد بەلگەر قازاقتاردىڭ ولىمگە دەگەن قۇرمەتى جايلى جازاتىنى بار ەدى عوي، شەشەسى قايتقاندا. «عالامدا ءولىمدى قۇرمەتتەپ، جونەلتۋ جاعىنان قازاقتاي ۇلت جوق» دەيتىن ماعىنادا تەبىرەنەدى. سول ەسىمە ءتۇستى. قاپتاعان قازاق اۋىرلىقتى ءبولىستى، قايعىدان كەلگەن العاشقى اۋىر سوققىلاردى جىلى كوڭىلدەرىمەن بىرگە كوتەرىستى.
اكەم جەتپىس ءۇش جاسقا جۋىق سۇرگەن عۇمىرىنىڭ ەلۋ ءۇش جىلىن دارىگەرلىكپەن وتكەرىپتى. سونشاما ۋاقىتتا اجالدان اراشالاپ قالعان ادامدارىنىڭ سانىن مولشەرلەۋ مۇمكىن ەمەس. مەن ەس بىلگەننەن، ءوزى قايتقانعا دەيىن تالاي حيكاياعا كۋا بولدىق. ول جايىندا بولەك جازارمىن.
جانازا ساتىندە جينالعان ءنوپىر حالىق ىشىنەن بىرنەشە اقساقالدىڭ ارنايى كەلىپ ايتقان سوزدەرى ۇمىتىلماستاي ەسىمدە قالدى:
«سەنىڭ اكەڭ بولماعاندا، قازىر مەنىڭ مولامدا قۋراي قاپتاپ تۇرار ەدى...»
«جالعىزىم اۋىرىپ، جەر- دۇنيەدەن ەم تاپپاي جۇرگەندە، قۇداي سەنىڭ اكەڭنىڭ الدىنا اكەلدى. ۇلىم قۇلانتازا جازىلدى، قازىر ماۋەلى تەرەككە اينالىپ وتىرمىز...»
«بۇل دۇنيەدە بىرەۋدىڭ سەپ بولۋىمەن اجالدان امان قالعان جاندار - و دۇنيەگە بارعاندا، سول قۇتقارۋشىسىنىڭ ەڭ جاقىنىنا، اسكەرىنە اينالادى ەكەن. ول جاقتا اكەڭنىڭ ءبىر تۇمەن جاقىنى، قورعاۋشىسى بار...»
ارعى بەت التايدا ءوزى ايلاپ ەمدەپ، امان الىپ قالعان تالاي جاننىڭ حيكاياسى ءبىر بولەك، دۇنيەنى اپاتقا بوكتىرگەن «COVID-19» كەزىندە الدىنا كەلگەن جاننىڭ ءبارى امان قالدى. ارينە، ءتاڭىرى جار بولدى، اكەم سەپ بولدى.
تابىتتىڭ ءبىر باسىن اعام، ەكىنشى باسىن مەن كوتەردىم. كوتەرىپ كەلە جاتىپ: «قانشاما جاندى اجالدان قاعىپ قالعان، قيساپسىز العىس پەن باتا العان ۇلى دارىگەر - ەندى مىنە ءوزى دە تابىتتا جاتىر...» دەپ ويلادىم.
ءبىز زيرات باسىنا جەتكەندە، جينالعان كولىكتەردىڭ سوڭى اۋىلدان ەندى شىعىپ جاتتى. «تىرلىگىڭدە قانشاما جاقسىلىق پەن كومەك جاساساڭ، ءولىمىڭ دە سونداي قادىرلى ەكەن-اۋ» دەپ تاعى ويلادىم.
جەتىسۋ جەرىندە، تۋرا ءبىز وسكەن تاۋدان اۋمايتىن قوڭىر تاۋدىڭ ەتەگىندە، جۋساندى بەلدەن توپىراق بۇيىردى. مىڭ جىلدىق بابالارىم جاتقان التايدان ءبىر ۋىس توپىراق اكەلىپ، قابىرىڭە سەبەرمىز، اكە!..
قازاقتا «اكەڭنىڭ باسى بار ما ەدى؟» دەيتىن ءسوز بار عوي. مەنىڭ اكەمنىڭ باسى جەتىسۋدا جاتىر.
مەنىڭ بالالارىمنىڭ اتاسىنىڭ باسى جەتىسۋدا جاتىر...
حان اكەم - رامازان ايىندا، قادىر ءتۇنى تاڭ اتا، ەش قينالماستان، سويلەپ جاتىپ ءبىر ساتتە جان تاپسىرىپتى. جۇما كۇنى جامباسى جەرگە ءتيدى. جۇرەك جۇتقان باتىر ادام ەدى. «اجال جەتكەن كۇنى تايسالماي قارسى الامىن. ارمانىم جوق» دەيتىن.
ەندى ءبىزدىڭ رۋحىڭمەن قورعاپ ءجۇر، حان اكە!
1991 -جىلى، مەن 11 گە تولعاندا، جاسى كەلگەن تولعاعى اۋىر ايەلدى امان-ەسەن بوساندىرىپ قايتار جولدا، جاۋىندى كۇنى قيا بەتتە اربا اۋدارىلىپ، مويىنى سىنىپ، سودان كەيىن جارىم دەنەسى كەمتار بولىپ قالدى. ءبىز سول كەزدە جەتىمدىككە ءبىر-اق ادىم قالعانبىز. سول كەمتار دەنەسىن سۇيرەتىپ ءجۇرىپ، التى بالاسىن ءبىرىن قالدىرماي وقىتتى، جەتكىزدى. ءبىزدىڭ اكە الدىندا وتەلمەگەن بورىشىمىز اۋىر ەدى...
حان اكەم تىرىسىندە بارىنشا كوڭىلىن قالدىرماۋعا، اۋىرسا ەمدەتۋگە، قينالسا قاسىندا بولۋعا تىرىستىق. قولدان نە كەلەدى، ايانبادىق.
ءبىراق، مەندە ءبارىبىر وكىنىش بار.
ءوزىم قىمبات كيىم الاردان بۇرىن - اكەمە كيگىزۋىم كەرەك ەدى.
ءوزىم ءدامدى اس جەۋدەن بۇرىن - اكەمە جەگىزۋىم كەرەك ەدى.
بايتاق عالامنىڭ كوز ارباعان سۇلۋ جەرلەرىنە اكەمدى اپارۋىم كەرەك ەدى.
ەڭ ادەمى، ەڭ رياسىز، ەڭ شىنايى سوزدەردى اكەمە ارناۋىم كەرەك ەدى.
... ... ...
اكەسى بار ادامدار، بۇل وكىنىشىمنەن ساباق السا ەكەن دەيمىن.
ەندى انامىز امان بولسىن!
ءولىم ءىسى قيىن عوي. بۇرىننان تويعا زاۋقىم جوق ەدى، ال ولىمنەن قالماۋعا بارىنشا تىرىساتىنمىن. ەندى ءتىپتى قالماسپىن دەپ شەشتىم. قارالى جانداردىڭ قاسىندا ءبىر ءسات بولسا وتىرۋ، جىلى سوزبەن كوڭىلىن دەمەۋ دەگەن ۇلكەن جاقسىلىق ەكەن.
ىرگەڭدە ءجۇرىپ باس كورسەتۋگە جاراماعاندار دا، شىن ەگىلىپ، قاسىڭنان تابىلعاندار دا، ءبارى ەسىڭدە قالىپ قويادى ەكەن. قازاقى تانىممەن قارايمىز عوي، ايتپەسە، سەنىڭ قايعىڭ كىمگە كەرەك؟...
اعايىننىڭ دەمەۋى دەگەن - ورنى بولەك نارسە. سول ءۇشىن دە قايعىمىزعا ورتاقتاسقان بارشا جاندارعا باسىمدى يە العىس ايتامىن!
ۇلاربەك دالەي ۇلىنىڭ facebook پاراقشاسىنان الىندى
ۇلاربەك دالەي ۇلى - التاي ايماعى، كوكتوعاي اۋدانىندا دۇنيەگە كەلگەن. 2004-2007 -جىلدارى تۇركىستان قالاسىندا ق. ا. ياسساۋي اتىنداعى حالىقارالىق قازاق-تۇرىك ۋنيۆەرسيتەتىندە ءبىلىم العان.
حالىقارالىق جانە رەسپۋبليكالىق جىر بايقاۋلارىنىڭ جۇلدەگەرى.
تۇركيانىڭ ستامبۇل قالاسىندا وتكەن تۇركى تىلدەس الەم حالىقتارىنىڭ «2008 -جىل - ماحمۇت قاشقاري جىلى. UNESCO» اتتى حالىقارالىق اڭگىمە بايقاۋىنىڭ جەڭىمپازى. تولەگەن ايبەرگەنوۆ اتىنداعى سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى. «قانىمداعى قاسقىر ءيىسى»، «جاپىراققا تۇنعان تامشىلار» جىر كىتاپتارى، «جوشى حان» تاريحي رومانى ت.ب شىعارمالارى جارىق كورگەن.
