گۇل سىيلاۋ ءداستۇرى قاشان جانە قايدا پايدا بولعان؟
استانا. قازاقپارات - گۇل سىيلاۋ ءۇردىسىنىڭ پايدا بولۋى تۋرالى ناقتى دەرەكتەن گورى اڭىز كوپ، دەگەنمەن الەمنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن تابىلعان زاتتاي دالەلدەر بىزگە ەڭ كونە گۇل سىيلاۋ داستۇرلەرى تۋرالى اقپارات بەرەدى.
كوكتەمنىڭ العاشقى اپتاسىندا گۇل ساۋداسى كۇرت قىزادى. دەگەنمەن، بۇل ءۇردىس جىل بويى ادامداردىڭ ءبىر-بىرىنە قۋانىش سىيلاۋىنا سەپ بولىپ كەلەدى. گۇل سىيلاۋ ءۇردىسىن ناقتى قاشان، قاي كەزدە كىم قالىپتاستىرعانى بەيمالىم، ءبىراق قازىر بۇل - ءىلتيپات ءبىلدىرۋدىڭ الەم جۇرتشىلىعىنىڭ ورتاق فورماسىنا اينالعان. گۇل سىيلاۋ ءۇردىسىنىڭ پايدا بولۋى تۋرالى ناقتى دەرەكتەن گورى اڭىز كوپ، دەگەنمەن الەمنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن تابىلعان زاتتاي دالەلدەر بىزگە ەڭ كونە گۇل سىيلاۋ داستۇرلەرى تۋرالى اقپارات بەرەدى.
باتىستا گۇل ارقىلى ءدىني راسىمدەر دە وتكىزىلگەن، ەجەلگى گرەكتەر قۇدايلاردى، بيلەۋشىلەردى جانە اقىلىمەن، باتىرلىعىمەن تانىلعان ادامدارعا گۇل شوقتارىن سىيلاعان.
ال ءۇندىستاندا گۇلدەستەلەر قۇدايلاردىڭ مۇسىندەرىنە قويىلسا، جاپونيادا ەجەلگى داۋىردەن بەرى ساكۋرا، حريزانتەما جانە باسقا وسىمدىكتەردىڭ گۇل اتاۋىنا ورايلاستىرىلعان مەرەكەلەر بار. جاپونداردىڭ ءداستۇرلى يكەبانا ونەرىنىڭ دە تامىرى تەرەڭدە جاتىر، ءقازىر ونى بۇكىل الەمنىڭ فلوريستەرى قولدانادى.
ۋاقىت وتە كەلە داستۇرلەر باسقاشا سيپات الا باستادى، ەۋروپا پاتشالارىنىڭ سارايلارىندا گۇلگە بايلانىستى جاڭا داستۇرلەر قالىپتاستى. ماسەلەن، پاتشالار مەن يمپەراتورلاردىڭ سارايلارىندا گۇل ءوسىرىپ، بولمەلەردى گۇل شوقتارىمەن بەزەندىرەتىن ارنايى دايىندالعان باعباندار مەن دەكوراتورلار پايدا بولدى. ريمدە، يمپەراتور نەروننىڭ بيلىگى تۇسىندا، مەرەكەگە شاقىرىلعان دۆوريانداردى گۇل كۇلتەلەرىن شاشىپ قارسى الۋ ءۇردىسى قالىپتاستى. شىعىس بيلەۋشىلەرىنىڭ دە حريزانتەما مەن تاۋشىمىلدىققا تولى ۇلكەن باقتارى بولدى. ۋاقىت وتە كەلە، پاتشالاردىڭ بۇل داستۇرلەرىن بايلار قايتالاي باستاعان. ولار گۇلدەردىڭ قىمبات ءارى جاڭا سورتتارىن ساتىپ الىپ، تاڭعالارلىق كومپوزيتسيا جاساۋدى باسەكەگە اينالدىردى.
وسىلايشا، ورتاعاسىرلىق ەۋروپادا باستالعان گۇلگە تابىنۋشىلىق شارىقتاۋ شەگىنە نيدەرلاندتا جەتكەن: سيرەك كەزدەسەتىن گۇلدىڭ 3 دانا پيازشىعىن امستەردامداعى ۇيگە ايىرباستاعان جاعداي بولعان ەكەن. 1840 -جىلى جيۋل لاشوم (Jules Lachaume) پاريجدە ءوزىنىڭ ايگىلى گۇل دۇكەنىن اشتى جانە ول ءالى كۇنگە دەيىن جۇمىس ىستەپ تۇر، ءاۋ باستاعى ەرەكشەلىگى مەن تانىمالدىعىن دا جوعالتپاعان. جيۋل لاشوم تۇڭعىش فلوريست دەپ ەسەپتەلەدى جانە 1847 -جىلى گۇل شوعىن جيناۋ مەن بەزەندىرۋ تۋرالى العاشقى كىتاپتىڭ اۆتورى سانالادى.
رەسەيدە XVIII عاسىرعا دەيىن گۇل سىيلاۋ ءداستۇرى بولماعان. مۇندا گۇلدەر سىي رەتىندە ەمەس، ادەت-عۇرىپ، سالت-ءداستۇر جانە ءدىني راسىمدەردى اتقارۋ كەزىندە پايدالانىلعان. ءبىراق گۇل ءوسىرۋ مەن فلوريستيكانىڭ دامۋى بۇل ەلدى دە اينالىپ وتپەگەن. گۇل سىيلاۋ ءۇردىسى رەسەيگە XVIII عاسىردا، رومانتيزم داۋىرىندە، رومانوۆتار اۋلەتىنىڭ تۇسىندا كەلگەن دەگەن دەرەك بار.
ال ءبىزدىڭ ەلىمىز قىزعالداقتىڭ وتانى سانالادى. قوعامدا قىزعالداقتىڭ وتانى نيدەرلاند دەگەن دە پىكىر بار. الايدا عالىمدار مۇنى بۇرىننان جوققا شىعارىپ كەلەدى. شاماسى، بۇل پىكىر وسى ەلدەگى قىزعالداق ەكسپورتىنا قاتىستى تۋىنداعان بولسا كەرەك. قىزعالداق العاش رەت نيدەرلاندقا XVI عاسىردىڭ ورتاسىندا تۇركياداعى نەمىس ەلشىسى ارقىلى كەلگەن دەگەن دەرەك بار. ءساۋىر ايىنىڭ سوڭىندا گۇلدەپ، بار-جوعى 15 كۇن «ءومىر سۇرەتىن» قىزعالداق ناۋرىز مەيرامىنىڭ سيمۆولى سانالعان. ەلىمىزدە قىزعالداقتىڭ 32 ءتۇرى وسەدى، ال ونىڭ 12 سى ءبىزدىڭ جەرىمىزدە عانا كەزدەسەدى. ەل ىشىندەگى شەبەرلەر قىزعالداقتى التىن جىپتەرمەن تۇرلىشە كەستەلەگەن، ويۋ-ورنەكتە دە كورىنىس تاپقان، ءبىراق ەشقاشان گۇلدى جۇلىپ، سىيلاۋ، بەزەندىرۋگە قولدانۋ ءۇردىسى بولماعان. كەرىسىنشە، كەز كەلگەن جاس وسكىندى جۇلۋعا تىيىم سالعان. مىسالى، جەتىسۋداعى «تەڭدىك» قورعانىنان تابىلعان ءبىزدىڭ داۋىرىمىزگە دەيىنگى III- II عاسىرلارداعى ساق پاتشالارى مەن كوسەمدەرىنىڭ كيىمدەرى قىزعالداقتارمەن بەزەندىرىلگەن. سونداي-اق بۇل گۇلدەر ورتا ازيا اۋماعىنان تابىلعان X- ⅩⅢعاسىرلارداعى قىش بۇيىمداردا بەينەلەنگەن. قىزعالداقتاردى قوجا احمەت ياساۋي كەسەنەسىنىڭ جىڭىشكە كىرپىشتەرىنەن جانە وتىرار قالاسىنىڭ ورتاعاسىرلىق كەراميكالارىنان بايقاۋعا بولادى. كەي دەرەكتەردە گۇل سىيلاۋ ءداستۇرى ءبىزدىڭ جەرىمىزگە XIX عاسىردا ونەر ادامدارىنا دەگەن قۇرمەت بەلگىسى رەتىندە سىيعا تارتۋ ءۇردىسى رەتىندە كەلگەنى ايتىلادى.
