ەل ءپىر تۇتقان ەشەن اۋليە

قازاققا ۇلى اباي، عۇلاما شاكارىم، دانا مۇحتارداي ءۇش الىپتى بەرگەن قاسيەتتى شىڭعىستاۋ جەرى قوينى-قولاتى تۇنعان قازىنا، اڭىزعا باي مەكەن سانالادى. بۇل توپىراق تۇلەتكەن باسقا دا قانداي تۇلعالار بارىن تاپتىشتەپ تۇگەندەمەي-اق قويالىق، ءبىر عانا ەشەن اۋليە تۋرالى ايتساق تا جەتكىلىكتى.

ەل ىشىندە تۇڭعىشباي ەشەن تۋرالى نەبىر اڭىزدار بار. سونىڭ ءبىر پاراسىن وسى وڭىردەگى كورگەن-تۇيگەنى كوپ، ۇرپاق ءبىلسىن دەپ اڭگىمە شەرتەر بولسا، اپتانىڭ ءوزى ازدىق ەتەتىن بەكەن يسابايەۆ اقساقالدىڭ «ۇلىلار مەكەنى» اتتى كىتابىنان كەزدەستىرەمىز.
ابايدىڭ اكەسى قۇنانبايدىڭ زامانداسى ەشەن اۋليەنى توبىقتى جۇرتى تىرىسىندە-اق ءپىر تۇتقان ەكەن. وڭ-سولىن تانىعان شاقتان يسلام دىنىن ۇستانۋعا دەن قويىپ، شاريعاتقا جۇگىنگەن ول مۇشەل جاستان اسقاننان باستاپ، ازىرەت سۇلتان باسىنا بارىپ، اۋليە-امبيەلەر باسىنا تۇنەپ، جىلىنا ءبىر رەت تۇركىستان جاققا ات باسىن بۇرىپ جۇرەدى. ارنايى ءدىني وقۋ وقىپ، ءدارىس الۋدىڭ ورايى كەلمەگەنىمەن، قۇران كارىم مەن پايعامبار (س.ع.س.) حاديسىن جەتىك بىلگەن.

سول ەشەن اۋليەنىڭ قىستاۋى بازارالى قاۋمەن ۇلىنىڭ ۇيىنەن 1،5 شاقىرىم عانا جەردەگى كولدەنەڭ وزەنىنىڭ بويىندا بولسا كەرەك. جۇرت اۋزىندا ءجيى ايتىلاتىن ەشەننىڭ اۋليەلىگىنەن قۇلاعدار بازارالى بىردە ونىڭ وسى قاسيەتىنە كوز جەتكىزگىسى كەلىپ، جالعىز قوڭىر شولاق سيىرىن بىلدىرمەي ايداتىپ العىزادى. ارتىنشا ءبىر كىسىنى ادەيى جىبەرىپ، ەشەن اۋليەنىڭ ۇيىنە قونىپ، ونىڭ ءار ءسوزىن، ءىس-ارەكەتىن باقىلاپ، كورگەن-بىلگەنىن وزىنە سول قالپىندا بايانداپ كەلۋدى تاپسىرادى.

جىبەرگەن ادامى ەرتەڭىندە ورالىسىمەن-اق، بازارالى ءمان-جايدى سۇرايدى. سويتسە، ەشەن اۋليە تاڭعى جانە كەشكى نامازىندا «ءيا، اللا، بازارالىعا تاۋفيق بەرە كور» دەپ دۇعا قايىرىپ وتىر ەكەن دەيدى. اۋليەنى سىنايمىن دەپ ءوزى قاتتى سەسكەنىپ ءارى ءوز قىلىعىنان جەرگە كىرەردەي بولعان بازارالى دەرەۋ اتىنا ءمىنىپ، ءبىر ات، ءبىر شاپان ايىبىن اكەپ اياعىنا جىعىلىپتى.

ەشەن اۋليە ەسىرىپ اۋىرعان، تولعاعى قيىنداعان ايەلدەردىڭ جولىن جەڭىلدەتۋگە دە سەپتىگىن تيگىزەتىن بولعان. تاعى بىردە كەرەيدىڭ ءبىر اۋقاتتى بايىنىڭ كەلىنى بوسانا الماي كوپ قينالىپتى. سول ساتتە اۋليەگە كەلۋىن وتىنگەن حابار جەتەدى. كەشىكپەي-اق بارعان ەشەن اۋليە ۇيگە كىرىسىمەن-اق شىر-پىرى شىعىپ جاتقان ايەل «ىڭگالاتىپ» ءسابيىن دۇنيەگە اكەلىپتى. كوڭىلى ورنىنا تۇسكەن باي ەشەن اۋليەگە قايتارىندا سىي-قۇرمەتى رەتىندە ەكى قوشقار بەرمەك بولادى.

اۋليەنىڭ اتقوسشىسى قوساقتالعان قوشقارلاردىڭ ءجۇرۋى كەدەرگى بولاتىنىن ايتىپ، قارسىلىق بىلدىرەدى. ءبىراق تۇڭعىشباي ەشەن «مەيلى، دەگەنىڭىز بولسىن» دەپ بايدىڭ بەرگەنىن الادى. «ءبىر قازانعا باستارى سىيمايتىن» قوشقارلار ءوزارا ەگەسىپ، ءبىر-ءبىرىنىڭ جۇرىسىن تەجەيدى. سول-اق ەكەن، اۋليە «وي، حايۋاندار، جونگە ءتۇس» دەپ توبىلعى تاياعىن نۇسقاعاندا، قوس قوشقار جولعا تۇسە جونەلگەن ەكەن. ءبىراق قىزىقتىڭ ءبارى ءالى الدا...

بەسىن نامازىنىڭ مەزگىلى جەتكەندە جول ۇستىندە كەلە جاتقان اۋليە اتقوسشىسىمەن بىرگە اتتارىن تۇساپ، نامازعا جىعىلعاندا توسىننان ءبىر كوكجال قاسقىر كەلىپ، قوشقارلاردى قۋالاي جونەلەدى.

قاراپ قالماي ۇمتىلماق بولعان اتقوسشىسىن اۋليە قاباعىمەن جاسقاپ، وتىرا بەرۋگە مەڭزەيدى. اۋليەمەن بىرگە وقىعان نامازىن بۇزباي، اتقوسشىسى دەگەنگە كونەدى. ارتىنشا ناماز اياقتالىپ، اتقا قونعاندا قوشقارلار تالاي دوڭنەن اسىپ تا كەتەدى.

مىنە، قىزىق! ءبىر دوڭنەن اسىپ تۇسسە، قوس قوشقار ءبىر-بىرىنە قارسى قاراپ تارتىسىپ تۇر، ال ماناعى كوكجال قوساقتالعان شىلبىرعا بۋىنىپ ءولىپ قالعان ەكەن.

وسىنداي ادام سەنگىسىز عاجاپ قاسيەتتەرىمەن ەرەكشەلەنگەن ەشەندى كوزى تىرىسىندە-اق اۋليەگە بالاپ، ءىيسى توبىقتىنىڭ ءپىر تۇتقانىن جوعارىدا ايتتىق. ال ونىڭ ۇلى ابايدىڭ ازان شاقىرىپ قويعان اتى- يبراهيم بولىپ قويىلۋىنا اسەر ەتكەنىن كوپ ەشكىم بىلە بەرمەيدى.

جىل سايىنعى ادەتىمەن ازىرەت سۇلتان باسىنا بارىپ، ارعى شەتى بۇحارعا دەيىن ساپار شەككەن ول تۋعان جەرىنە اراعا ءۇش-ءتورت اي سالىپ ورالعاندا بىردەن جيدەبايداعى قۇنانباي وسكەنباي ۇلىنىڭ شاڭىراعىنا ات باسىن تىرەپتى. اۋليەنىڭ كەلىسى بەكەر ەمەس ەكەنىن ءسوز لامىنەن اڭعارعان قۇنەكەڭ مال سويىپ قۇرمەتتەپ كۇتەدى دە، كەلۋ ءجونىن سۇرايدى.

- ازىرەت سۇلتانعا زيارات ەتىپ، ات باسىن بۇقارادان قايىرىپ، يبراهيم اتا باسىنا تۇنەدىم. سول ءتۇنى سىزگە قاتىستى ءبىر عاجاپ ءتۇس كوردىم، - دەيدى اۋليە. - تۇسىمدە وسى جيدەبايدا ءوزىم كورىپ، بىلمەگەن ءبىر عاجاپ اسپاندى تىرەگەن زاڭعار شىڭ ورناپتى. عاجاپتانىپ، بۇرىن بۇل شىڭ جوق ەدى عوي دەپ جوعارى قاراسام، ءسىز، سىزدەن تومەن سەمىز جەڭەشەم (ابايدىڭ اناسى ۇلجاندى ايتادى - اۆت). ەكەۋىڭىزدى كوردىم. ءسىز تۇرەگەپ تۇرسىز. ال وتىرعان جەڭەشەمنىڭ ەتەگى الگى شىڭنان اسىپ، شىڭعىستاۋدى وراپ العان سياقتاندى. بۇعان عاجاپتانىپ، شىڭنىڭ ۇشار باسىنا قاراپ ەدىم، ءسىزدىڭ ارتىڭىزدان باسى اسقان ءبىر جىگىتتى اڭعاردىم. ءبىراق ءتۇسىن كورە المادىم. وسىدان سوڭ تاعاتىم قالماي، ۇيگە سوقپاي، سىزگە، ءبي شاڭىراعىنا كەلدىم.

ەشەن اۋليەنىڭ كورگەن ءتۇسىن قۇنەكەڭمەن بىرگە وتىرىپ ەستىگەن زەرە اجە بىردەن اق سارباس شالىپ، ەتىن جۇرتقا ۇلەستىرىپ، مۇنىڭ تەگىن ەمەستىگىنە كۇمان كەلتىرمەيدى. يبراهيم اتا باسىندا تۇنەگەن تۇڭعىشباي ەشەننىڭ كورگەن ءتۇسىن ىرىمداپ، دۇنيەگە كەلەر پەرزەنتىنىڭ ەسىمىن «يبراهيم» دەپ قويعان ءجون ەكەنىن ايتادى.

مىنە، ءسويتىپ، شىڭعىستاۋدا قازاقتىڭ ۇلى ابايى جارىق دۇنيەگە وسىلاي ەسىك اشقان ەكەن. ازان شاقىرىپ قويىلعان اتىنىڭ يبراهيم بولۋى وسى وقيعادان باستاۋ العان دەسەدى.

اۆتور: ساتجان قاسىمجان ۇلى، شىعىس قازاقستان وبلىسى

دەرەككوز: «الاش ايناسى» گازەتى. 2013